Katalog

14EYLÜL 1997. SAYI 599 17 tekke binaları pek bilinmiyor. Tckkccami, Hicrî 1165, Miladî 1753'te yaptırılmış. Inşaatı tam 107 gün sürmüş. Yaptıran, "Bahir, Köse" ve "Maktul" gibi lakaplarlaanılanÇorlulu Sadrazam Mustafa Paşa'nınakıbetininkorkunçluğuyüzünden tekkecamiye de yaptıranın haksızhğa uyradıgını hatırlatırcasına "Maktul" lakabı uygun görülmüş. I ladikat'ül cevâmi, "Bânisi Mustafa Paşa'nın,"l Jçüncü sadaretinde Midilli'yesürüldüğünüveoradakatlolunduğunu, oradamedfun olduğunu" yazar. Vefat tarihi Hicrî 1178, Miladî 1765'tir. "Maktul Mustafa Paşa şairdi. Ayrıca Karaköy'de YeraltıCamii'ndekiüçsahabekabrinimeydanaçıkartarak oradacami tesisettirmiş veGedikpaşa'da sonradan yanan Halıcı Hasan Mescidi'niyaptırmıştı. Hadikat'ül cevâmi tekke hakkındaaynca şu bilgileri de içerir:"Şadırvan ve etrafında hücreler ve matbah ve sair levazım zaviye ile şeyhlere meşrut hânesi dâhi vardır. Vakıfın müderrisinden bir oğlıı örf destarlı olarak oradamedfundurkibabası ile aynıanda vefat etmiştir. Istanbul'daHavuzluCamidenmeklcma'rufmescidi yaptıran LalaHüseyin Paşa bu zaviyenin bitişiğindc bulunan çeşmenin yanında medfundur. Bu çeşme ve yanında, köşcde bulunan sebil tstanbul'da HalıcılarKöşkü'ndemescidsahibi MollaŞerefEfendi'nındir." Istanbul'u sarsan son büyük dcprcmdc, 1894'te, kubbesi çöken ve bir daha yapılamayan tekkecami, 1925'te tamamen tcrkedildi ve 1935'egelindiğindc, camitevhidhanenin, selamlığın, derviş hücrelerinin ve şadırvanın üst yapıları büyük ölçüde ortadan kalktı. Bundan sonra, tckkecaminin modern zamanlardaki ilk "dayanıklılıktesti"başladı. Anılan tevhidhane, selamlık ve derviş hücrelerinin kalıntıları ve duvarları üzerine gecekondular yapıldı, yapı çok kısa sürede tanınmazhalegeldi. Bu "y akın" gecekondulaşmanın sonucu olarak, zaman içinde bütünüyle "talana açık" halc gelin yapının örneğin, "kündekâri tekniği ile imal edilmiş, çarkıfelek motifleri ile bezeli ahşap kanatlı" cümle kapıları; "üzcrlerindeistiflisülüsleyazılmışayetlevhaları; kuzey cephesindeki son çini kaplama izleri; yanm daire planlı mihrabın iç dolgusu veminberi"tamamen ortadan kalktı. 1950'li yıllarda, tekkecamiin önündeki, açık türbeler grubuna giren vc ampir üslubunun özelliklcrini yansıtan Şeyhülislam Mehmed Arif Efendi Türbesi 'nin kare planlı kaidesine oturan sütunlannın arasında yer alan, "kare açıklıklı pirinç şebekeleri ile türbcyi taçlandıran kubbe biçimindeki madeni iskeleti" çalındı. Bugünekadardakimsebu iskeletin akıbetiyle ilgilenmedi. Tckkecamideki "kitsch" restorasyon başladıktan sonra dahı, y ıkılan minarenin çevreyesaçılantaşparçalannıçekıçlerleunufak ederek kurşun arayan çocuklara rastlamak mümkündü. Tekkecamideki restorasyon faciası bittikten sonra, onun başından gcçcnlcri bilmeyenler, bu "kitsch" âbideye bakıp, "Ne kadar güzelolmuş,"Ycnılenmış"demesinlerdiyc buyazıkalemealındı.Tarihbilinci, sanat bilinci olmayan toplumların asla "gclişmiş" sayılmayacakları, boşlukta amaçM/ca yüzerken önüne çıkan hasımlarının söınürgesi olacaklarıaçıkdeğilmi?^ Aslında Maktul Mustafa Paşa TekkeCamii'nin başına gclcn bu "kitsch" restorasyon, binlerce örnekten sadece bir tanesı... Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün, özelliklc yetmişli yıllardan bu yana, restorasyon ehliyeti bir haylı"şüpheli" olan yüzlerccmüteahhite böy le "işler" yaptırarak tarihi eserleri katlcttiği vc bu şahısların haksız kazançlar cldc etmesine sebcp olduğu biliniyor. Bu arada, Vakıflar envanterine geçirilmeycn veya kimsenin arayıp hesap sormayacağı pck çok cserin "ortadan kaybolması" da cabası. Ortadan yok olan bazı eserlcrin, bugünc kadar Londra, Paris vcya Ncw York 'da müzayedeyeçıktiğınadatanıkolundu. Butürrestorasyonlara heınen birkaç önemli örnek de verilebiliyor:lstanburda$ehzadebaşıCamii (içinden yok olan tarihi parçaların sayısı bilinmiyor, ayrıca hazinesindeki Rüstem Paşa Türbcsi'ııden "kazınan" çiııilerin yerleri, cadde larafındaki pencerelerdenbakıldığında,rahatlıklagörülebiliyor), Konya'daSelçuklu devri Alaeddin C'amıi (Sclçuklu Sultanı Alaeddin K.eykubad'ınyaptırdığıcaıninin mihrabındakiçiniler, 1958'dcn 1996'yakadar sürcn uzun restorasyon sırası ndu yok o1du ve farkedilmesinı engellemck için yerlerineyağlıboyaile"aynısı"yapıldı; ayrıca alışaporijinal tavanı tümüyle sökülüpatıldı ve yıne yerıne "yenisi" yapı Idı; bütün bunlarla da yetinilmeyip caminin meşhur kuzey duvan arkasındaki mezarlıkbütünüyle ortadan kaldırı Idı) ve SamsunBafra'da savcılık kayıtlanna kadar geçen Büy ük Cami ve Tayyar Paşa Camii (restorasyon müteahhiti tarafından duvarlarına patates baskısı süslemeler lay ık görüldü ve bu arada büyük Ayetel Kiirsî levhası çalındı; aralarında Marmara Üniversitesi üüzel Sanatlar h'akültesi'nden bir öğretimüyesinindebulunduğuhırsızlık şebekesi geçen y ıl yakalandı) restorasyonlan,tarihegeçecek kadar ayıpdolu"iş"lerden sadece üçü... Çeşme de bir halı fabrikasmın kurbanı. Vakıflar'dan Belediye'ye... Maktul Mustafa Paşa TekkeCamii de aslında Vakıflar Genel Müdürlüğü'neait... Oysa Istanbul Büyükşchir Belediyesi, yapıyı kendi malı imiş gibi rahat rahat restore ediyor. Refahyol Hükümeti döneminde, Refah'abırakılan Vakıflar'dan Sorumlu Devlct Bakanlığı, Maktul Mustafa Paşa TekkeCamii'ni ve hemen yakınlardaki Emin Baba BektaşiTekkesi'ni IstanbulBüyükşehir Belediyesi'ne devretmiş olmasaydı, Vakıflar'ın sorumsuzluğuyüzündenyıkımaterkedilmiş bul unan bu her iki mekan da, belki çok daha kötü duruma düşeceklerdi. Gelgelelim, lstanbul Büyükşehir Belediyesi de, aynen Vakıflar'ın yöntemini izleyerek, işi ehliyetsiz müteahhitlere teslim etmekte gecikmedi. Önce 1997 Ocak ayında Emin Baba BektaşiTekkesi'ni restorasyon adıaltındabozan, orijinaliilehiçilgisiolmayanbirhalekoyup haziresindekibazımczartaşlarıilelahitparçalarını, bu arada etrafındaki semtin "Kuyubaşı" diye anılmasına sebep olan tekke içindeki meşhur kuyuyu da yok eden Büyükşehir Belediyesi'nin,aradan birkaç aygeçtikten sonra, Emin BabaTckkesi'nin hemenyakınındaki Maktul Mustafa Paşa Tekke Cami'ni de "halletmek" üzere harekete geçmcsininönündezatcnhiçbirengelkalmamıştı. Otakçıbaşı Sokağf nın birleştiği yerde bulunuyor. Yapı, 1925 yılındaçıkartılan677sayılı "Tekke ve zaviyelerle türbelerin seddine ve türbedarlıklarla birtakım unvanların mcn ve ilgasına dair kanun" gcreğince kapatılana kadar NakşibendîTarikatı tarafındankullanıldı. Tekkecamide araştırma yapan tek bilim adamı Sanat Tarihçisi Doç. Dr. Baha Tanmaıı, "Dünden Bugünc Istanbul" Ansiklopedisi'neyazdığı "Mustafa PaşaTekkesi"ınaddesinde,tekAnıtların kenin "Nakşibendiliğin Mücedmuhafazası ve didî koluna bağlı" olduğunu restorasyonu, "ayrıca Murad Buharî Tckkeanıtsal emanetin incelenmesı ve si'ııde olduğu gibi BayramîMekorunmasına lamî (Hamzavî) meşrebinin bukatkıda rada da yaşatıldığı"nın tahmin bulunabılecek edilebileceğini belirtiyor. Bclki bütün bilim ve de bu yüzden yapı, gerek Istantekniklere bul'daki gcrek Güneydoğu'daki başvuran bir değerNakşibcndîtekkelerinden disiplindir. Anıtların munafazası ve farklılık gösteriyor. Fakat, bu restorasyonu, konuda araştırmacıların elinde sanat eserini ne yazık ki çok fazla bilgi yok. olduğu kadar "tarlh 1924'te tekkelcrin kapatılmatanığfnı da sından sonra istisnasızhepsi hakorumayı hedef rap olmaya terkedildiğinden, tutar4 Ö7elliklemimarideğeribulunan Venedik tuzugu Minare molozları arusmdahi mezar taştart. Önceterkedildl Maktul Mustafa Paşa TekkeCamii'nin yaşadığı bu son facia ya da en hafif deyimiyle "kitsch" restorasyon, onun son yetmişiki yıl içinde yaşadıklannın son halkası idi ya da şimdiye kadar geçirdiğicnzor"dayanıklılık testi"... Bu tarihi yapınınbaşındangeçenleri bilenlerin, onun nasıl olup da ayakta kaldığına şaşırmaları gerekiyordu aslında. Maktul Mustafa Paşa TekkeCamii, Edirnekapı dışında, l'ethi Çelebi Caddesi ilc Maktul Mustafa Pa$a Tekke Camü'nin üzerine kurulan gecekondular. (1995) (Fotoğraf: İSMAİL KÜÇÜK)