Katalog

Paskalya Adası dünyaya acılıyor NATIONAL GEOGRAPHIC askalya Adası dünyanın en çok ilgi çcken arkeolojik köşelerinden biri. Adayı bu denli ünlii kılan iizerindeki yü/lercc taş heykcl. Ycrlilerce Moai dcnilen bu heykeller, kıyı boyunca yü/lcri karaya dönük sekilde bulunuyor. (,'ıkık çcnelcri, çukura kaçmış gözleri ve hcybctli boyutlarıyla Moai'lcr bugiinc dek bir di/i soruyu yanılM/ bırakıyor: "Bu hcvkellcri kim P lılann I722'de adayı keşfetmelerinden 100 yıl öncc Polinezyalılar adaya ycrleşip, Güııey Anıerikalıların yeriııi alıyor. 195556 yıllarında Heyerdahl'ın keşif gezisı somıcıı ulaştığı kuram tüm dünya tarafından kabul görüyor. Ancak son yılUırda arkeologların Paskalya Ada, sı'nduki uygarhğı Polinc/yalılar'ın kurduğuna daır çok inandıncı kanıtlar bulması tüm eski inanışları yıkıyor. Ayrıca bu heykcllerin Pasil'ık Adaları gelencklcriyle ııyum ivindc oldıığu da görülüyor. Bugün Paskalya Adası turi/min hi/mctindc. Moderni/asyon adaya 640 otel, 530 motorlu tayt, telefon ve l"ax geliriyor. Adada yaşayan 2.H00 kişi giineybalı kıyısındaki Hanga Roa kasabasına yerleşik duruında. Ondoku/uncu yü/yılda sömürgcciler adaya ayak bastıklarında yerlileri buraya sürüyor. Adanın <<'s dünyaya açılması 1%5'dc başlıyor. Genç bir ilkokul öğretmeninin adanın olııınsu/ koşullarını dii/eltıııek ıçin Şılı lıükümeline ya/dığı proteslo mektubu dünyanın ilgisini çekiyor. Rapa Nui (ilk ke? 19. yü/yılda kııllanılan bu isim Büyük Rapa'nın insanları anlanıına geİiyor) olarak anılan adalıların o dönemlerde scyahat etnıeleri yasak. • Yasağın ncdcni ise dış dünyanın yiiz etkilerinden adalıları korumak. Ancak insanlar yabancı olan her şeye o denli hasret ki 2. Dünya Savaşf nda doğan çcx;uklardan birinc Hitler adı veriliyor. BBC radyosunun açılıs anonsundan etkilcnerek çocuğuna London adını vcrenler Dİuyor. İlkokul öğretmeninin protestosu etkili oluyor, askerı yönetime son verilerek sivil idareye gt\iliyor. Şili'den ithal edilen bürokrasiyle beraber adanın ckonomik yapısı da değişime uğruyor. Paranın var olmadığı pa/.arda yerliler çiftçilik ve balıkçılıkla geçinirlerken, turizmle beraber licaretin soğuk mantığı da adaya hakim oluyor. Adanın eskileri bu yeni gelişimden mutlu değil. Öncelikle tarım ve hayvancılık ihnıal edildiğinden eski yeme aliijkanlıkları terk ediliyor. Dı^ etki yalnı/ca 381 yaptı? Niçin yaptı? Bu adaya nasıl getirildi?" Adada yaşayan Polinezyalılar'ın tarilıscl gelişimlcri incelendiğindc heykcllerı yapacak uyğarlığa hiçbir zaman u laşmadıkları saptanıyor. Dolayısıyla bu ilkel uygurlığın 15 tonluk yü/lercc hcykeli adaya taşımalarının da olanaksı/ olduğu belirleniyor. Son'yıllarda heykellerle ilgili gizi ortaya çıkartmak için bir di/i kuram ortaya. utılıyor. Bunların iv'inde en popüler ancak cn a/ inandıncı olanı, hcykcllerin uzaylılar tarafından yapılıp yerçekimini ortadan kaldıran gereçlcrle adanın çeşitlı yerlcrinc yerlcijtirildiği. Daha gerçekçi bir yaklaşım. ya/ar Thor Hcyerdahl'dan gcliyor: Güney Amcrika'dan gelen taş yontucular heykcllcri yapıyor; AvrupaC U M H U R İ Y E T DEROİ 11 T E M M U Z yemek yemc konusunda görülmüyor. Rapa Rui kültürel etkinlikleri birer birer yerini batılı alışkanlıklara bırakıyor. Rapa Rui insest yasalan çok sıkı. F.vlenecek kişilerin arasında en ufak bir kan bağının olmaması gerekiyor. Kinıi durumlarda akrabalık i/lerini ondokuzuncu yü/yıla kadar sürebiliyorlar. Sonuc olarak adalılar eşlerini düjarıdan seçmek zorunda kalıyor. 7x;ngin bir yabancı ilc evlennıek herkesin rüyası. 199l'de kaçınılma/ son kendini gösteriyor: Bir adalıda AIDS saptanıyor. 1970'den sonra eğitimlerini Şili'de sür dürcn adalılar çocııklarının da Şili okullafına devam etmesınden yana. Ciıderck çok iyi İspanyolca öğrenıyorlar. Bu eğilinıln doğal sonucu olarak yerliler ana dıllerıni uınıtmak üzere. Çağda^ anababalar parasttl olanaklan elveıdıği oranda çocuklarını yurtdısında okulmaktan yana. Paskalya Adası tarihin eski dönemlerinde ormanlarla kaplı. Ancak bugün oldukça kurak bir görünümü var. Adaya gelenler zamanla tarınıa yer açmak içın ağaçları kesiyor. Ağaç, ta% gibi artistik tnalzeme olarak kullanılıyor. Ağaç oymacılığı Polinezyalılar'ın ortak merakı. Tahta oymacılığı gidcrek taş heykcllerin oluşmasına yol açıyor. Her kabile kendi Moai'sini dikerek ölümsü/lüğünü sağlanıak istiyor. Artan nüfııs eski kabileler arasındaki rckabeti arttırıyor, böylece çevreye verilen zarar denetimden çıkıyor. Adanın tüm kıt kaynaklannı bilinçsizce tükcten kabilelerin birbirlerinc duyduğu düşmanlık öylc bir dü/eyc gcliyor ki, İ!> yamyamlığa varıyor. Ada tarihınde yamyamlık eğiliminin somut dclillerine rastlanıyor. Halk efsaneleri yamyamlığın törensel nedenlerden değil açlıkla ilgili olduğunu sriylüyor. F^ü^man kabileler yengiye uğrayan tarafı öldürdükten sonra yenıeyi tcrcih ediyor. Rapa Rui'nin 1.500 yıllık uygarlığı sava^lara, açlığa, haslalığa, köle lüc# carlarına, yamyamlığa, asketi yönetime ve şjmdi de turi/mc karşın ayakta kalmaya devam ediyor. M 23 1993 SAYI