Katalog

CUMHURlYET DERGİ Renklendirme: İLHAN ŞENAT Halide, büyüyen mor salkımlı konakların kızıydı. 1884 doğumluydu. Annesi o çok küçükken öldüğü için anneannesi ile dedesi büyüttü onu. Kah yanında, kah uzaklardayaşayan Mahmureablası vardı birde. Babası EdipBeyaydınbırkişiydi. Sarayda katipti. Padışahla kötü olmak pahasına Halide'ye modern bir eğitim vermekiçindiretti.Henüzyediyaşındakikızını hiçbirTürk öğrencinin ayak basmadığı Amerikan Kız Koleji'ne yazdırdı. Onu karşılayanhocanıntanımıylaparlakgözleriışıltılarsaçan, utangaç,mütevazı,kırmızı ipek cüppeli bir küçük kızdı okula başladığında. Padişah, Halide'nın Amerikan Kolejinegıtmesineöfkelenincebırinciyılın sonunda Edib bey kızını okuldan aldı. Birkaç yıl sonrayeniden göndermek üzere... Halide evde oturmak zorunda kaldığı yılları boş geçirmedi. Eve gelen hocalar ona müzik, Arapça ve Doğu edebıyatı öğretiyorlardı. Koleje yeniden başladığında kendisini özgürce ifade edebildiği bir ortam içinde buldu. Aldığı eğitim o yıllar için büyük bir ayncalıktı. Anılarında okul yıllannı anlatırken şöyle diyor: "Kolej bir bütün olarak yaşantımın üzerinde özgürleştirici bir etkiye sahipti. Yaşantıjna büyük bir denge getiriyor, bana çok daha farklı keyiflerbulduğumkişisel biryaşam olanağı sunuyordu." Erkanovllllk Kolejde, matematikten geri kaldığını fark eden Halide Edib dönemin ünlü matematikçisi Salih Zeki'den özel dersler almaya başladı. "Edebi mevzularda, hatta fikri bakımdan arkadaşlarıma hocalık edebilecekbirdereceye,evdekihususi hocalar sayesinde erişmiştim. Fakat riyaziyede onlardan geri idim. 1900 senesinin sonundaki yazlık vakans (tatil) esnasında diğer derslerime nazaran zayıf olduğum riyaziyeyi (matematik) kuvvetlendirmek için hususi ders almak istediğimi babama söyledim. Babam, birkaç gün sonra Salih Zeki Bey' in bana ders vermeye razı olduğunu bildirdi. Bu, bende hem büyük bir tecessüs hem de korku uyandırdı. Çünkü ta küçük yaşlarımdan beri onun riyaziyede bir dahi olduğunun söy lentilerini işitir dururdum. • Beyoğlu'ndaki rasathanenin müdürü, aynı zamanda da iki büyük mektebin hocası bulunuyordu. Olancagayreti ile beni müspet ilim anlayışına sevk etmişti. Senenin sonlarına doğru, benimle evlenmek için birteklif yaptığı zaman, düşünmeden kabul ettim. Babam, bilhassa yaş farkımızdan dolayı itiraz etmişti. Aynı zamanda birinci hanımından tamamen aynlmış ve o hanımın evlenmek üzere olduğunu söy leyince, o da benim ısranmla muvafakatetti.Mekteptençıkarçıkmaz Salih ZekiHocaileevlenmeyekararvermiştim Henüz 18 yaşındaydı. İki yıl sonra anne olabileceğini söylemişlerdi ona. "İki sene müddetle tek derdim anaolamamaktı" diye yazacaktı anılarına. İki yılını Fransız edebiyatına adadı. tlk oğlu Ayetullah 1903'teikincioğluZekiHikmetullah(Togo) ise 1905 'te dünyaya geldi. Yazları Burgazadasındayaşıyorlar, kışlan ise Beyoğlu'ndaRasathanebinasınınüstkatındaki müdürdairesinde. Zamanını okuyup yazarak değerlendıriyordu. Francis Kazan, Halide ve Amerika adlı cle Eclib /. Sayfanın devamı zaten almış, roman, öykü ve makaleleri dışında yaşadık larmı da kaleme almıştı. Günümüzden tam 79 yıl öncesini, Büyük Taarruz'dan bir önceki geceyi şöyle aktarmıştı: Nihayet Sakarya günlerininkinden daha büyük bir sofra. Büyük bir masa.Zabitlerdolaşıyor. Birküçükodanın kapısı açık. Yuvarlak birmasada iki lamba yanıyor. Fevzi Paşa ile Mustafa Kemal Paşa bir harıta üzerine eğilmişler, bir şey ler konuşuyorlar. Mustafa Kemal Paşa'nın başında yüz güneş birden doğmuş gibi y üzüparlıyor. "Safa geldin hanımefendi." "Tebriklerim paşam, nihayet muvaffak oldunuz." Birkahkaha: "Evet nihayet bu işi yaptık. Burayanasılgeldiniz?" Fevzi Paşa karşımda oturuyor ve memnun olduğuanlardaki gibi sağgöğsüne vurup gürüldüyordu. Ismet Paşa da oradaydı. Geçmiş günlerde neler çekmiş olduğu Kalemiyle muhalefet olanağı kalmayınca Kuvayi Milliye'ye katıldı. Kurtuluş Savaşını dünyaya duyurmak için Yunus Nadi ile birlikte Anadolu Ajansı'nı kurdu. Ankara'ya gelen yabancı gazeteci ve siyasetçilere rehberlik etti. Yetinmedi, cepheye gitti. Politikada muhalif, kitlelere öncülükte rakipsiz, savaşta hep hümanistti. Halide Edib... nu düşünerek Kemal Paşa'nın neşesi insanaferahlıkveriyordu. Dedimki: "lzmir"i aldıktan sonra artık biraz dinlenirsiniz Paşam. Çok yoruldunuz." "Dinlenmek mi? Yunanlılardan sonra birbirimizle kavga edeceğiz, birbirimizi yiyeceğiz." Halide Edib Adıvar, işgal kuvvetleririe karşı direnişe katıldığinda evli, iki çocuklu, 36 yaşında tanınmış bir muhalif, ünlü biryazardı.Ogünedekyayımlanmışçok sayıdaromanı vardı. llkyazılarını Hüseyin Cahit Yalçın'ın çikarttığı Tanin gazetesinde Halide Salih iınzasıyla kaleme almıştı. Vakit, Büyük Mecmua ve Türk Yurdu dergilerine sürekli makale ve tefrikalar yazmıştı. Öncübirkişiliği vardı. 6 Haziran 1919günü Sultanahmet Meydanı'ndayapılanmitingindehatibiydi."MilIetlerdostumuz, hükümetler düşmanımızdır" diye seslenmişti 200 bin lstanbulluya... Politikada hep muhalif, kitleleri harekete geçirmede rakipsiz, ama savaştahümanistbukadınıhangikoşullaryaratmıştı?