Katalog

8 ( l MHURİY1T DERGİ Glasnost ve Puşkin Müzesi'nin fotokopi makinesinden yoksun olması hazinenin yıllar sonra ortaya çıkmasıyla sonuçlandı. Stalin'in talimatı ile hazinenin bulunduğu yer 50 yıl sır gibi saklandı. Bir hazinenin kayboluş ve bulunuş öyküsü... TroyaHazinesi Rusya'dan ışüdıyor. . . . ÖZGEN ACAR P uşkin Mü7esi sorumlularından Grigoriı Kozlov, fotokopi çekmek için KültürBakanlıgı'nagitmescydi bugün dünyanııı en gizenıli hazincsi olan "Troya 1 la/incsi"nin ncrcdc olduğıı belkıdc hâlâ bilinemeyecekti. ("Kaıun Ha/inesi Sergisi"ne önümüzdekigünlerdegerçckevsahipligiyapacak olan Uşak Müzesi dc bu olanaklardan yoksun.) Moskova'daki Puşkin Güzcl SanatlarMü/.csi'nindc 1987yilındafotokopi makinesi, bilgisayan ve faksı yoktu. Puşkin Mii/esi u/manlan Kültür Bakanlıgrna gidip, fotokopilerinioradaçekiyorlardı. Kozlov, binasının dördüncü katına ulaştığında bazı "cv rakı metrukc"nin yokcdilmeyeçalışıldıgmatanıkoldu. Dosyalariplerlc bağlanmıştı. Kozlov, tcıııİT'lıkçi kadııılaıa "yoketmclerinden önce bunlara bir göz atıp atamayacagmi"sordu. Yanıtolumluolunca, biriki pukctin iplcrini biçaklakcsti. Dosyalarda2.DünyaSavaşi'nda Almanya'dayagmalanmış cscrlcr ilc ilgili resmi yazişınalarvardı. Bunlardan biri 28 Mart 1957 tarihini taşıyordu. O dönemin Puşkin Müzcsi Müdür Vekili Nora Eliasberg'in imzaladığı bir bclgedc "Troya Hazincsi'nin Ender Nesneleri" başlıkh bir yazı dikkatini çckti. Bundan sonra ne olduğunu ögrcnmek istiyorsanız Kozlov'un birbaijkauzman Konstantin Akinishailebirlikzeyazdığı"Beauliful l.ootGüzel Yağma"adlı kitabı okumakgcrekir. Iki uzman.bu kitaptan öncc 1991 'dc Ncw York'ta yayımlanan"ArtNews"dergisineyazdıkları bir makalcdc bombayı patlattılar: "4500 yıl lık TroyaHazinesi 50 yıldır Puşkin Müzesi'nin deposundasaklamyor." Makalc, arkcoloji vc sanat dünyasinı altüst etti. Olayi Cumhuriyct manşet yaptı. Izmirliozan Homeros"llyada"dcstanından Troya claki bir savaştansözctmişli. Troya Kralı Priamos'ıın oğlu Paris, Sparta Kralınıneşi "(jüzcl llelcna"yı Yunanistan'dan kaçırınıştı. (Mozart'm mutlu son içcrcn, Istanburda"Saray'dan KızKaçırma"opcrası çinGüzcl Helena'nınodöncmeuyarlanmış. biröyküsüdür, dcnilcbilir.) Bunun üzcrine tüm Yunanistan ayaklanmiş ve Çanakkale'nin girişine yakın "Troya'yı kuşatmıştı. Homeros'un öyküsü I.Ö. 1400150 yılları arasındaki olayLarı anlatıyordu. Yunan saldınları karşısında direnen kcnt, ancak Yunanlılar'ın "tahta at" oyunu ilc düşmüstü. Bu ncdenle, 19. yy'da bu dcstanı okuyanlaıicin I lonıcros'unbu öyküsü "KayıpKıta Atlantis" ya da"C'ennctin Bahçcleri", nc ise "Troya" da o idi. Çünkii, Troya'nın varlığınapek ınanılmıyordu. Alman Hcinrich Sclılicmann 9yaşındanbcri kafasına"Troya"yı bulmayı takmıştı. Bunu kafasınatakan sadeceodegildi. KoskocaOsnıanlı Inıparaloru da aynı hayal pcşindc olmuştu. Fatilı, I lomeros'un llyada'sını ezbcrcokuyacak kadarantik Yunanca biliyordu. Fatih, Troya'yıbulmayagitti. ancak Troya yerine "AlcxanduTroas"ı buldu. Schlicmann önce Istanbul'a ve oıadan Çanakkalc'yegcldi.Sondajkazılarınabaşladı. 1873'teTroya'yı buldu. Sanatdünyasında yer yerinden oynadı. O, Troya'yı bulmakla kalmadı, "Kral Priamos'un Hazincsi 'ni" de buldugunu sandı. Birhazinebulmuştu, ama bu Priamos'danbinyilönccsine aitti. Daha sonra buhazine"Güzel Helena'nın Mücevherleri"vc "Troya" ya da "Schlicmann Hazinesi"diye dcadlandırıldı. Bundan sonra olanları Ingilizbilimadamı vekendisini bu ha/incnin gerçck öyküsünü saptamaya adamış DonaldF. Easton'un"tiyatrooyunu"biçiminde uyarladığı yönteme sadık kalarak (Anatolian Studies 1994 ve44. sayı)öyküyü bilimsel vcrileredayandırdığı biçimiylc veözetleaktaralım. Sopltiu Silılicnıaıııt, Troya lluzinesi 'ııden kolye, kiipc ve ulınlıkla. I c lH73'te Troya Haziııesi'ni bıılun Heinrhh Schlicımııın. sinin gcldigi gün bir hazinebulur. BiranEaston'unanlatımınıbııyanabırakıpSchlicmann'ın.'Trov aml ıls Rcmains" adlı anıkıtabında hazinenin bulunuş öyküsünü kcndianlatımındanokuyalım: "...Kazıyı sürdürürken birduvurın üslünde Priamos'un e\ inin yanında büyük, bakırdan,eoktuhaf birncsncbuldum. Arkasında altın bulundugunu sandıgım icin son dcrecc dikkatimiçcktı. Hazineyiişçileriminaçgözlülügündenkorumak vconubilimadınakorumak için çok çabuk olmak lazımdı. Kahvaltı zamanı olmamasına karşın, 'paydos' diyebagırttım. Işçılerycmckyiyipdinlenirkcnhazincyibıçaklaçıkarttım. Ölümtchlikcsı ilc karşı karşıyaydıın. Çünkü.altını oymamgerekensurduvarıheranüstümeyıkılabilirdi.(...) Hazinenin oradankaçırılınası, yanımdahcrzamanduran.kesipçıkardıgım eşyayı şalına sarıp taşıyan scvgili karımın (Sophia)yardımıolmadangcrçeklcşcmezdi." Eastbn'danbaşka Amerikalıbiliınadamı David A. Traill de yeni yayimlanan "Schliemann of TroyTrcasure and Dcccit (Troya'nın Schliemann'ı Hazine vc Düzenbazlık)" adlı kitabında onun yalan söyledigini ortaya koydu. Birlncl Perde: Troya Olay,3l Mayıs l873Cumartesi) günü llisarlık tepesindc gcçiyor. Schilcmann,Çanakkalc'dc Hisar lık tepesindc kazi yapmaktadı Beklenmcdik iki Alman ziyaretci Easton, Schlicmann'ın şal öyküsünü uydurdugunıı.çünkü hazinenin bulunduğu giin Sophia'n ın Troya 'dadcğil Atina'daoldugunu saptadı. Yazar'm bilimsel kanıtlara dayandırdıgı anlatıını şöyle: "...Beraberindegüvendiği başkalfası Yannakis vardı.Olayılıükümettemsilcisi Emin lifendiyebirişçihaberverdi. Hazincyikendi tahta kulübcsinde sakladı. Bir yandan konuklarını ağırlamak ve bir yandan da Emin Efendiyi kollamak durumundaydı." Schliemann,oakşam Yannakisilebeşon kmötedeçiftligibulunanlngilizKonsolosu F. Colvcrt'e gönderdigi kısa notta şöyle diyordu: "Nedcn dolayı bana çok kızgın olduğunu bilmedigim, bckçinin (temsilci) bcni gözetlcdigini veevimiyarmarayacagını sizc bildirmekten dolayı üzgünüm. 6 scpet ve birçantadan oluşan cmancti kilit altına alınanız vc hiçbirbiçimdcTürkler'indokunmasınadahi izin vcrıncmenizyalvarışıilcsizegöndcriyorum." Schlicmann, bu scpctlcri daha öncc aynı amaçla kullandıgı "Taxiarches"adlı Yunantcknesine6ha