Katalog

10 CUMHURİYETDERGİ Süheyla Shalizi, on beş yıldır Türkiye'de yaşıyor. Işi, evi Istanbul'da, çocukları Türkçe eğitim görüyor, ama onun aklı ve yüreği Afganistan'da... Shalizi, Zahir Şah'ın iktidarda olduğu bir Afganistan düşlerken, eğitimden kadın haklanna farklı bir ülke haritası çiziyor. Ulusuna güveniyor ve "Baskı altında kalmayız" diyor. Dünya şimdi bizi gördü /. sayfanın devamı ı sürenbiryolculuklaPakistan'a.Karaçi' ye, oradan da uçakla Arabistan'a geçtik ve annemlerle buluştuk. Babam ise daha sonrabizekatıldı. NedenTürkiye? Babam ticaretle uğraşıyordu, halı ve karakol denilen Afgan şapkası satıyordu. O ve abüerim birkaç kez Türkiye 'ye gelmişlerdi ve burayı biliyorlardı. Hangikentteyaşıyordunuz? Kâbil. Babanız ticaretle uğraşbğına göre kentin varlıklıailelerindenolmalısınız... Evet. Babam büyüktüccarlardandı. Çocukluğunuzun Afganistanı'nın haritasınıçizsek... Mütevazi biryaşamhâkimdi. Zenginleri de, fakirleri de vardı ama genellikle orta hallilerdenoluşuyordu.Çokfakiriyoktu, çünküAfganlaı çahşkan birmillettir... Orta halliligin ölçüsü neydi? En azından bir evleri ve arabalan vardı... Afganlar çahşkan millettir diyorsunuz, herkes ulusunu böyle (anımlayabilir... Bakın, Türkiye'de deri piyasasında Afganlarınbirhaylietkisivardır. Avrupaülkelerine ihracat yaparlar. Peşpurt dediğimiz ceketler, Afganlar' ın icadıdır ve öy le kolaybirişdeğildir. Peşpurt nedir? Deri parçalarını birleştirip mont haline getirmek. Üreticisi sadece Afganlardır. Dericilik eski bir zanaat mi? Hayır, Afganistan'da deri işi çok yaygın değildir, burada dericilerin yanında çalışırkcn edinilen ve geliştirilen bir iş. Bu da çahşkan olduğumuzun bir kanıtı. Bütün patronlar Afganlardan memnundur, sabah yedidengece yarılarına kadar çahşabilirler... Kendi memleketimi övmüş olmayayım, ama havasından, belki toprağından, dayanıkh insanlanz... ÇaJışkanlıkolaraktanımladığınJZ,gelişkin bir biat anlayışınınttriinüolamazmı? Hayır, Afganlan asla emir altında tutamazsınız, eğer bir haksızlık söz konusu ise asla emre uymazlar... Bu zorla değil, güzellikle başarılabi len bir durum. Kaçkardeşsinizveiçinizdeyüksekeğıtiın alanvarnu? Biz sekiz kardeşiz, ablalanm üniversite okudu. Bir ablam fen eğitimi aldı. Siz? Ben ortaokul bire kadar okuyabildim, sonraArabistan'agitmekzorundakaldık. Hem krallıgı hem de cumhuriyeü yaşanuşsınız, nitelikli bir sağlık ve eğitim hizmeti nden söz edebiliyor musunuz? Evet, her iki yönetimde de düzenli eğitim veriliyordu, isteyen yurtdışında eğitim görebiliyordu. Şunu söyleyebilirim, savaş öncesinde biz ne Türkiye'den genydik, ne deileri. Eğitim zorunlu muydu? Evet, ilkeğitim kız ve erkek çocuklar için zorunluydu. Önce altı yıllık eğitim vardı, sonra sekiz yıla çıkanlmıştı. Bu niteliği sağlayan ekonomik gficün kaynağı neydi? Ziraat vardı. Afganistan'da dört mevsim yaşanır... Sanayi? Vardı, özellikle depamuk... Yeraltı kaynakları? Petrol, doğalgaz, demir, bronz... Kadınlann kamusal alanda ve günliik yaşamda yeri neydi? Oyıllardakadınlarçalışıyordu.Birleşmiş Milletler konferanslanna katılan kadınlan anımsıyorum. Modern bir yaşamımız ve modern kadınlanmız vardı. Bugün bedeni tümüyle kapatan giysi, 20 önce kullanılmıyor muydu? Sadece yaşlı kadınlarkullanıyordu. Kabıl'de, yani kentlerde pek sık kullanılmazdı Ablamlardan hatırhyorum üniversiteye açık, modern giyimle giderlerdi. Giysininözelbirismivarmı? Çağderi. (Çador va da Burka) Kökeninedir? Çok eskilerden kalma, bilmiyorum... lslamiyetin abartılı bir yorumu mu, bu giysinin kullaıulmasını sağtayor? Evet. Biz oradayken de Islamiyete uygun yaşanırdı, ama bu kadar kapalı giyinilmiyordu. Daha önce de söylediğim gibi sadece yaşhlara ait bir giysiydi. Okulda bazen beyaz fular gibi bir örtü başa konuluyordu,o kadar... Arabistan'da kaldığınız süre içinde nasd giyindiniz? Kapanıyordum çünkü muhit onu gerektiriyordu. Fakat kente, ahşveriş merkezlerine gittiğimizde yüzümüz açıktı. Türkiye'de kadınlann giyuni sizi şaşırtü mı? Açıkhkta biraz aşınya kaçılmış gibi... Nasd? Ben şu anda nasıl giyinmişsem, (döpiyes) yazın en sıcak günlerinde de bu böyledir. Kolsuzgiymem. Müslüman bir kadın olarakkendimeyakıştıramıyorum. Herşeyin bir ortasıolmah,giyiminde. Afganistan'da işte böyle orta giyiniyorduk. Çok açıklık da yoktu, çok kapahlık da.. Aile içinde kadınlann yeri neydi? Türkiye'de nasılsaöyle. Eğitime, ekonomik güce ve sınıfsal konumuna göre değişir... Bizde de öy le. Köydeki kadınla kentteki kadınıntarzı farklı. Bazıevlerde kadınlann sözü geçer, bazılannda geçmez. Türkiye'de de öyle değil mi? Nüfusunyüzdekaçıkentlerdeydi? Yirmibeşi. Kent kültürü vealtyapısı... Yavaş yavaş yerleşiyordu, ama oldukça mesafekatedılmiijti... Afganistan sanatında ağırbkhangi alandaydı? Afgan kadtnlar 20 yıl önce sokağı tamyordu.