Katalog

8 At kılından fırçayı toprak asıllı inceltilmiş boyalara batınyor. Fırçayı, sol elinin işaret parmağına vurarak boyalan ebru teknesinin yüzeyine serpiyor. Su yüzeyinde özgür bıraktığı boyalann üstüne bir lale figürü çiziyor. Ebru ustası Fuad Başar'ın atölyesinde... CUMHURİYET DERGİ Ebru: Bir sabır sanatı YAZI VE FOTOĞRAFLAR: LEVENT GÖKMEN Mi BBK, unca yıldır ebru yapanm alt • • WLmM kattakikomşumasorsanızne ı işyaptığımıbilmezamadünyanın öbür ucundan beni ararlar, hatta zaman zaman ziyarete gelirler." Ebru ustası Fuad Başar'ın Sultanahmet'tcki atölycsi büyük biroda. Dolaplann içi dışı ebru kâğıtlanylatıkabasadolu. Ikiyeayrılmış bir oda burası. Odanın öteki yarısı ise ebru yapımındakullanılıyor. Fuad Başar'ın konuklan azdeğil, birigidiyorbirigeliyor.Sürekliçalantelefonunsesisöyleşimizıarada bir kesiyor. Çaylann içilmesinin ardından tenhalaşan odada Başar, ebru yapmak için hazırlıklarabaşlıyor. Önce kitre adı verilen maddeyi sııdabekletiyor. Eriyenkitreyi ince birtorbayla 1520kezsüzüyor. Biri işlemin yorucu olduğunu söyler söylemez ebru ustası yanıtı yapıştınyor. "Işler ucuz olunca başarı da ucuz oluyor, ınsanı pek fazla sevindirmıyor" Bu arada kitrenin ebru yapımındanekadarönemli bir unsur olduğunu baştavurgulamadandaedemiyor: "Kitre ebru suyuna yoğunluk vererek boyalann dibeçökmcsinicngclliyor. Ebrununolmazsaolmazlarındanbıridesafraadı verdiğimiz sığır ödüdür. Safra da toprak ası 1lı boyalann inceltilmesindekullanılıyor" Kitrenin süzülmesiyle ebru yapımı için gereklisueldeediliyorveebruteknesineboşaltılıyor. Malzemelerin hazırlanmasından sonra ebru yapımına geliyor. Ebru yapımındakullanılanaletedevatıntamamı Fuad Başar tarafından ürctiliyor. Ebruboyasını tekneyeserpmektekullanılanfırçaat kılından yapılıyor.sapıisegüldalından. Bununnedenigüldalınınsudaçokkalıncaküflenmeyişi. "Gül dalı ya da başka bir bitkinin dalı hiç farketmiyorhepsi küfleniyor. Ustalarımızdan gelen geleneğe bağlı kalmak için gül dalı kullanmayı sürdürüyoruz" At kılından fırçayı toprak asıllı inceltilmiş boyalara batınyor. Fırçayı, sol elinin işaret parmağına vurarak ebru teknesinin yüzeyine boyalan serpiyor. Su yüzeyinde özgür bıraktığı boyalann üstüne bir lale figürü çiziyor. Once yapraklarını sonra kırmızı taç çiçeğini... "Ebru tcknesinde boyalar birbirine asla karışmıyor, hcrboyakendı kımlığıni koruyor. Boyalan tekneye koyu renkler alta, açık renklcr üste gelecek bir biçimdc atıyoruz." Başar, su yüzeyine yaptığı ebrunun üstüne kâğıdıyatınyor,kâğıdınüstündenbiriğneyi Fuad Buşar'm atölyesL. Ebruyuptığt bölum ve ebru malzemeleri... Jııponfiğrencih'riJunko ve Tomoko... geçirerek sudaki ebrunun kâğıda yapışmasını sağlıyor. Ebrukâğıdını kitreli sudan çıkanyor ardından, su dolu ayn bir tekneye yatınyor. Ebrunun tekneden çıkarılması da bir incelik istiyor. Bu işleme sıyırma deniyor. Sıyırmanın ardından ebru, kurumak üzere ebru setine bırakılıyor. Suya batırılan ebru kitrcdcn arınıyor ve sararması önleniyor. "Türkebrusu sıyırma özelliğiyleBatı tarzı ebrudanayrılır. Avrupalılar sıyırma işleminden çekiniyorlar, çünkü renklerin birbirine kanşmasından ve akarak gitmesinden korkuyorlar. Ebru kuruduktan sonra renk değişimi olabilir. Boyalar şişededurduklan gibi durmazlar. Boya şişede ayn, ebru teknesinde ayrı, kâğıda çıktığında ayrı görünür ama kuruduktan sonra gcrçck rengini alır." Günde ortalama 4045 ci varında ebru yapılabiliyor. Başar, Türk Ebrusu'nun duayenlerinden Mustafa Düzgünman'ınöğrencilerinden. 1470'li yıllarda okuduğu bir yazıdan etkilenerek bu sanatı öğrenmeye karar vermiş. Erzurum'daTıpFakültesi'ndeykenebruyla ilgili bir kitap çıktığını duyup kitabı postaylaistcmişvekıtaptakıbılgilerdoğrultusunda ebru yapmaya çalışmış. Başanlı olamayınca hocası Mustafa Düzgünman'la mektuplaşmayabaşlamışsonra tıpeğitimini yarıda keserek Istanbul'a ebru öğrenmeye gclmiş ve Düzgünman' ın öğrencisi olmuş. "Erzurum'da bu sanatı kimsc bilmıyordu, ben de arkadaşlanmı, ailemi, okulumu belki de istikbalimi orada bırakıp Istanbul 'a ebru öğrenmeye geldim. Düzgünman, Üsküdar'da aktarlık yapardı. Muhitinde pek tanınmazdı ama ABD'den ve başka ülkclerdcn herhaftaziyaretinegelenlerolurdu" Yoğunlaştırılmış bir sıvı üstünde toprak asıllı boyalarlabirtakımnakışlareldeederek kâğıda geçirme sanatı olan ebru, Türk kâğıt bezeme sanatlarının en eskilerinden biri. Bulutumsu,bulutgibianlamına gelen ebrunun Farsça ebrı'den gcldiği kabul cdilir. Ebrulu kâğıttakidesenleryeryerbulutuandınr. Ebru sanatının çıkış tarihi ve yeri bilinmiyor. llk kezTürkistan'da ya da Hindistan'da yapıldığı ileri sürülüyor. Türkiye'ye tran üzerinden geçen ebru önce Anadolu'da sonra Istanbul'daasıl yerini almış. "Birincı Dünya Savaşı öncesinde Istanbul'daözellikleKâğıtçılarÇarşısı'ndayapılan ebrular büyük ilgi görürken, Avrupa'dan ucuzagetirilenmakine yapımı ebrularorijinal Türk Ebru Sanatı'nadarbe indirmiş. Avrupa'dan getirilen cbrulann ucuzluğu nedenıy le Türk ebnılan ı lgi göremez olmuş ve bu sanat kaybolmaya yüz tutmuş. Fakat merhum Necmettin Okyay hocamız Güzel Sanatlar Akademisi'ndebirçoköğrenciyebu sanatı öğretti vc günümüze ulaşmasını sağladı. Bizım başladığımız yıllarda ebru konusundakaynaksıkıntısıyaşanırken.şimdilerdebirçok kitap bulmakmümkün. Ebru ustaları, mcraklılarına atölyelerinde kurs veriyorlarvcbukurslargeneldeücretsiz oluyor. Ayrıca Kültür Bakanlığı'nınaçtığı kurslarda daebruöğrcnılcbılıyor." Sabır sanatlarının en renklisi ebru, kimi zaman kitapların kapağını süslemcktc kullanılmış kimi zaman da hafif renklerde yapılarakkitabıniçinegirmiş, üstüne metinlcryazılrnış. Rcnklerdansının kâğıdadöküldüğü ebru sanatı taklıt edilcmeycn tek sanat. Bir ebrunun aynısını yapmak olanaksız. Ebru, ahşap, çini, metal yüzeyler, bez, cam gibi yapışabileceğiheryüzeyetatbikedilebiliyor. Ebrularcldeedilişivebcnzedığinesnclcrle ısimlendırıliyor. Cîelgit ebruları, somaki ebruları, kuınlu ebru, hafif ebru ve daha birçok çeşit. Tarakla desen verildiğindc taraklı ebru, boyaları tekneye serpiştirip hiç müdahale edilmediğinde battal ebru. Çeşidine görekullanılanaletdedeğişıyor. Üstüne hat yazmak için yapılan açık renk ebrularaşaplakesilmişyumurtaakısürülü