Katalog

27MAYIS2001.SAYI792 alanları arasında bir taç gibi göklc re yükselen Boğazköy 'den söz ediyorum. Bay Schliemann'ın Troya 'sı bunun yanında küçük bir köy kalır." Hititlcrin merkezinin Anadolu'da olduğu fikri önceleri pck kabul görmedi. Istanbul'da kurulan ilk arkeoloji müzesi olan Müzei Hümâyun'un miidürü Osman Hamdi Bey 1875 yılındaZincirli vc Sakçegözü'nde araştırmalar yapmayagitti. 1888'deiseZincirli'dekiilkarkeolojikkazılarbaşladı. Artık Hitit Devleti'nin Anadolumcrkezli olduğu kanısı yaygmlaşmayabaşlamıştı. başlıca dilbilgiscl özclliklerini çıkarmayaçalışıyordu. Birtümcedilin çözülmcsi için anahtar rolü oynadı vc Hitit dilinin bir HintAvrupa dili olduğu kanıtlandı. NU NINDAAN EZZATTENt WATARMAEKUTTENİ Hrozny'nin clinde başlangıçta yalnızca Sümer dilinden bildiği NINDA "ekmek" vardı. Bu HintAvrupa kökenli bir sözcüktü. Ekmek, yemek yemeyi çağrıştınyordu. Hrozny'nin aklına eski Almanca'daki "ezzan" gclmişti. Eski Doğu metinlerinde ekmek ve suyun birlikte geçtiği kalıp cümlelerine sık rastlanması tümcede su sözcüğünün olabileceğini düşündürüyordu. WATAR, Ingilizce "water" ve Almanca "wasser" sözcüklcrini anımsatıyordu. EKU da Latince su demek olan "aqua"nın benzeri ve içmekle ilgili olmalıydı. NU ise Ingilizce "now", şimdı! Bundan sonrası parçalan birleştirmeye kalıyordu: ŞlMDt EKMEK YİYECEK SUİÇECEKSİNİZ Hrozny aslında bir HintAvrupa dilleri uzmanı olmadığı için başlangıçta kimi yanhşlaryaptı.Buyüzdenbirçokdilbilimciçalışmalannın tümünü yadsıdılar. Ama kısa süre sonra başka araştırmacılann da aynı yöndeki bulgulan onun haklıhğını gösterdi. Dilin çözülmesiyle birlikte Hitit tarihi de anlaşılmaya başlandı. Bu alanda ilk adımlan atan lsviçreli Emil Forrer 1924'te Homeros'unYunanlılannı Hitit metinlerinde bulduğunu öne sürdü. "Ahhiyava" ülkesi Homeros'un Akhalılannın yaşadığı yerdi ve Atreu, Orkomenos, Andreus, Agamemnon gibi adlann Hititçekarşılıklannı bulmuştu. önceleri Sayce gibi birkaç bilim adamı dışında kimse buna inanmadı .Ancak bundan elli yıl sonra Forrer'in doğru söylediği ispatlanabildi. Boğazköy'de bulunan birantlaşma MÖ 14. yüzyılda Troya'nın Hititlere bağlı olduğunu gösteriyordu. Yavaş yavaş Hititlerin tarihi Hitit belgelerinden anlaşılmaya başlamıştı. Hattuşa MÖ 17. yüzyıldan beri Hitit Krallığı'nın başkentiydi. MÖ 14. ve 13.yüzyıllardadabüyükbir imparatorluğun başkenti olmuştu. 12. yüzyılın başında lmparatorluk çökmüş ancak kültürözellikleGüneyDoğuAnadolu'daveKuzey Suriye'de devam etmişti. Boğazköy'de bulunan çiviyazısı daha çok mcrkezi yönetimin kullandığı bir yazıydı ve Geç Hitit döncminde hiyeroglifyazısı dahayaygm olmuştu. Suriye vc Güney Doğu Anadolu'da dolaşan seyyahlar daha çok hiyeroglif yazıtlı taşlar bulmuşlardı. 19. yüzyılda bilim adamlan Hititleri aydınlatacak ışığın hiyerogliflerdcn gelcccğini düşünüyorlardı. Ancak bunun için gerekli olan iki dilli bir yazı bulunamamıştı. Saycccldeki tek iki dilli yazı olan Tarkondemos mührünü çözmek için yirmi yıldan fazla uğraşmıştı ve sonunda mühürde çok az sayıda işaret olmasından dolayı "Uzun bir iki dilli yazıt olmadan Hitit hiyerogliflerini çözmek olanaksız bir iş" demek zorundakalmıştı. Şimdl ekmek yiyecek, su... 189394 yıllanndaFransızbilimadamlan Ernest Chantre ve Alfrcd Boissier Boğazköy'de ilk kazıları başlattılar. Madam Chantre Boğazköy'ün akropolü Büyükkale'de çiviyazısıylayazılmıştabletlerçıkarttı.tncelendiğinde bu tabletlerde Akadca ile birlikte bilinmeyen birdilin varlığı gözeçarptı. Ancak Boğazköy'deki ilk çalışmaları başlatan Fransızlarçalışmalarının devamını getiremediler. tngilizler de gerekli izin belgesini alamadılar. 11. Abdülhamit kenti araştırma ruhsatını Alman Doğubilim Derneği'ne verdi. lstanbullu arkeolog Theodor Makridi Domuztepe 'ye geçiş. Nihal Ongunsu, Halel Çambel, Handan Alkııtt ve kızu.. Yine bu yıllarda Almanya'daki Nazi yönetiminden kaçan Hititbilimcileri Türkiye kabuletti. 1936'da kurulan AnkaraÜniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi'nde sürgünde olan Benno Landsberger ve büyük büyük annesi Yahudi olduğu için Türİciye'ye gelenGüterbockders veriyorlardı. Busırada I stanbul Üniversitesi' nde Theodor Bossert Hititoloji Bölümü'nü kurmuştu. Türköğrencileri yetiştiriliyor, Anadolu yerleşimleri Türk ve yabancı ekiplerle kazıhyordu. II. Dünya Savaşı sırasında yabancı araştırmacılar çalışmalannı neredeyse bütünüyle durdurmak zorunda kalmışlardı. Buna karşılık Türk arkeologlar, Hamit Zübeyr Koşay yönetiminde Alacahöyük'te ve Remzi Oğuz Ank yönetiminde Bitik'te çalışmalannı sürdürdüler. Bu sırada Sedat Alp gibi bazı öğrenciler yurtdışında bomba sesleri altında yoğun bir Hititoloji eğitimi görüyorlardı. Savaş sonrasında Hititbilimin en büyük zaferi Karatepe'deyaşandı: Hitit hiyeroglifleri bulunduktan yüz otuzbeş yıl sonra çözüldü. Bazı söylentilerden yola çıkarak 1946'da binbir macera ve zorlukla Karatepe'yc gidcn Bossert ve ekibi Hama'da ortaya çıkan bilmeceyiçözmeyc başladılar. Bossert' in ekibinde Halet Çambel, Bahadır vc Handan Alkım, Muhibbe Darga, Nihal Ongunsu ve Franz Steinherr bulunuyordu. Sımfınenbaşanlıöğrencisikırklıyaşlarda, sekiz dil bilen ve Alman Hastanesi 'nde muhasebemüdürüolan Steinherr'di. Büyükbir azmin sonunda varılan Karatepe'de hem Hitit hiyeroglifleriyle hem de Fenikece yazılmış yazıtlar buldular. 1 stanbul'a dönüşte Bossert bir derste Fenikece yazıttan bir cümleyi öğrencilerine okudu: "VE ATTAN BlR AT YAPTIM, KALKANDAN BlR KALKAN, ORDUDAN BtR ORDU..". Aynı gece Steinherr birden uy kusundan uyandı. Aklına Karatepe'de gördüğü hiyeroglif yazıt gelmişti. Hiyerogliflerde iki at başı resmi vardı ve bir başka işaretin "yaptım" sözcüğü olduğunu fark etti. Hitit hiyerogliflerinin çözülmesi için gereken anahtar bulunmuştu. 1950'lerden sonra Hitit uygarlığı hakkındaaraştırmacılarçokyol katettiler. Hitituygarlığının hem HintAvrupa dilbilim çalışmalarının alanına girmesi, hem de Doğu araştırmaları alanına girmesi Avrupa ve Yakındoğu arasında tarihsel ve bilımscl bir köprü kurmaya devam etti. Bugün de Boğazköy'den Karatepe'yc sergisi, Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi 'nde ziyareiçileri kcşfe ve katılmaya davet eden tasarımı ve atmosferi vurgulayan müziğiyle bizleri bumacerayı izlemeye çağırıyor. ^ f < ,»f|rı«ı t i Bey'lebirlikteAsurbilimciHugoVVinckler yörenin eşrafındanZiya Bey'in deyardımıyla incelcmclerine başladılar ve binlerce tablct çıkarttılar. Böy lecc Hitit krallık arşivleri gün ışığına çıkmaya başladı. Bunlar arasında Kadcş Banş Antlaşması' nın Akadca çevırisi de bulunuyordu. NVinckler, tablctlerdenbirindeURUHaattuussaassözcüğünütanıdı.Kentinadı Hattuşaidi! Bu sırada British Museum Kargamış'ta 19071912 yılları arasında kazıları sürdürdü vc Sakçegözü'nde Geç Hitit döncmine ait surlu bir saray buldu. Birinci Dünya Savaşı'nınarayagirmesi isebölgedeki çalışmalann kesilmesine ve lngilizaraştırmacılarla Alman araştırmacılar arasında bir kopukluk oluşmasına yol açtı. Savaş, çal ışmalann daha çok kütüphanclcrde devam ctmesine neden oldu. Bu döncmde Alman bilim adamlan Boğazköy'den gelentabletlcr, Ingilizler deKargamış' tan çıkan hiyerogliflerüzerinde yoğunlaştılar. Bu yoğunlaşma mucizevi biçimde Hitit dilinin çözülmesiyle sonuçlandı. Alman ordusunda askerlik yapan Çek asıllı Bedrich Hrozny, Hugo Figulla ile birlikte Istanbul Arkeoloji Müzesi'nde NVinckler'in bulduğu tablctlerin yayıma hazırlanmasını üstlenmişti. Sami dilleri uzmanı olan Hrozny 1915'temetinlcrinrümceyapısını vc Cumhuriyet ve hiyeroglif... Türkiye Cumhuriycti'nin kuruluşuyla birlikte Türk kavimlerinin ve Anadolu'nun tarihine verilcn önem artmıştı. Bu nedcnlc, Anadolu'da o güne dck bilinmeyen bir uygarlığın gün ışığına çıkarılması genç Cumhuriyetin yöneticilerini hcyecanlandırıyordu. Hititler, Sümerler, Etrüskler ve diğerleri Türklerin çok eski atalan olarak benimscndi. Hititler için o dönemde kullanılan "Eti" sözcüğü pek çok yerdc kullanılıyordu. 1938'deAnkara'da, Mehmct Paşa Bedestcni vc Kurşunlu Han Hitit Müzesi'ne dönüştürülmeküzererestoreedilmeye başlandı. Hiyerogtifı çözen Theodor Bossert ve C. W. Cerum, karutepe 'de.