Katalog

I4NİSAN 1')%. SAYI 525 11 lencisi"nin yayımlanmasıgdan, bankada memuriyetinden, arkadaşlarımn "Bu yaşta bcndcşiiryazdım"takılmalarından kalanlar... 1925'tc edebiyata yakın bir meslek edinmeye karar verecek Attila. Szeged Üniversitesi Jîdebiyat Fakültcsi'nckaydınıyaptıracak. "Haykıran Ben Değilim"şiiri buyıl yayımlanacak. "Temiz Yürekle" şiiri ise okuldan uzaklaştınlmasına ncdcn olacak. Attila sarsılacak, oturup "DogumGünüm lçin"iyazacak... Fotoğraflar arasında genç, güzel kadın portreleri... Attila'nın ilk gençlik aşklan: Gebc MârtaEspcrsit MâriaWallzsz Luca. Hepsi de çok alımlı. VagoMârta...Düzkesimlisaçlanilckişilikli biryüzö var. Ozanın yasadığı ilk büyük aşk. Mârta'y' I927senesindetanıyorvetutuluyor. Mârta Londraclayken göndermişolduğumektubunkenannaçizdiğişekillerile yazdığı sözlcrden bclli ki, yaşadıkları kendi aralanndaözclbirdiloluşturacakkadaryoğun. Mârta ile ilişkisi,zengin birburjuvaailesi olan kız tarafı cvliliğc karşı çıkınca bitiyor: "Zengin bir kıza vuruldum/ Sınıfı yuzündenkapıpkaçırdılarbendcn!"dizeleriniozana yazdıran işte bu acı aşk dcneyi..." Birdiğcrköşedcki fotoğrafta,başındaşapkasıylaotuzlann modernkadınıSzântöJudit gülümsüyor. Ozan, 1930 senesinde bu, "hem yemek yapmasını hem öpmesini bilen" kadına rastlıyor. Yoldaşı ve sevgilisi olarak altı y ılını Judit'lcgeçiriyor. Szântö Juclit'in foioğrafının yanında kısacık bir not: "Scvgili Judit, Sclamlar. Attila. Balatonszârszö. 3.12.1937". Bu kısanotöldüğügün ozanın ccbindc bulunuyor. Bütün dünyada en fazla bilinen görkemli aşk şiirlcrini ithaf ctliği kadın isc Flöra K. Belki de en sevdalı olduğu... Ozan "Mart" adlı şiirindebuaşkınonun için ncanlamtasıdığını şudizelerleanlatıyor: "Mutluyum: Ruhum bir çocuk;/ Flöra seviyor beni. Vc iştcçıplak/guzel aşkımıza karşı tanklarla silahlarla hareketc geçiyor alçakça/ en aşağılık takımı insanların. Korkutuyor/ beni bu süprüntüdeki saldırgan iştah./ Ve avuntuyu ikimizdc buluyorum ancaky yaşayabilmegücünü." 'oruz. Meyhaneci,"Eskilerdendir. Jözsi'ye oralım"diyor. Beli bükük.ağzındadişikalnamış bu ihtiyar, ozanın komşusu olduğuIU, halenaynıbinadaoturdıığunu.odayıaçırabilcceğinisöylüyor. Jözsi'ninpeşinetacılmış yolda giderken, biraz da ilctişim kurnakamacıyla, "Temiz Yürckle"şiirinin iki lizesini Macarcasöylüyoruz. Hazırol vazir'ctinc geçiyor. Gözlcri yaşla dolu tüm şiiri )kuyor: "Ne babam var, nc annem/ ne tanrım var, ıc ülkem/ ne beşiğim var, ne kefenim/ ne ipücüğüm var, ne scvgim./ Üç gündür bir >ey yediğim yok,/ ne az yerim, nc çok/ Yirni yaşım güç kaynığı,/ satıyorumyirmi yaşıTII./ Alan kimse çıkmazsa/ ben de satarım >eytana./ Hırsızlık ederim bozmadan yüreğini,/gcrekirsehattavururumbirini./Yakalayıp beni asarlar,/ kutsal toprağa atarlar/ ve ı;üzelingüzeliyüreğimden/birotbiter,yiyeliöldüren." Attila'nınodasında;çocukkorumaevinde,anası ile,kızkardeşleri ileçekilmişfotoğraflar, el yazmaları, kuzinesi, ütüsü, hepitopu birkaç parça eşyası var. "Bir pantalon", "bir çizme" türü "zati eşyalar" beklemek naf i le. Odası ve ardı nda bıraktığı eşyalar yoksulluğunun bugüne kalan kanıtları... Attila'mndoğumunu, 11 Nisan 1905'idüşünüyoruz. Işçi Jözsef Arön'unçamaşırcı Pöcze Borbâla'yı veüçyaşındakioğluAttila'yıterkedişini, şiirinin temcl ögesini oluşturan anasını, o "Bin bacaklı süpürge"yi, Çocuk LsirgemeDerneğiaracılığıylakoruyucuaileye verildiğini, öksüzlüğünün bitmeyen acısını: "17yaşındayazdığtmşiirleri'Batrdergisiyayımladı.Harikaçocuksaydılarbeni,oysa ancak öksüzijn biriydim." Çıkışta ihtiyara bahşiş vermck istiyoruz. Almiyor. Ayaklarını siirüyc sürüyegelcn ve hâlâ "temiz yüreği" ile yaşayan bu insanın bahşiş kabul etmcyeccğini, dört bardak şaraba Attila'yı satmayacağını bilemcmişiz. "Yüksclen değerlcr"in Attila kuşağının bu son temsilcilerinc nüfuz etmcdiğini düşünemcmişiz! Öyle allak bullak olmuş bir halde Ferencsvâros sokaklarını adımlarken "Hadi Ferencsvâros Garı'na odun çalmaya!" diyoruz... Gara varabilmek ıçin fabrika, evsiz, işsiz insan, sefalct kokulu sokaklardan gcçerek yürüyoruz Yol uzun. Demek, çocukluğunda bunca yol.ı kucaklayabildiği üçbeş parça odun için yaptı Attila. Bir odunun sıcaklığı nc kadar sürer ki? Özyaşam öyküsündc "elimdcn geldiğincc yardım ettim anneme." diyor"Vilagsincmasındasusattım, Ferencsvâros garından odun köınürçaldım, yakacağımızolsundiyc." Neanlattığınışimdikavrıyorıi7. Yaşayarak! Attila'nın annesigençliğinde (orlada). Attila, annesi Pocze ve ablası Jolan 'la bîrlikte. Ölüm... Müzedeki diğer bir köşcde ölümü ile ilgili belgeler yer alıyor: llcrhangi bir mcmurun, clbcttc, clli küsur yıl sonra imzasının müzcde sergileneceğini bilmcksizindüzenlediği ölüm kâğıdı "Ortodoks yaş 32 bckar." gibi klasik kayıtlardan sonra "ölüm ncdcni; intihar, kendinitrcninaltına atmış"şeklindebiraçıklama ile bitiyor. Attila'nın ölümünctanıklık etmckköyün dclisincdüşüyor. Durumugercği,tanığın iTadcsi çclişkilcrlcdolu. Istasyon müdürünce mühürlü, im/alı "Ölüm Tutanağı" başlıklı belgede tarih de düşülmüş; "Saat 19.3219.35 arasında"... Hcr şcy bu üç dakikada olup bitivermiş... "Kcndisindc nc ocak, nc aile/ ama başkalarındaolabilirdiyenleriçin/ilkyazgüzcldir, yaz da öyle/ ama güz daha güzel, k ışsa cn güzel i mevsimlerin" diyor Attila. Bu dizelcri yazdıktan dokuzgün sonra "mevsimlerin en güzcli" bir kış günü 3 aralık 1937'dc yaşam öyküsünü bitiriyor. ÖlümünedairsonsözyincAttila'yaait: "Ölcccgim içinşaşırıyorum!" Şaşkın, buruk pavyondan ayrılıyoruz. Nyiri bu kcz dc bizi Edebiyat müzcsindc görevli Jözsef Attila üzerine araştırmasıbulu "Hemyemekyapmasını hem öpmesini hilen"sevgili, Szântö Judit nan Bagötlona ile tanıştırıyor. Nyiri 'ninçevirileri saycsinde iki saatboyunca söyleşiyoruz... Attila'nın yaşamına baktığınıızda hcp yanm kalan birşcylcr var. Szcgcd, Viyana, Budapeşte, SorbonneÜniversiteleri'ndeokuyor ama bitirmiyor. Aşklar yaşıyor ama tamamınacrdiımiyor... "Yoksulluğu öğrcnimini engelleyen en büyük öge. Aşklarınagelince... Bence,hiçbirkadınısevmcdi. Aşkınfelsefesini yaptı, şiirini yazdı o kadar" diyor I lona. öl ümünün ise, intihar değil kaza olduğunu söylüyor. Kazaolasılığı üzerine epey bir söyleştikten sonra konu ozanın hastalığına gel lyor. Jözsef Attila'nın özyaşam öyküsünde yazdığına görckonulantcşhis:"NeurastcniaGravis". Miklos Szabolcsi 'nin kalcmc aldığı "Jözsef Attila Yaşam Öyküsii'ndc ise "şizofreni" olduğu yazılı. llona ısc hastalığının "bordcr line" (psikolojik bir sorun' olduğunu, 1934 sonrasındaya^dığışiirlcrindeyansımalarınınaçıkçagörüldüğünü"söylöyor. Şiirlcrinin ozanın yaşamından soy utlanarak cle alınamayacağına inansak da, llona büyük bir duygusallıkla:"Hastalığı zatürrccyadabordcrlinc, ölümü intihar ya da kaza. Bütün bunların önemi yok. Önemli olan yaşamı dcğil şiirleri"diycrekkonuyukestiripatıyor. Bu kez sohbeti Jözsef Attila'nın toplumcukimliği üzerine yoğunlaştırıyoruz. Bu konuda Bagö llona şunları anlatıyor: "Şairsavaşvefaşizminyükselişiilebelirlcncnbirkuşaktandı.Döneminin tümharekctlcrinc katıldı. 1930yılındayeraltındaçalışan Macar Komünist Partisi'nc üye oldu, 1934 y ılında partısinin hataları nedeniyle getirdiğieleştirilerdışlanmasınayolaçtı. Ancak, eleştirdiğigenel ideoloji değil, Macar Komünist Partisi'nin hatalarıydı. Ölü<** Marta! İlk büyük aşk... Istikamct Pctöfi Edebiyat Müzesi. Nyiri Mâria ile buluşup müzedeki Jözsef Attila pavyonunuziyaretediyoruz. Nyiri, Miskolc Ünivcrsitesi'ndeTürk Kültürüdcrsleri vercn biröğretimgörcvlisi.Bugününçevirikülfetionunsırtında. Edebiyat müzesindcozan için aynlanbu özcl bölüm iki y ıl önce düzenlenmis. Gat sokağındaki odasında olduğu gibi, burada da birbavulu ancak doldurabilccek kadar eşyası var. Elyazmaları, birkaç kitapve fotoğraflarındısındafazladanbirdolmakalcm.birde saat...Hepsi,Attila'nınyaşamınınanlatıcısı. 1916'dabilincnilk^iirlcrinikalcmcalmasından, l922'dcilk^iirdcrlcmcsi"GüzellikDi