Katalog

9 MAYIS 1999. SAYI 6«5 Nckonulabilirdi? Ulusal tiyatro. Batıdakiömeklerihepöyle. Ulusun en saygın tiyatrosu olması için özel birdcstck veriliyorsabununkarşılığıulıısun tiyatrosuyaniulıısaltiyatroolmalı.Devletin adıişiniçinegirince,yanlışbirtanımsözkonusu oluyor. Bu kurumun en üst kişisi genel müdür ya da genel sanat yönetmeni değil, on un üstündek i bakan, hatta bakanlar kurul u ve başbakan ol uyor... Sakıncası... Belirlidönemlerdesiyasetin tiyatronun işleyişi üzerinde çok açık seçik baskılardcğilsebile yönlendirmcleri olmuştur. Oysa sanat tümüylebağımsızyapılmasıgerekenbiriştir. Hiçbirbiçimde,siyasetinbürokrasininetkisi altındaolmaması gerekir... Sinema ve televizyon... Oyuncu olduğum için tiyatroda oyuncu olduğum için demiyorum sinemada, birölçüde tclcvizyonda da bana uygun gelen işleri yapmak istcrim. Televizyonda, az sayıda iş yaptımdaamaniteliklisonuçlarveremeyeceğini önceden gördüklerimi geri çevirdim. Yaptıklanmın hcpsi beni tatmin etti mi? H ayır. Ama scnaryoya bakıp bundan iy i birşeyin çıkabileceğini düşünrnüşkcn somutlaşan ürünün beni tatmin etmediğiörnekleryaşadım. Tatmin olduğunuzu düşündüğünüz fllminiz... Ziyaöztan'laçalıştığım Ateşten Günler, benim de hoşnut kaldığım güzel bir iştir... Sizin için güzel iş nedir? Birincisisonucundan benim hoşnut olduğum, ikineisi izleyiciyle tam anlamıyla bir buluşmasağladığinı gördüğüm iştir. Tiyatroda... Sonuncusudadahil, Tiyatro Stüdyosu'nda sahnelediğim tüm oyunlardan hoşnutum. Aldatma, Derin Bir Soluk Al ve Bağla Şu Işi'nden üriin olarak geldikleri noktadan memnunum. Oyuncu olarak yaptığım en iyi işlerdenbırininyine Derin BirSoluk Al'daki rolümolduğunudüşünüyorum... Hiçreklamfılmindcoynadınızmı? Hayır. Bu yanıt bir tavrı mı içeriyor? Reklam filmlerindc oynayan sanatçıları, Türkiye gerçeğini gözönüne aldığımda, elbette ki ayıplamıyorum. Pekçok oyuncu bunu yapıyor ama keşke sanat uğraşımn karşılığı yeterli olsa da oyuncular böyle farklı bir dünyanıniçinegirmese...Bengirmedim. Girmeyecek misiniz? Yaşam beni olağanüstü darkoşullara itnıedikçe girmemck niyetindeyim. Ncdcn tiyatro sanatçısı perde üzerime kapansınder? (,'ünkii tiyatrocu sahneden kopmak istemez, yaşamının son giinlerine dek tiyatronun içindegeçmcsinidüşünür. Duygusalbiryanı vardıramagelenekten gelen bir şeylebeslenmiştir. Tarih içinde, sahne üzerinde yaşamını yitiren pek çok sanatçı, oyuncu olmuştur, Molierebunlardanbiridir. Tiyatronun diğer sanatlardan ayrımı, ürctilen her şeyin iki pcrdc arasında kalması, bu isteği pekis. tirmi vor mu? Bu mutlaka var, korku demeyelim ama incinmebelki. Artıkkayıtlarıyapılabiliyorve arşivde bir görüntü durabiliyor ama o canh birşeydeğil.Böylebırcksikliğı var amabıınu yaratanda tiyatronunenvazgeçilmezyanı, canlı bir şey olması ve izleyiciyle buluştuğunda ancaksürecinitamamlıyor olması... Si/.in oyıınıınu/ıı i/leyen seyirci perde kapandığında nedüşünnıeli? Herşeydenönceözüniyialgılanmasını,iyi sahnelenmişolduğuınıdiişünmesıniisterim. Bıına ek olarak da eğlenınesini istcrim. Eğbirtanımı değil, tatalmayı, kcndı ıçınden bır^cyler yakalamayı kastcdıyorum. ^ 1945TEN BU YANA. Dur ve ellerini kaldır... Ortaoyuncuları, Nazi üniformalarıyla Beyoğlu'na dalmışlar, önlerine kim çıkarsa, bu komutla, kimlik sorup, üzerlerini aramışlardı. Kimse ses çıkarmamış, bacaklarını açıp ellerini duvara dayayıp askerlerin işlerini bitirmelerinı beklemışlerdı. Kendimize rezil olmuştuk. On küsuryıl sonra, 1993'te, nüfuzluların, özellikle de rütbeli nüfuzluların her türden hukuk ve kuralı çiğnemesini, doğal ve olağan Icraattan sayan anlayış Istanbul Üniversitesi Konservatuvarı'nda kırıldı. Tiyatro bölümü öğretim görevlilerinden Ahmet Levendoğlu, dönemin Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş'in oğlu Serdar Güreş'in okula gelmeden sınıf geçmesine tepki olarak istıfa etti. Biz, kendimize benzemeyen birini daha bulmuştuk... Levendoğlu İçin ise bu kararın bir tek açıklaması vardı: "Meslek ilkelerinden ödün vermedim..." ödünsüzlüğün nedenleri sanata ve hayata bakış açısında saklıydı. Sanat ise babayla biriikte koklanan sahne tozunun eksilmeyen kokusuydu... Babası Tarık Levendoğlu Devlet Tiyatrosu'nun kuruculanndandı ve yaklaşık kırk yıl, tasarımcı ve yönetmen olarak bu kurumda yerini almıştı. Dedesi, annesinin babası, Agâh Sırrı Levend, yazar, edebiyat tarihçisi, Istiklal Lisesi'nin kurucusu ve sahiblydi. Sonraları uzun yıllar Türk Oil Kurumu'nun önce genel yazmanlığını, sonra başkanlığını üstlendi. Tarık Bey de Istiklal Lisesi öğrencilerlndendi. Kızı Sevlm Levend'le evlenmeye karar verince öğretmeni Agâh Sırrı Levend'ln isteğine uydu ve bir "oğul" ekiyle kayınpederinin soyadını aldı. Liseyi bitirince bir bursla Italya'ya gitti ve Milano Güzel Sanatlar Akademisi'nde tasarım üzerine eğitim aldı. Döndükten sonra da Devlet Tiyatrosu'nun öncüsü sayılan Tatblkat Sahnesi'ne müdür oldu. Ahmet Levendoğlu, 1945'te doğdu. Daha üç dört yaşlarındaydı, babasıyla biriikte tiyatronun kulıslerinde dolaştı, marangoz atölyesinde ustalara dikti çocuk gözlerini. Disiplini ve zamanı kullanmayı dedesinin evinde öğrendi: Dedem, katıksız bir disıplıne sahipti. Hangi saatte limonata içileceği, hangı saatte akşam yemeği yeneceği, hangi saatlerde çalışacağı, hiç şaşmazdı. Biz küçükler de bJ düzene uymak zorundaydık. Uzaktan bakıldığında çok katı gibi görünen bu dısiplın özellikle zamanın değerıni ve çok iyi kullanılması gerektiğini öğretıyor." Daha okula başlamadan, altısında, dedesinin önerisi ve felsefe öğrenimi görmüş annesinin desteğiyle bir gazete çıkardı: Benim Gazetem. Günün olayiarını, ziyarete gelen komşular, akrabaların sohbetleri, o gün pişen yemek ne varsa yazdı ve her akşam yemekte okudu. Ankara Sarar llkokulu'nu Talas Amerikan Koleji, onu da Robert Koleji izledi. Tiyatro okulun geleneğinde vardı, Levendoğlu da, Duruşma ve Kökler'de oynadı. Nevra Serezli'yle biriikte oynadıkları Güngör Dilmen'in "Canlı Maymun Lokantası"yla Nancy Üniversitelerarası Tiyatro Şenliği'ne katıldılar ve oyunu Ingilızce sahnelediler. Ingiltere'de Krallık Tiyatro Sanatı Akademisi'ni üstün başarı (honours diploma) diploması alarak bitirdi. Daha öğrenciliği sürerken Akademi'nin tiyatro anlayışı uyarınca, eğitimin bir parçası olarak sahnedeydi. Vanya Dayı, Elektra, Silahlar ve Kahraman gibi oyunlarda rol aldı. Okulu bitirdiği yıl, üç çocuğunun Eren, Esma ve Emil'in annesiyle evlendi. Bir tiyatro mevsimı Exeter'deki Northcott Theatre'da oyunculuk yapan Levendoğlu, tiyatro alanında yurt dışında burs hakkı verilen ilk kişi olarak, mecburi hizmetini tamamlamak üzere Ankara'ya döndü. Yıl 1970'tı. Ankara Devlet Konservatuvarı'nda öğretmen olarak göreve başladığında yırmı altı yaşındaydı. Kendinı, kimisi kendı yaşına yakın öğrenciler arasında buldu. Mezun olduğu okulla şimdi içinde yer aldığı kurumu karşılaştırdığında hem disiplin hem anlayış farklılıkları çekti dikkatini. Oğrencilerine verdıği ilk ılke şu oldu: "Bir oyuncu dısiplının önemini kavrayamazsa bütun yaşamını büyük zorluklarla geçırmeye mahkum demektır..." Zuhal Olcay, Haluk Bılgıner, Ahmet Uğurlu, Serap Sağlar, Derya Baykal öğrencilerı arasındaydı Tüm ögrencilerın, oğretmenleri Istanbul Konservatuvarı'nda açılacak olan Tiyatro Bölümü'nde görevlendirilmek üzere Türkiye'ye davet edildi. Istanbul Devlet Konservatuvan'nun kuruculuğunu, yine aynı tarihte kurulan Istanbul Devlet Tiyatrosu'nun Müdür Yardımcılığı'nı üstlendi. Bu dönemde, önceki yıllarda çevirisini yaptığı ve adını önce "Vahşiler" diye koyduğu, sonra "Yabanıllar" olarak değiştirdiği Ingiliz yazar Hampton'ın bir oyununu sahnelemeye karar verdi. Bütün hazırlıklar tamamlanmış, rol dağıtımı yapılmıştı. Tam provalara başlayacaklardı ki, oyunun sahnelenmesi durduruldu. Oyun, Batı uygarlığının çıkarları adına hem Brezilya yerlılerinin hem de Brezilya ormanlarının ortadan kaldırılmasını anlatıyordu: "Nasıl sakıncalı görüldüğünü anlamak mümkün değildi. Çünkü Türk insanını da ilgilendirmesi gereken, çok nıtelikli bir oyundu. Siyasal bir değişiklik sürecine rastladığı için, Ecevit iktidardan ayrılmış, Demirel'in gelmesine bir İki gün kalmıştıböyle bir durum yaşandı..." Ahmet Levendoğlu annesiyle, yıl 1957. "Yabanıllar", Levendoğlu'nun tarihinde, çevirdiği ama sahnelenmeyen tek oyun olarak yer aldı. Seksen yılının sonunda yeniden Ingiltere'ye dönme kararı aldı. Bu iki yıl, tiyatrodan uzak kaldığı, çevirmenlik ve yine BBC'ye bu kez kadrolu olarak değil, dışardan sanat programları yapımcılığı yaptığı bir dönem olarak geçti tarihine. Bu gldip gelmeler özel yaşamına da yansıdı. Tiyatroya bakış açısında devlettiyatro ilişkisinde kararını verdi, "Devletin tiyatrosunda olmak doğru bir olgu değil" dedl. Bu kararla Istanbul'a döndüğünde devlet tiyatrolarından uzak durdu. Taner Barlas Mim Tiyatrosu'nda Kafka sahneledi önce, sonra Bilsak'ın kurucuları arasında yer aldı. Yine aynı dönemlerde Şehır Tiyatrolan'nda ses egitimi dersi verdi. Seksenli yılların ortalarında bu kez Kadıköy'deki Istanbul Ünlversitesi'ne bağlı devlet konservatuvarında öğretmenliğe başladı. Bu görevi 93 yılına kadar sürdürdü, dönemin Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş'in oğluna okula gelmemesine rağmen sınıt geçirilmesıni protesto ederek istıta etti. Kamuoyu Levendoğlu'nun haklılığını onayladı ancak bu onaylama okul yönetiminin tavrını değiştirmedi. Devlet Tiyatrosu sanatçtsı olduğu yıllarda.Tarihler 199O'ı gösterdiğinde eski öğrencıleri Zuhal Olcay ve Haluk Bilginer'le biriikte Tiyatro Stüdyosu'nu kurdu. İlk oyun, hakkındaki tanımı ortaktı: Konu tiyatro oldu Harold Pinter'ın "Aldatma"sıydı. Bu oyunla, rnu, ödün vermez... 197176 yıllannı Ankara Sanat Kurumu'nun En lyı Yönetmen öğretmenlık, askerlik ve sahne üzerinde ödülünü aldı. Ikinci oyun "Kan Kardeşlerı" bir geçırdi. "Romeo ıle Jülıet", "Yanlışlıklar rnüzikaldi, onu "Derin Bir Soluk Al" izledi. Bu Komedyası", "Altı Kışi Yazarını Arıyor", "Issız oyun Levendoğlu'na Avni Dilligil Tiyatro Topraklar" rol aldığı oyunlar arasındaydı. Ödülü'nde En fyi Uyarlama ödülünü 76'da eşi ve çocuklarıyla Ingiltere'ye döndü. kazandırdı. İlk Türk oyunları "Çöplük"ü, İki yıl, BBC'nin Türkçe bölümünde sanat Levendoğlu'nun çevirisini yaptığı "Histeri" programları yapımcısı olarak çalıştı. Krallık izledi. Geçen yıl sahnelenen Jean Tiyatro Sanatı Akademisi'nde ilk Genet'nin "Balkon"u seyircinin büyük yönetmenliğıni yaptı ve "Antıgone"yi beğenisini topladı. Levendoğlu, bu sahneledi, bu oyunu daha sonraları Istanbul oyundakl rolüyle, Türkan Kahramankaptan Devlet Tiyatrosu'nda da oynayacaktı. Tiyatro Ödülleri'nde, "En İyi Oyuncu" Ecevit'ın başbakanlığa seçıldıği, kültür ödülünü a l d ı . ^ bakanlığının kadrolarının da değıştiği 1978'de Levendoğlu kızı F.smu'yla hirlikte Londra'du,yıl l')8fı..