Katalog

CUMHURİYET DERGİ Marc Blitzstein'ın, Brecht'e ithaf ettiği "Beşik Sallanacak" adlı yapıtım ilk sahneye koyan Orson Welles oldu. Güvenlik güçleri oyunu engellemek için tiyatronun kapılannı mühürleyince oyun seyircisiyle bir başka salonda buluştu. Yaşananlar şimdi aynı adla sinemada... 37'lerin beşiği beyazperdede M. HALİM SPATAR 1936 yıhnın Ocak ayında Bertolt Brecht bazı yazarlarla, bu arada Blitzstein'ın eşi Eva Goldbeck ile yapıtlannın çe virileri üzerinde tartışmak amacıyla New York'a gelmişti. Buakşampartilerininbirınde Blitzstein, piyanoda Brecht'e Nickel Under The Foot (Ayak Altındaki Mctelik) namlı ünlü bir fahışeyı konu alarak yazmış olduğu kısa bir operasının bir sahne müziğini çaldı. Brecht parçayı dikkatle dinledi, ardından, "Neden fahişeliğin her türlüsünü, politikadaki, dindeki, iş yaşamındaki, basındaki, kilisedekı, adalettcki, giizcl sanatlardaki, yani kurulu düzenin tümündeki fahişeliği ele alan bir yapıt bestelemiyorsunuz?" dedi. Budüşünce Blitzstein'ın kafasınatakıldı, ama üzerinde çal ışma olanağını ancak hasta kansının ölümünden sonraki yazbuldu. The Cradle Will Rock'ı (Beşik Sallanacak) beş hafta süren son derece yoğun bir çahşmadan sonra, 2 Eylül 1936'da bitirdi. Bu yapıtı Brecht'e ithafetmişti. Sununotunda, "Bertolt Brecht'e, birincisı, çağımızın en değerli tiyatro yazarı olduğunu düşündüğüm için, ikincisi de, bu yapıtım biraz da onunla enine boyuna yaptığımız tartışmaların eseri olduğu için" diye yazılıydı. Beşik Sallanacak'ı sahneleyecekbirkumpanya bulmak çok daha büyük sorun oldu. Bir iki kumpanya, onunla ilgilendilerse de döncmin politik atmosferı son derece gergın ve duyarlıydı; böyle bir konuyu ele alan bir yapıtı sahnelemeyi hiçbiri göze alamadı. O yıllarda ABD'de, Franklin D. Roosevelt yönetiminin 193339 arasında uyguladığı New Deal olarak bilinen ekonomik ve toplumsal reformprogramı yürürlükteydi. Bu programın içinde Çalışmayı Geliştirme Programı'nın (Works Progress Administration) Federal Tiyatro Projesi adlı bir kolu . . . vardı.Birkaçay sonra buprojenin girişimlerinden biri olan "891' inci Proje"nin yönetmenliğini yapmakta olan yirmi bir yaşındaki Orson Welles oyunla ilgilendı ve Beşik Sallanacak'ı programına almayı düşündü. NVelles, Harlcm'de hepsi siyah olan oyuncularla sahnelediği Macbcth ve Doctor Faustus oyunlanyla oldukça başan kazanmıştı, ama daha güncel bir yapıtı sahneye koymak istiyordu. Blitzstein'ı davet ederek yapıtı çaldırdı ve yapımcısı John Houseman'a da dinletri. Houseman dinlcr dinlemez bu y apıtın kumanya için ideal bir proje olduğu sonucuna vardı. Hemen sahneleme hazırlıklanna girişti. Amerika Karşıtı Etkinlikler Komitesi (HUAC), New Deal uygulamalan içinde devletçe sanatçılara sağlanan olanaklan solculuk diyerek şiddetle eleştiriyordu. O sırada Federal Tiyatro Projesi sahnclenen bazı yapıtlann politik nitelikleri yüzündcn Kong re'nin sağcı üyelerinin yaylım ateşi altındaydı. Hatta fena halde öfkelenen bir Kongre üyesi.onaltıncıyüzyıl Ingiliz tiyatro yazarı Christopher Marlovve hakkında bi le komünist olduğu kuşkusuyla soruşturma açtırmıştı (!). Çalışmayı Geliştirme idaresi'nin Fedaral Tiyatro Programı'ndan birtakım oyunlan kaldırması kaçınılmaz halc gelmişti. Guney Chicago'daçelık işçilen grev halindeydiler. Işbasındaki yönetim Federal Tiyatro'da sahnelenecek böyle bir oyunla grevci çelik işçilerinden yana taraftutuyormuş gibi görünmek istemedi. Oyunun sahneden kaldırılmasına kararaldılar, bu karan Roosevelt'in de onayladığı söyleniyordu. On grevci, polis tarafından vurulup öldürülmüş, ölen işçilerin yedisi sırtlarından kurşunlanmıştı. Sahne dünyası dışındaki gerçek dünyada politik gerilim iyice artıyordu. lOHaziran'daÇalışmayı Geliştirme Idaresi'nden uzun zamandır beklenen yanıt geldi: ödeneklerde iyice kısıntı yapılıyor, pek çok kişi işten çıkanlıyordu; bunun yanı sıra tiyatrolardapcrdelerini 1 Temmuz'danönce açamayacaklardı. Federal Tiyatro'nunbasın görevlileri gazetelere ve bılet sahiplenne telcfon ederek gösterinin kesinlikle sahneleceğini, verılecek aynntılı bilginin bcklenmesinibildirdi. Açılışgecesi, 16Haziran 1937'de,güvenlik güçleri New York'taki Maxine Elliott tiyatrosuna gelerek kapılannı mühürlediler; Tiyatro Oyuncuları Birliği, Welles ve Houseman'a hiçbir üyesinin sahneye çıkmasına izin vermeyeceğini bildirdi, aynca Müzisyenler Birliği de oyunda bir orkestranın yer almastnı olanaksız kılacak koşullar öne sürdü.Amabunlarpcrdcninaçılmasınaikisaat kalıncayakadarözelliklegeciktirilmişti. Wellcs ile Houseman, dekor, kostüm, ışıklandırma, orkcstra ya da oyunsuz da olsa, gösterinin ne olursa olsun yapılmasında kararhydılar. Yalnızca bir tiyatro ile birpiyano bulmaları gerekiyordu. lyi kötü bir ev piyanosubulundu. Birkamyonayarlandı.şoforüne birkaç dolar vererek, binanm çevresinden uzaklaşmaması söylendi ve gerektiğinde hiç gecikmeden yuklenmesi için gereken önlemleralındı. Hanlhanl bir tiyatro arama Tim Robin8'ın yönettiği fllm, Marc Blitzstein'ın ünlü müzikalinin nasıl engellendiğini, Orson Welles ve John Houseman'ın bu konudaki çabalarını aktarıyor. Marc Blitzstein'ın oyununun başına gelenlerden yola çıkılarak çekilen filmde oyuncu kadrosu şöyle: Joan Cusak, John Cusak, John Turturo, Bill Murray, Susan Sarandon, Philip Baker Hall, Emily VVatson. 4 "Beşik Sallanacak"fllminden bir kare..