Katalog

CAK. 1999. SAY1668 11 dın sanatçılar kay ıt y apmazken bu dönemden sonra onlar da plak doldurmaya başlıyorlar. Ancak ilk zamanlarda kadınların soy isimleri plaklarayazılmıyor. BııdönemdeC'olumbia firmasınınkataloglarındaki kadın sanatçılar arasında Safiye (Ayla), Lalc vc Nergis Hanımlarve Deniz Kızı Eftalya'yarastlıyoruz. Alaattin Hazncdaroğlu plaklannın birçoğunu eskicilerden veevlerinin birköşesine atan insanlardan toplamış. Taş plakları göstcrmck içinvitrinliahşapdolabıaçıyor. Plaklardolabınraflarınaözcnleyerleştirilmiş.Taşplaklar pek kolay kırılabildiğindcn bakımına vc saklanmasınadikkatedilmcsi gcrekıyor. Plak çok fazla çalmaktan aşındığı ?aman sesinde bozulma oluyor ama ince yagla yağlandıktun sonra tckrar kullanılabiliyor. Sesi tamamcn kaybolduğunda ise yapı labilecek bir şey yok. Haznedaroğlu,taşplaklan büyükbırtitizliklcçıkanyor. Bir plak seçipgramolbnun kolunuçeviriyor. Iğneyiplağınüzerincbıraklığında.hafifcızırtılıbirscslebcrabcrlvlii/'eyyen Senar'ın şarkısıyayılıyorodaya: "Ahyıneomenekşegözleraralı.oyakirpiklerindeyaşlarsıralı..." Şarkıyı, plağı aldıgı ilk günün heyccanıyla dinlediğinisöyleycrckekliyor:"(ıörüyorsun plaktançıkansesnekadaıdagüzel..." Taş plağı dinlcdiğimizgramoronlngilizvapımıvcOdconmarka Odadakigramofbnlardanba/ılarının ısc, aItlarınciaö/cl olarak yapı Imışdolaplarvar. l'cmbcvcmavircnklcriyle gözalan "Sahibinin Sesi" marka gramofonabakarken, firmanındünyacatanınanamblcmindckircsmınöyküsünüdinlıyoru/: "Resimdekı gramotbna bakan köpck, aslında bıı köpek maması reklamı ıçin çizilmi^. Fakat resmi çok beğcncn The (iramophone t'ırmasısorumlusıı,resmisatınalıp,ressamabunıın ismi nc olacak diyc sorduğunda, ressam "Sahibinin Sesi" diyc yanıtlamıs. Firmanın bütün ürünlcrinin üzcrindc, gramofondan sahibinin sesini dinlcycn Nipperismındcki bu köpcği görebilirsin." Alaattin Bey, gramofonlannın çoğunu Mehmet Usta'dan aldığını, bazılannın da onun imalatı olduğunu söylüyor. Mehmet Ustayada Mehmet Ö/tckin Beya/ıt Bakırcılar (.'arsjisi'nda, 40 yıla yakın siiredir gramotbnların hem tamiri hem dc yapımıyla uğraşıyor. Birliktc 1996'du Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzcsi 'ndeki "Gramofon ve Taş. Plak" sergisinde koleksiyonlarını sergilemişlcr. Bu sergide yer alan Rus yapımı çanta şeklinde katlanabilen gramofonlara bakıyoruz. Bu küçük gramofonlar kolay ta^mınak veseyahatlerdckullanılmakamacıylayapılrmş. Ciramofon iğnelerinin kutuları, koleksiyonculariçinönemlıparçalardan.Haznedaroğlu raflara yan yana dizihniş rengarenk kutulardan bırinı gösteriyor. Sultan Reşal döneminc aıt, saray gramofonları içın özel yapılmışbu kutukoleksiyonunen önemli parçalarından. (jramofonun ığnesini değiştirip Mü/eyycn Senar'ın Odeonfirmasından çıkan plaklarından "Gcçti Muhabbct Demi" vc "Püsküllü Bela"şarkılarınıdinliyoru/sırasıyla. Sahibinin Sesi firmasının plak kataloğunun ilk sayl'asında ise, Münir Nureddın Selçuk var. MünırNureddin'den"Rindlerin Akşamı" Alaattin I laznedaroğlu'nun en scvdiği plak. Haıniyet Yüceses'in "Makbcr", Safiye Ayla'nm "C'le Bülbülüm Çilc"sini de çok scvdiğini ama elindckihcrplağmayrı bir yerı olduğunu söylüyor. Bu plaklardan bırı de şıır taş plağı. "Ümil YaşarOğu/can'ın sesinden kendi şiirlcri" adındakı bu plakta şaır. "Cıknıaz Sokak", "Bcklcyenlcr Için", "Seninle Ölmek Istiyorum", "Rıhtımda" ve "Üstüme Varma Istanbul"şıirleriniseslendirmİ!). Sahibinin Sesi,üdcon,Columbia, Pathcgibı dcğişik firmalaı ııı plak kalaloglarma bakarken, Columbia fiınıasınınbırplakkapağında üç sanatçının siyahbeyaz f()U>gratlannı göriıyoı uz: Müzeyycn I lanım, Bayan I lamıyet ve Beşıktaşlı Kemal. Plağın ü/.erınde: "Münhasııan Columbia plaklarınaokuyanveçalan diğer artistlcr Darülclhan llcy'cti, Hafız Burhan, Bayan Safiye, Bayan Mahmure Scns.cs vc Mahmure Handan. Komik: Bay Hazıın vc Bcşıktaşlı Kcmal"yazısı var. Bütün bu isimleri n altına ise "Buy only Columbia ncedlcs I hey are the best" notu düşülmüş. Sahibinin Sesi veüdeon firmasından 50()'e yakın plağı yayıınlanaıı Hamiyet Yüceses'in 194S tarıhli "Çe^nıi Siyah" ve "Makbcr" yayınlandığı yıllarda büyük satışrakamınaulaşmış. ı bu"mucizevi alef'le tanışanlar, ilk başlarfonografakorkuylayaklaşsalardabalmuunayapılankaydıdinledikten sonra çocukgibi sevinirolmuşlar. Seslerini kaydetmek cycn birçok Rum ve Yahudi kadın olmasına r.şın Tiirk kadınlarına ulaşmak kolay değilış. Sonundakadınlardan vazgeçilipdüzkoışmakaydıyapmakiçinbirtellaklaanlaşılış ve 1 %0 y ılında Ycni C'ami önünde ilk katgerçcklcştirilmiş. , ımburi Cemil... (îökhan Akçura'nın kaleme aldığı "Blu:nthal Biraderlcr"adlı yazıyagöre, 1886 yııdan beri Sultanhamam'da gramofon ve ıkticaretiyapmaktaolan Blumcnthal Birarler'in.OdeonfirmasınıntcmsilciliğinialısıylaTürkçc, IspanyolcaveRumcaplaklar anbul 'da doldurulup Almanya'da basılmak crcgönderiliyor. Odeonfirmasınınbudömdeplaklarınıbastığısanatçılardanbazıla Yabanct bir kartpostalplak... 6AR CKDUZCAN^ ıMHN KINDI $ I I K L l Rl Columbia Yaşar Oğuzcan '/« sesinüen jı'ı'r taş pluğı. Columbia 'nın bir plağı... sözlerOsmanlıcaolduğuiçinzoranlaşılıyor. Deni/.Kızı F.ftalyaSadi llanım'ındiğerplakları arasında ise "Karlı Daglar", "Ne Olur", "'Sarı Kı/ın Ayağında Yemeni" var. Gramofona başka bir plak koymadan öncc iğneyi değıştiriyor. Içnebirdefadan fazlakullanıldığı /aman plağı çizmeycbaşlıyor.Gramofonfirmaları bu nedenle iğne üretimi dc yapmış. Bir k(.zkullanılaniğnc,Ö7Cİyapılmışiğncyontucularladayenilenchiliyor. fambuıi Ccnıil, Hafız Aşir, Haim Efcndi, ıııcndc Ibrahim vc Nasibe 1 lanım. Odconfirmasının Istanbultcmsilcisi Ilerınn vc Jıılius Blumcnthal kardeş.lerin, ilk irk plak firmasını Feriköy'de faaliyete gemesiyleartıkplakkalıpları basılmak ü/ere rupa'ya gönderilmiyor. Bıı hcm ınaliyct, m de zaman açısından büyük bir kazanç. feon, Orfcos, RadioR.etıketleriylcplakyaılamaya başlayan Blumcnthal Biraderler Operetler... Türkiye'de, özcllikle Istanbul'da yayınlaııan taş plaklarınen önemli ö/.clliklerindcnbıri kantodan gazclc, Karagöz vc Mcddah plaklarmdan ilahilere, monologlardan operetlere kadar birçok mü/iktüründc plak larınbulunması. Alaattin I lazncdaroğludolaptaki plakları karıştırıyor. Scçtiği taş plak çok scvdi •" simli taş plaklur... ı na.başta Tamburi Cemil Bey olmaküzere çok önemli sanatçı plak dolduruyor. Ancak mburi Cemil'in para için yapmak zorunda Idığı bu işten hiç hoşlanmadığını oğlu Me.Cemil'in anilarından öğreniyoruz. ^umhuriyetin ilanından sonra Blumenthal raderler'inacentalığınıüstlendiğiColumı ve onun rakibi Sahibinin Sesi (His Mas's Voice) firmalarının plak pazarınagirmele gelen canhlık saycsinde birçok plakyaılanıyor. Cumhuriyet döncmınc kadarka İlkassolist... Gramofonlardan sonra taş plakları dinliyoruz. Üzcrindc OsmanlıcayazanbirTamburi Cemil Beyplağıgösteriyor ve Tamburi Cemil'in fesli ve kravatlı foloğrafıyla, altındaki ya/ılaradikkatimizi çekiyor: "Taşplaklarınendegerli vezorbulunanlan, başta Tamburi Cemil Bey'inkilerolmaküzereOsmanlıca plaklar.özellikleyurtdışındanülkcmize plak almaya gelenler bunları tercih cdiyorlar. Tamburi Cemil'in plakları daha çok koleksiyonerlere hitap eder ve fiyatları da, diğer plaklara göre yüksektir. Son dönem çıkan plaklan ise götürmemişler, örneğin Deniz Kızı Eftalya.Hepsi Eski Türkçe'dir, Hafız Burhan'ın, Hafız Kemal'in, Hafız Ahmet'in plaklannın üzerinde Eski Türkçe yazar." "Sahnelerin ilk assolisti" olarak anılan Deniz Kızı Eftalya'nın"Dizlerine Kapansam" şarkısında da bazı Mehmet Öztekin, en büyük kötülüğün gramofon ve taş pluklura yapıldığmı dü$ünüyor... Tamburi Cemil Bey 'in plağı...