Katalog

CUMHURtYET EKONOMt Balkan savaşlan patlayınca İngiltere ve Fransa'nın koşulu şu olur: Osmanh ordusu Rumeli'den çekilmedikçe borç yok Fransız yazar Klod Farer şöyle demişti: «Eğer bir gün Ttirkiye'nin ifUunndaıı söz edildiğini işitiroeniz, şu iki kaleyi anımsayın: Galata sırtlanndaki Oamaıüı Bankası, tstanbul sırtlarında da Düyunu Umunüye,»' «... Oluzallı bonkadan yedl mllyon IIro borc alamayan (İHIhot ve Terakkl), dunyadakl en güzel eskl •••rleri. Mrçok ülk«l«rt v» kenllerl. boyındırlıklorı yıkmayo cahşmı» Alman devietlnln vahfl yazajtına tafcildılar •« •onunda memiakeUmlı l bu Ulâkete «ürüktadller.» Ferıdun Bey az cok bugünku dlle aktordiQimız bu sözleri, 3 hazlran 1919 solı günü söylüyordu. Ferldun Bey, Mütoreke doneminın Nemrut Mustofa Dlvanıharblnde savcı yardımcısıydı. itlıhoı ve Terokkı Porllslnln Ueri gelenlerini yargılıyordu bu özel mahkeme. O oün lltlhotcıların bir böliimü tturuşmaya getlrilmedl. Malto'ya sürüimek üzere. blr İngıllz blnbOBiBino tesDm edlldllor. Feridun Bey'ln auclaması, Isgol kuvvellarine boyun egme dokirlnlne doyanıyordu: O ittıhatçılar kl. Imparatortuflun 1855 te ve 1877'de. ıkl kez ulke btitüntügünü kurtarmıs olan Ingiltere'nin ... ve de. verdıfli borctarla (kutak kuşak bizlert dofurmuı eton» Fransa'nın ... ögütlerine uymamışlardı. Bu ne büyük suclu. savcı, dışarıdon borc bukjmomo «clnayatlnl» ortaya çıkormak tcin maoş olıyordu. ONBÎR Borç ve bağımsızlık... ye harconacojını ve nereye harcanmıyo catynt soptama hakkıno sahlptller. Atatürk'ün deyimıvle Düyunu Umumıye belası,, 80 müyon liraya varan borcun tümünün 1943'de ödenmesiyie ortadan fccalkmıştır. TARIK ZAFER TUNAYA gelmiş Avrupa. kolay onlaçtılar. Büyük bir Cikar oriaklığıydı bu... Mıgirdıc. Black ve Ourand Efendiier gibl komisyonculor. Pans ve Londra plyasolorından buldukiarı •rakkamlaru Abdütmecld'ln Sarayıno mü|deliyoriardk. Korşıjıgındc. kendllerine. örneflin üc yıl süreyle «moo mülhakolı (yöreıeriyle beraber) Dersaadet (istanbul) ve Izmir gümruklerinin peçin iholesl yapılablliyordu. Ylrmlncl yüzyıl boşlorındo. hozlnesl oloy konusu olmuştu. Osmonlı Felaket bulutları Osmanlı borclorı, kopltüloeyonların u zantısı olorak, (elâket bulutları glbl, Os manlı devleii, toplumu ve ineanı uzerlnı çökmüşlerdlr. Uzun vodell olduklarj icln gelecek kusakları da bağlamışlorclır. Alı nan paranın haiırı sayılır bir kısmı komls yonloro. laizlero, amorllsmonloro gUmış tir. Ve koca Osmanlı devletlne ekonom^ blr hoclı seferi acılmiştır. Acı sonuç: 1B54 • 1914 yılJon grasındo (allmış yıl) yoklaşık 400 mllyon llrolık borç toplamından. Osmonlı devlultnln hozinesine. her 100 llrodan 21 lira 32 kurıış glrmıştlr. Cok uluslu lelecilerse. onblr yılda bir. verdiklerl her 100 llronın üc kalın, kazanmışlardif. Ve de «bu devlel borcsuz yaçayomoz» llkesl. Osmanlı yönellmlnın değişmez polltlkası olunca, bağımsızltk bıı halı glbl Batılı büyük devleHerln önüne serllmişiır. Koca Imparaıorluk. artık bir yarı somürgedir. Alacaklıların emrindedir. Osmanh'nın dostunu do. duşmanını da onlar sapiamıslordır. Savosları onlor kışkırtmıslar. yüzblnlerce memleket çocuğunu seferber etlirmışlerdlr. Sllahlorı da kendılerl satmışlardır. Toplumun kalkınmosını, ulkenln aanoylleşmesini yolnızca önlememlsier, açıkça yaaoklamışlordır. Borcu garantiye ahnak Verdiklerl borcların goronlislnl sağlayıcı kurumlan da kurmuslardır, 1863'te Bankı Osmani (Osmanlı Bonkası). ceşilll imtıyazlarına ek olarak, devletln yobancıfar tarafından kurulon Morkez Banka» olmuştur. imparatorluk 1875te Iftâsını llân edlnce. 1881'de. yine yobonctlar, Oüyunu Umumiye adlı kurumu otuştufmuBlardır. Alacaklılar, verdiklerl borçlara korçıljk, devletln ürünterlnl kendllerl topluyorlardı. Torlasındon blr kilo tülünu evtne çötürmek isteyen köylüyü, Düyunu( Umumlye kolcusu vurmakıa serbesttl. Cünkt. kendl kolluk kuvveti vardı. Devlet gelirlerlnln yarısından fazlası. gumruk gelirlerlnln de herrten tümü Batı kapltoltzmlnln Her) karokolu olan bu kurumun eline geçmişll. Elçinin Utıifoı Osmanlı Mollyesl üz«rlne klasikleşmlş kilabındo (Les Finonces de la Turcıute. 1902). Charles Morowitz (Şarl Moravltz) iğneh Qoztemly(e der ki: « B « ı »«yler çok «abuk ögrenlllr. Borclgnmo tanalı da bunlardan blridif. Bu yola Qtr«r glrmtz O* manlı Imparatorlugu cok hulı llerieıiMİer kaydelmlfKr.ı ilk perdenin başakıöru Abdülmecll 19e 1854'ıe boçlamışiır. Imparatorluflun acgöz1ü Sarcyt ve yüksek bürokrasislyle. thırttan ve ••rmayeden patlama» dersoealno 1907 yılında. Brüksel serglsl şenllklen dotayısıylo Kralın verdiğl kabul resmine Osmanlı elcillği maslahatgüzarı (Içgüderl) Esal Cemol (Paker) Bey. sırmalı, nişanlı unitormosını glyerek katılmıştı. Ertesl flun. gazetelerde şu haber okundu (Osmanlı Ifaütferlntn elfataMlndekl altınlar, devlellnlrt hozlnMliMfekl atiınlardan coklu.t 1854 Ydı 1S54. yeni ve •ınun vadell» felâketlerın katkıç noktosı olmuştur. Batt kapllOlızml lle ilglnc dlyalog cabucak kurulmuşlur Osmonh, borclanarak yoşomoya rnahkümılu arlik. Avrupa da, borclalarak yafaimayı ekonomık pollUkasının ana clzgisi soymışltc Abdulmeclt dört kez. Abdülazlz ttekuz. Ikinci AbdMİhamlt de onbır kez borçlanmışlardır. •Bu devlet borçsuz yaşayamaz» Osmanlı Imparatorlugu. devlellere değll. özel klfllere. banker denllen lefecilere borclanıyordu: Goldpmlt. Patmer, Mlres. Rocilder glbl... Bu büyük sermaye sahıplerl, ingllinre ve Fransa'ya egemendılor Borc versı; onfordı ama, ödenmesı Icln baskı yopan, devlellerlydı. Borclar. koşutlu olarak verıllyordu Banker devletter. verdlkfert paranın nere Hürriyel'in borçlanması Ikinci Meşrutlyet, 1908 yılının 23 temmuzunda blr coşku ve boyrcm hovosı Içlnde llön edlldtgl zamon durum buydu. Mu clze bekleyenler, slyasal yürekhllkle, ekonomik luteaktık çalışmoaıntn, derln bir asağılık duygusu Içınde, blUnclne varmtşlardır. Gerçl Anayosa yenlden yürurluflB glrmlş, Abdülhamlı tahitan indlrıtmlş, isilbdat parlomenter rejime dânüetürülmüş. kısaca •Hürrlyal llânı edllmlştl. Ama. Meşruilyetın insonlan zlnclrterle bağlıydılar. Karşılannda aym Batı. aynı baskılar aynı doglşmezler vardı. Zamanın ünlü Maliye Nâzırı [Bokanı) Câvit Bey. tAvrupa'nını amacını şöyle özetler. «Osmanlı MaUyeslnln kısfcıvrak yabancı deneilm ollına alınmatı, deneilmln plderek «lyotollasması. .Türklye'nln» gücliı blr ordudan ve donanmadan yoktun bırakılmaıı.» r Yıl, 1907'dir. Brüksel Sergisi Şenlikleri dolayısıyla Kral'm erdiği kabul resmine Osmanlı Maslahatgüzarı da sırmalı, nişanlı üniformasım giyerck katıhr. Ertesi giin gazetelerde su haber çıkar: «Osmanlı Maslahatgüzannm clbisesindcki aîlınlar, devlctin hazinesindeki ultmlardan çoktu.» altınıardan Maliye Nazm Cavit Bey 1918 Bütçe konuşmasında borç erte lcmelerindeki güçlükleri şöyle anlatır: «Vadesi gelen bir borcun vadesini bir kaç ay daha uzatmak için, ne istek ve yalvarmalar yaptığımı ve neticede haşin bir red cevabından başka bir şey almadığımı ben bilirim.» lırım.» Teberru ve baskı Ylne zamanın resmî ocıklamalorma göre. Balı kapltallzml. tüm kalkındırıcı girlştmlere el dlıyordu. Demlryolu profölerlnde. Adapazan Bolu orasındo bir hatIın ınşası ongörüluyordu Bir gün trende, Nafia Nezaretl (Bayındırlık Bakan1ı0ı) I • ^ ^ g E r ~ • Tnrık Zafer TUNAYA (Arkoıı 19. 8oyfoda)