Katalog

2EYLÜL2001 SAYI 806 araştirmasında HalideEdib'inevIiliğinin ilk yıllannda inzivai bır yaşam sürdüğünü yazıyor. "Itaatkârdı, kendi ifadesiyle köle pazarındaki birkölekadaredilgindi. Zamanının büyük bölümünü kocasının araştırmalarınayardımcıolmakiçinharcıyordu." 1908'demeşrutiyetinilanındansonra Halide Edib yazı alemine açıktan katıldı. Salih Zeki onu yazı alanında sonuna kadar destekliyor ve teşvik ediyordu. lttihat ve Terakki'nin gazetesi olan Tanin'de hergün yazmayabaşladı. "Ruhlarımız yeniden doğmuştu. Tevfik Fikret'in başında olduğu Tanin gazetesi o zaman çıkmaya başladı. Salih Zeki de oraya ilmi şeyler ve makaleleryazıyordu. Ben de o gazetenin edebiyat kısmında yazı yazmaktan büyük bir haz, hatta gurur duyuyordum." O y ıllarda çok yaygın olarak okunan kadın dergilerine de süreklı yazıyordu. Sayısız kadından mcktup almaya başlamıştı, kadınlaronugörmeye vetanüjmayagelıyorlardı. Tehdit mektupları alıyordu.Balkan savaş. ından sonra göriiş ayrı lığına düşünce lttihat veTerakkı'denayrıldı. Edebiyat çalışmalarınagerı döndii. 31 Mart olaylarının ardından Istanbul'danayrılmak7orundakaldı. Ikıoğlunu yanmaalıpMısır'agıttı. Ardındanlngilteıe'yedavetedıldı.SalıhZekıçocuklarabir ana gıbı bakmayı vaad etmıştı. lngıltere'dekıdostlarıonun ıçınkaydadegerbırprogram hazırlamı^lardı. "O devrın ateşli vc tanınmii} sanatkârlarının başta gelenlerıni görmek nasip olmuştu." Halide Edib hıç bilmediği bu iilkede yayımlanmışmakalelerinedeniyletanındığını keşfedecektı. Parlamentoyu ve Oxford üniversitesini ziyaret etti, O sıralarda kadın hareketi üzerine yoğunlaşan Bertrand Russel'ınevindebirhaftamisafirkaldı. Istanbul'a dönüşünde iki oğlunu arkaları duvara dayalı kendisini beklerkenbuldu. Küçükoğlutifbyayakalanacak, Halide Edib onun başını beklerken Seviye Talib adlı romanını kaleme alacaktı. Bundan sonraki dönemini kız okullarına yönelik çalışmalara adadı. Kadın eğitiminin modernleşmesi için çaba harcadı. 191 Oyılı Halide Edib'inyaşamındaen karanlıkyıldı. Anılarındadaanlatıyorbu dönemini.. ."Salih Zeki Bey ikinci defa evlenmeyekararvermişti.Taaddüdüzevcat (poligami) aleyhine hiçbir zaman değişmeyen ve taassup derecesini bulan bir kanaatimvardı.O zaman Yanya'dabulunan babamıçocuklarımlaberaberziyaretegittim. Salih Zeki Bey'e karar vermeden evvel düşünebilmesi için zaman vermek istedim. Döndüğüm zaman, bu nıeselenin kapanmasının mümkün olmadığını görerek ayrıldım. Yani dokuz senclik hayat arkadaşlığımız sona erdi." Döndüğünde Salih Zeki'yibırögretmenleevlenmışbulunca soğuk bir nisan gecesi çocuklarını da yanınaalarakevı terketnıışti. Salih Zeki'denayrıldıktan sonra büyük bir bunalım geçiren Halide Edip üçüncü ayınsonundayataktankalkabıldi. Halide Edib, Türk Modernleşmesi ve Feminizm (lletişimYayınları)adlıçalışmasındaAyşe Durakbaşa, Halide Edib'in Salih Zeki ile evliliğiniyazarın Ingilizccanılarından yonımluyor: "Salih Zeki onun ruhuna ve dimağına yön vermeye, hükmetmeye çalışan bir rehber, adeta bir despottur. Aynca, aralarındaki yaş farkına değinir, bunun duygusal cinselilişkilerininasılolumsuzyöndeetkılediğini, eşine karşı içınde nasıl birtiksinme hissi doğduğunu kaydeder. Halide Edib'in bastırılmış duyguları Handan adlı romanındaortayaçıkar." • • Boşandıktan sonra çocuklanyla yaşayabileceğinormalbirevhayatıkurmayaazmetmişti. 1910yılındanormalyaşamina geri döndü. Aktivist ve gazeteci olarak artık sıyaset arenasındaydı. Çocuklann bakımı için ablası Mahmure'den destek alıyordu. Kız okullan kurmay ı amaçlayan çalışmalar nedeniyle Suriye ve Lübnan 'da kapsamlı çalışmalar yürüttü, bu iki ülkede de okullarkurdu. 1917'de çocuklarına ve haminnesine bakanDr. Adnan Adıvarileikıncıevlıliğıniyaptı. "llkeşındendoğanikıoğlundan bırine hekim olarak bakan Adnan Bey ona öyleâşıkolmuşki,yabenimleevlenmezse dıyerek başını duvarlara küt küt vururmuş. Melek huylu Adnan Adıvar bir Istanbul efendisıyleAvrupalıbıraydınınnıtelıklerini benlığınde uyumla birleştıren nefis bir adamdı."(MinaUrgan'ınanılarından) Her dönemeçte muhalefeti seçti. Yeraltına iniyor... s * * Anadolu'da başlayan direnişe ılk günden yardım etmeye karar verenlerdenbınydi . Dönemınmuhalıfisımlerinden Sabıha Sertel, milli mücadelede bir görev almak ıçın Halide Edib'e gittiği günü unutamamıştı: "Halide Hanım uzun sıyah bir elbıse gıymiş, başına marabetlerin sardığı gibi siyah bir tül Oğuttannın babası matematikci Salih Zeki. örtüörtünmüştü. Çok haşmetli birduruşu vardı. Yanında toplananların her birine emirler veriyor, kimine ıltıfatediyor, kimini payhyordu. Herkes gittikten sonra beni yanınaçağırdı. Sana da küçük bir ödev veriyorum.Mektuplanmı herakşam Milli Mecliste Esat Paşa'ya götüreceksın. Alacağın cevabı bana getireceksin." (Roman Gibi, Belge Y.) tlk kocası Salih Zeki 'dcn olnıa iki oğlunu Amerika'da bir okula gönderilmek üzerenüfuzlubir Amerikalı dostuna emanet edip kocası Dr. Adnan ile birlikte Kuvay ı Milliye saflarına katılmak için lstanbul'dan yola çıktıklarında 1920 yılının Mart'ıydı. "NihayetMart'ın 18. Perşembegünühayatımızın büyük dramı için hazırlandık." Birihoca,diğeridehocakansıkılığınagırmışlerdi. Yola çıkacaklarken Halide Hanım'mbiryakınıonu "Ellerindentanırlar" diye uyardı. O da manikürlü tırnaklarını kısa*kesip koltuğunun altına bir bohça sıkıştırdı. Ablasının eskı bıçım çarşafına bürünüp hoca karısı vazıyetını almıştı. Kendı anlatımıyla" Halide denılenmahlukartık vücuduilemünasebetınıkesmıştı." Uzun ve zorlu yolculuğun sonunda Ankara'ya yaklaştıklarında Yunus Nadı ile karşılaştılar.dırenışıduyuracakbırajansın gereğindensözettıler. "Nısan'ınıkıncıgünü akşamı alacakaranlıkta. Ankara'ya yaklaşıyorduk. Yunus Nadı Bey ondan Ankara'ya vardıklarında bir de konuşma yapmasını ncaetmıştı Yunus Nadı Bey'ın büyük bir heyecan ıçinde yanıma gelip, 'Halide Hanım, ıstasyon hıncahınç dolu. Orada bırkaç söz söylemek gerekccek. Bı/ımadımızakonuşursunuz,değılnıi?'dedığını hatırlıyorum." "Öğleden sonra beni karargâha götürmek için bir araba geldi... lşte bu yer, m Halide Edib, iki oğlu, Ayetullah ve Zeki Hikmetullah ile birlikte; sol üstte kendi çocukluğu..