Katalog

M EKTUPLARDAN Osman Senemoğlu Maksim Gorki Aleksey Maksimoviç Peşkov'un ya da yapıtlarmda kullandığı ve herkesin bildiği adıyla Maksim Gorki'nin yaşatnı (18681936), beş yaşmdayken babasımn ölmesi ve annesinin yeniden evlenmesiyle karışır. Düzenli ve uzun süreli bir eğitim gurme olanağı bulamaz, çünkü sekiz yaşında çalışmak zorunda kaltr. Ancak, okula gitmese de, işçilerin sıkıntılı ve acı dolu dünyasını yakından tamma ve bu çevrelerde çok şeyler öğrenme olanağı bulur. Yaşadığı güçlükler nedeniyle Rusçada "acı" anlamma gelen Gorki sözcüğünü takma ad olarak kullanmaya başlar. Başta büyükbabası Kaşirin olmak üzere, yemek ve içmekten başka bir şey düşünmeyen, para biriktirince gtivencede olduklarını sanan "küçük insanlar"ı çok yakından gözlemleyen yazar, bunlarm ruhsal yapılannı, düşünce biçimlerini yapıtlanna yansıtır. Bu nedenle, oyun ve romanlan, Rus toplumunun yakından tantnmasını sağlayan değerli birer belge niteliği de laşırlar. Gorki ilk öykülerinde kazandığı başarılardan sonra, yapıtlarını Marksçı ilkeler doğrultusunda Uretmeye başlar. Siyasai görüş ve etkinlikleri yüztinden 1906 yıtında Rusya dışına stirülen Gorki, ancak 1913 yılında ülkesine döner; son dönem yapıtlarmda yaşamöyktisünü başarılı ve etkili bir anlatımla aktaran yazar, toplumcugerçekçilik akımının öncüleri arasında ver alır. GORKİ'DEN CEHOV'A NiyniNovgorod, 1898 kasım ayının ikinci yarısı Azizim Anton Pavloviç, (*) Cevabınıza ve ileride tekrar yazacağınızı söylemenize içten teşekkürlerim. Mektubunuzu bekliyorum ve özellikle hikâyelerim konusunda ne düşündüğünüzü öğrenmek istiyorum. Birkaç gün önce "Vanya Dayı"yı gördüm; gördüm ve kadınlar gibi ağladım halbuki sinirli bir kimse de değilimdir; piyesinizin etkisi altında sersemlemiş, allak bullak bir şekilde eve döndüm, size uzun bir mektup yazdım, sonra da mektubu yırtıp attım. Piyesin, insanın ruhunda neler uyandırdığını açıkça söyleyebilmek zor; sadece bir duygu; fakat kahramanlara bakarken sanki kör bir testere kalbime giriyor, kalbim testerenin dişleri altında büzülüyor, inliyor, parçalanıyor gibi geliyordu. Benim için bu "Vanya Dayı" harikulade bir şey, yepyeni bir tiyatro buluşu; bir çekiç, kaldırıp seyircinin boş kafasına indirdiğiniz bir çekiç. Ama öyle de böyle de seyircinin aptallığıyla baş etmeye imkân yok. Sizi "Martı"da da yanlış anlıyor, "Vanya"da da... Başka dram yazacak mısınız? Hayran bırakacak şekilde yazıyorsunuz. "Vanya"nın son perdesinde, uzun bir susuştan sonra, doktor Afrika'nın sıcağından bahsederken dehanızın önünde kendimden geçerek, insanlığın, kendi renksiz ve düşkün varlığımızın önünde de ürküntü duyarak titredim. Orada nasıl şiddetle kalbe vuruyorsunuz ve isabetle vuruyorsunuz. Çok büyük bir kabiliyetiniz var. Çok rica ederim, bu vuruşlarla nasıl bir çiviyi çakmak njyetindesiniz? Bunlarla insanı mı dirilteceksiniz? (...) Ters bir şey söyledimse bana kızmayın. Ben kaba saba bir köylüyüm. lyileşmez bir de hasta ruhum var. Zaten düşünen adam ruhu da hep böyle olmalıdır ya... Gözlerinizden öper, sağlık ve çalışma isteği dilerim. Sizi ne kadar överlerse övsünler yeteri kadar değerinizi bilemiyorlar ve bana öyle geliyor ki sizi yanlış anlıyorlar. A A. Peşkov (*) Bu mektup, Z. Zühre llkgelen'in Türçeleştırdiği M. Gorki ile A. Çehov'un Yazışmalar'ından alınmıştır, istanbul, Yankı yay., 1966, s. 79. Anton Pavloviç Çehov (18601904), gerçek mesleği olan doktorluğu hemen hemen hiç yapmadan, önceleri Petersburg'daki gazetelere gülmece öyküleri yazarak yazınsal etkinliklere başlamış ve çok geçmeden özellikle kısa öykü dalında dünyaca sevilen bir yazar konumuna gelmiştir. Çihante takma adını kullanarak yayımladığı ilk öykü derlemesinin ardmdan, 18871890 yılları arasında peşpeşe yayımladığı kitaplarla ustalığını kanıtlamıştır. Çağdaşı eleştirmenler Çehov'u, daha yaşarken kendi kuşağmdan Rus yazarları arasında en büyüğü olarak nitelemişlerdir. Çok çalışıp çok üreten sanatçınm yetkin anlatım gücü tüm öykülerinde kendini gösterir. Yaşama sevinciyle karamsarlık gibi birbirleriyle çelişen iki eğilimden tutarlı ve uyumlu bir bütün yaratması, anlatım gücünün ve ustalığının somul kanıtlarındandır. Yaşam adaletsiz ve boştur yazara göre. Yarattığı bir dizi renkli kahraıvan da yaşamın bu özelliklerini örneklendiren canlı kişilerdir. Keskin gözlemciliğiyle, XIX. yy.'da getişen Rus gerçekçilik akımına öncüluk eden Çehov, öykülerinde biçimsel kusursuzluğa aşırı önem veren bir yazardır. Özellikle yaşamınm son yıllarında art arda yazdığı oyunlar da, Rus tiyatrosunda doğal ve gerçekçi bir yorum anlayışmın yerleşmesine yol açmışttr. Anton Çehov 22