Katalog

Madenciliğin milattan öncesi Maden Tetkik Araştırma'nın Ankara'daki müzesinde, "Türkiye Maden köşesinde sergilenen araç gereç, bizi dokuz bin yıl öncesinin götürüyor. yeraltına Cem Hamuloğlu nadolu'da altın olmasaydı Lidyalılar be'ki de tarihe, "İlk parayı bulan krallık" olarak geçemeyecekti. Ancak öteki eski Anadolu uygarhkları gibi, Lidya Krallığı'nı da besleyen altın, artık Ana> dolu'da tarihe karıştı. Türkiye'de altın cevherinin kalmadığını anlatan Arkeolog Ergun Kaptan'ın yaklaşık 15 yıldır üzerinde çahştığı, "Anadolu Madenciİik Tarihi Projesi", Anadolu uygarlıklarının aydınlatılması yolunda önemli sonuçlar elde etmekte. Anadolu topraklarında, Milat'tan önceki dönemlerden beri maden çıkartılıyor. Bunun en belirgin kanıtı, çeşitli bölgelerde bulunan 200'den fazla antik maden cürufu yığınları. Ergun Kaptan'ın yakındığı konuların başında, bu antik maden yığınlarının köy ve orman yolu yapımında kullanılarak tahrip edilmesi geliyor. Kaptan bu konuda, "Bu depolar milli servet. Oysa bu cüruflar işletilebilir. Yeterli teknoloji olmadıgı için şimdilik Türkiye'de yapılamıyor, ama ileride bu artık madenlere çok ıhtiyacımız olacak" diyor. MTA'nın "Tabiat Tarihi MüzesPnden örneklerle A Yeraltı madenciliğinin Işçileri: Cüceler ile çocuklar M.Ö. 1. binin ikinci yansına tarihlendirilen ağaç kütüğünden oyulmuş madenci küreğı, Arkeolog Ergun Kaptan'ın, "Eski Anado Anadolu madencilik tarihi açısından önemli lu madenciliği dendiginde, yakın zanıana ka buluntulardan birisi. dar, eski Anadolu şehir devletlerinin kullanEski maden galerileri yeni yapılan maden mış olduğu madenlerin hep yüzeyden çıkartı araştırmaları sırasında tahrip olarak yok ollan madenler olduğunu sanıyorduk. Oysa To muş durumdalar. Bu kaçınılmaz bir gelişme, kat'ın Kozlu bucağındaki Ğümüşlük mevki çünkü Anadolu'daki antik maden galerileriinde bir tesadüf eseri bulunan Anadolu'nun nin bulunduğu sahalardan günümüzde de maen eski yeraltı maden işletmeciliğinin kalıntı den cevheri çıkartılıyor. örneğin Ergani balan bu düşünceyi değiştirdi. M.Ö. 4. binin baş kır yataklarından 4 bin yıldır maden çıkartılarına tarihlendirdiğimiz, yerin 50 metre altın lıyor. Ergani madeni, M.Ö. 2. bin yıllarından daki galeriden o tarihlerde bakır cevheri günümüze dek gelen dünyanın ender rastlanan çıkartılıyormuş" şeklinde anlattığı Anadolu' antik yataklarından birisi. daki yeraltı madenciliğinin bir başka önemli örneği Kütahya Gümüşköy'deki M.Ö. 2. binin başlarına ait maden galerileri kompleksi. Burasımn maden galerileri kompleksi olması "Türkiye Yeraltı Madenciliği Tarihi üzerinnedeniyle dünya madencilik tarihinde ayrı bir de çalışmaya başladıktan sonra, bugüne deönemi olduğu söyleniyor. gin ilgi duyulmayıp alılan, eski maden galeriRomalılar maden galerilerinde, yerden ta lerinde bulunan antik madenci araç ve gereçsarruf etmek için cüceler ile esir çocuklarını lerini toplamaya başladım. Bu toplamalar soçahştırırlarmış. Bunun örneklerinden birisi, nucunda, MTA Tabiat Tarihi Müzesi'nde ArtvinMurgul Anayatak Açık tşletmesi'nde 'Türkiye Madencilik Tarihi Köşesi' oluşiu" dibulunan galeri. Normal bir insanın ancak sü yen Arkeolog Ergun Kaptan, antik madenci rUnerek girebileceği galerinin içinde bulunan araç ve gereçlerinin önemini ve eski Anadolu Antik madenci araç gereçleri metalurjisini şöyle anlatıyor: "Çok eski dönemlerden beri madenieri tanıyan eski Anadolulular, çıkardıkları madenlerin çeşitli araç ve gereçler kullanarak metalurjisini de yapmayı öğrenmişler. llilitlcr doneminde madencilik bir endüstri ve zanaat kolu olarak varlığını sürdürmüş. Doğu Anadolu'da başkentleri Tuşba (bugünkü Van) olan Urartular metal işçiliğinde o kadar ileri gitmişler ki, Yunanistan ve Kuzey İtalya'daki Etrüskleri bile etkileyerek bu Urünler ihraç edilmiş. Batı Anadolu'daki Lidya Krallığı'nın başkenti Sardes de (Manisa) çağın önemli nıetalurji ve sanayi merkezlerinden birisi olmuş. Lidyalılar tarihte ilk kez parayı bularak, genellikle altıngümüş karışımı olan elektrondan yapmış oldukları bu metal paraları ticaret sırasında değişim aracı olarak kullanmışlar." Şimdi MTA Tabiat Tarihi Muzesi'nde sergilenen madenci araç ve gereçleri arasında, hepsi antik olan cevher zenginleştirme aletleri, madenci kürekleri, cevher laşıma teknesi, madenci merdivenleri, döküm kahpları ve madenci kazmaları var. Bunlar arasındaki "Cevher taşıma teknesi" oldukça ilginç. Ergun Kaptan, bu teknenin öyküsünü şöyle anlatı yor bize: "Giresun'un Espiye yöresi Bulancak Erikli köyünde 17 metre uzunlugundaki antik bir galeride bıılduk. Bu cevher laşıma teknesi günümüzde maden galerilerinde kullanılan vagonetlerin prototipi bir araç. Iki ucuna takılmış iple maden galerisi ile dışardaki madencilerin cevheri dışarıya taşımalarına yarıyor. Son derece ilginç. Yaptığımız literatür araştırmalarında bir örnegine daha rastlamadık. Kestane ağacından yapılmış bu alet, Türkiye'de şimdilik tek örnek olarak bulunuyor." Yeraltı madenciliği ile eski metalurji birbirlerinden ayrılmayan olaylar. Bunun en güzel örneklerinden birisi de "antik cevher kırma ve zenginleştirme" aleti. Eski devirlerde kullanılmış olan madenci araç ve gereçlerinin Milat'tan sonraki devirlerde de kullanıldığını iddia eden Ergun Kaptan, bu savına şu sözlerle kanıt gösteriyor: ' aıvas Koyulhisar'daki bir galeride bulunan 1601 yılına ait madenci merdiveninin, aynı yörede bir başka antik maden galerisiııde Milat'tan önce 1. bin yılın başlannda kııllanılınış bir örneğine rastladık. Çok kaba malzemeden yapıldığı için sergilemiyoruz, depoda duruyor. Aralarındaki en büyük fark, Milat'tan önceki mal/emelerin çok kaba olması. Milattan sonraki devirlerde ise ötekilere çok benzeyen, fakat daha ince, daha kullanışlı ürünlere rastlıyoruz." MTA'nın Ustlendiği Anadolu Madencilik Tarihi Projesi'nin elde ettiği önemli sonuçlardan biri, "eski Anadolu madencilerinin yeraltı maden zenginliklerinin önemini kavrayarak zamanın zor koşullarında çıkartmayı bilmiş olmaları"... Çayönü tepesinde yapılan ka7ilarda ortaya çıkan, günümüzden 9 bin yıl önce saf bakırı soğuk olarak döverek şekil veren eski Anadolu insanının çabaları olmasaydı, belki de M.Ö. 6 bin yıllannda Çatalhöyük'te ilk bakır ergitilemeyecekti. Bu nedenle de yalnız eski Anadolu uygarhkları değil, aynı zamanda eski Ortadoğu uygarhkları da parlak gelişmelerini daha sonraki bin yıllara ertelemek zorunda kalacaklardı. D 1 Giresun'un Bulancak llçesi Erikli kuyündeki maden galerisınde bulunmuş ve M.S. 992 yılına ait bir cevher taşıma teknesi. 2 M.S. ikinci yuzyılda kullanılmış bir cevher kırma ve öflütme alı (Kütahya, Gumuşköy, Aktepe Madeni). 13