Katalog

Yeni açıklık politikasının oldukça iyi tanımlanmış sınırları bulunuyor. Sovyetler Birliği'nde dış politika hâlâ dokunulmazlığı olan bir konu. Orduya yönelik bir eleştiri söz konusu değil. KGB aleyhinde herhangi bir kampanya düşünülemez bile. Bir Sovyet yetkilisi şöyle diyor: "Daha önce, sadece fabrika yönelicisini eleştirmeye hakkınız vardı, şimdi ise bir bakanı eleştirebilirsiniz. Ama Merkezi Komite Sekreteri'ni asla eleş1 tiremezsiniz." Kısacası "glasnost", Gorbaçov'un Politbüro sunda en ufak bir otorite kaybına neden olmuyor. Sovyet yetkilisi, "Bu daha fazla veya daha az konuşabllme sorunudur" diyor, "konuşmak için bfllâ izne ihtiyacınız var." Gorbaçov, "glasnost politikası"nı 22 ay önce görevi devraldığı anda uygulamaya başladı. Bir anda, Sovyetler Birliği'nde televizyondan yararlanan ilk Hder haline geliverdi. Kameraların ve kalabalıkların önünde, Batılı basın mensuplarının sorularını cevaplayan, canlı yayımlanan basın toplantıları düzenleyen, hatta eşi Raisa'nın bir "basın yıldızı" olmasına izin veren Gorbaçov'un bu tutumunda yatan mesajı, Sovyet basını hemen algıladı. Bugün Sovyetler Birliği'nde hangi gazeteyi açarsanız açın, daha önce tartışılması bile mümkün olmayan konularda yazılar bulabilirsiniz. Sovyet tarihçisi Roy Medvedev, "Daha önce Kommunist'i (Komünist Parti yayın organı) okumam 5 dakika surerdi. Şimdi en az 30 dakika süreyle okuyabilecek bir şeyler bulabiliyorum. Her sayıda en az bir giizel makale yer ulıyor" diyor. Sovyet televizyonu da, hem resmi organlar hem de halk tarafından "gevşemesi" yolunda baskı görmeye başladı. "Literaturnava Gazeta" adlı yayın, televizyon seyircileri arasında bir anket yaptı ve sonuçta izleyicilerin, Sovyet pop gruplanndan bıkııkları, daha fazla Batı müziği istedikleri ortaya çıktı. Bir kısmı da Batıyla ilgili haberlerdeki basmakalıpçıhktan şikâyetçiydi. Bu haberlerin olumsuzluğu, işsizlik ve politik huzursuzluklar gibi konularda yoğunlaşmasına tepki gösteriliyordu. Buna yanıt olarak devlet televizyonu kısa bir süre önce, Boston televizyonu tarafından hazırlanan "Ruslar Burada" adlı bir belgesel yayımladı. Gerçi film, ABD'ye göç eden Rusların karşılaştıkları sorunları ve Brooklyn, Brighton, Beach1 teki zor yaşam koşulannı anlatıyordu, ama oldukça önemli bir gelişmeydi. Daha sonra televizyon haberlerinde, çesitli filmler gösterilmeye başlandı. Bunların en ilginci New York'taki McDonald's ile ilgili bir yayındı. Ayrıca ABD'de en çok izlenen röportajlan yapan Phil Donahue'nin, geçen sonbaharda FBI, kendisini rahatsız ettiği için Moskova'ya yerleşmeye karar veren Teksaslı kimyager Arnold Lockshin ile yaptığı bir program yayımlandı. Sovyetler ayrıca Donahue'yi bir show programı için Moskova'ya davet ettiler. Gazeteler, Batının karalamalarından da eskisi kadar çekinmiyorlar. Çernobil krizinin gündemde olduğu dönemde Izvestia gazetesi Federal Almanya Büyükelçiliği'nin, Sovyet basınının iç sorunlarla ilgili daha fazla zaman harcadığı ve diğer Ulkelerle ilgili konulara yeterince önem vermediği yolundaki bir eleştiri mektubunu yayımladı. Sovyetler, son dönemde büyük kaza veya felaketleri yok sayma gelenekselliğinden sıyrıldılar. Sovyet basını 1985'teki Meİcsika depremine, Tacikistan'daki depremden daha fazla yer ayırmıştı. "Tacikistan Sovyetler Birligi'ne, Latin Amerika'dan daha mı uzak?" esprisini yapan bir yazarın bu ustu kapalı uyansı, kuşkusuz yönetimin onayıyla Çernobil'den bu yana etkilerini göstermeye başladı. "Pişmanltk"fllmi, Stalin dönemini tleştiriyor. söyledi. Konu kapandı, ancak "glasnost" anlayışı içinde, bu tür tartışmaların mümkün olduğu kanıtlanmış oldu. "Literaturnaya Gazeta" geçen aylarda yayımladığı bir makalede, parti seçimlerinde birden fazla aday olabileceği konusunu gündeme getirdi. "Adaylann hepsi parti üyesi olmalıdır" diyen gazete, "Karşılaştırma ve tercih olanağı bize en iyiyi seçme şansı verir" şeklındeki yorumuyla, bu fikri savunuyordu. Dış politikada ise glasnost, yeni bir dıplomatık gelenek başlattı. Dışışlerı Bakanlığı Sözcüsü Gennady Gerasimov, bunun en iyi uygulayacılarından. 53 yaşındaki Gerasimov, haftada en az iki tane Batı türü basın toplantısı düzenliyor. Beyaz Saray Sözcüsü Larry Speakes'in ve diğer Amerikan diplomatlarının ve Batılı diplomatlarının konuşmalarından örnekler veren Gerasimov, böylece Sovyetler Birliği'nde basına verilen esnekliğin değerlendirilmesine önayak olan diplomat niteliğinde. Yeni politika uyarınca Batılı gazeteciler de, Sovyetler1 in bugüne kadar hassas oldukları bazı konu ve alanlarda daha iyi habercilik yapabiliyorlar. Geçen günlerde bir grup Batılı gazetecinin Baikanur Ûzay Merkeri'ni ziyaret etmesine izin verildi. Ayrıca Semipelatinsk nükleer deneme alanına bir gezi düzenlendi. Ancak bu, Batılı basının Sovyetler Birliği'nde her kapıyı açabileceği anlamına gelmemeli. Afganistan'a götürülen bir grup Batılı gazeteciden biri, gezi sırasında bir Rus subayına gördüğü tankın tipini sorduğunda aldığı cevap, "Çok iyi bir tank" olmuştu. "Glasnost" konusundaki bunca örneğe ve uygulamaya rağmen, bu politika son derece nazik ve hassas. Nedeni ise, politikanın tUmüyle Gorbaçov ile bağlantılı ve onun kişiliği ile var olması, gözlemcilere göre "glasnost", ancak ve ancak Gorbaçov'un gücünün sürmesi ile mümkün. D Sovyet gençllğine ulaşmanm yeni yolu: Rock konserleri. Derleyen: SEDEN HATAY • Sovyetler'deki "açıklık" politikasının sınırları da kesin: Dış siyaset ve orduya ilişkin konular/dokunulmazlık' larını koruyorlar... Sovyetler Birliği'nde Sansür Kurulu "Glavlif'in standartlarını yumuşatması da bir başka gelişme. Şu sıralarda Sansür Bürosu, özellikle pornografi için etkili. Bugüne kadar yasak olan bazı roman, şiir kitapları, film ve tiyatrolara ise eskisi kadar denetim getirmiyor. Şair Ycvtuşcnko'nun "Edebi Rönesans" dediği bir dönem başladı Sovyet edebiyatında. Sansure takılan yazarlardan biri olan Vladimir Nobakov'un erotik "Lolita" adlı romanının yayımlanmasına henüz izin verilmedi belki, ama yazarın, "Savunma" adlı romanı yayına hazırlanıyor. Yevtuşenko ise, ortaya çıkıp Incil'in yayımlanmasını yöneticilerden isteyebiliyor, bu amaçla kampanya yürütüyor. Sovyet film ve tiyatrosu, "glasnosf'tan en fazla yararlanan kesim. Geçen hafta Kremlin, glasnosta muhalifliği ile bilinen Devlet Film Sanayi Organizasyonu Goskino'nun 63 yaşındaki başkanı FUİpp Yermash'ı görevden aldı. Yermash, geçen aylarda film yapımları ve dağıtım sistemlerinin esnekleştirilmesi yolundaki taleplere karşı koymuştu. Aralık ayında ise Gorbaçov, tiyatro çalışanlarının bağh olacakları yeni bir sendika kurulacağını duyurdu. Bu uygulama, büyük olasılıkla oyuncuları ve yazarları Kültür Bakanlığı'nın koyu bürokratlarından korumayı, uzak tutmayı amaçlıyor. GORBAÇOV'LU FIKRA Sovyet fizikçisi Andret Sakharov, eşi Yelena Bonner ile. Kültürdeki "glasnosfun en etkili örneği, "Pişmanlık" adlı film. Stalinizm Uzerinde yıllardır süren sessizliğin kırılması anlamına gelen bu film, Joseph Stalin'in doğumundan başlıyor ve liderliği döneminde parçalanan Sovyet ailelerini, arkadaşlarını, akrabalarını kaybeden Rusları konu alıyor. Avtandil Makharadze'nin başrolü oynadığı film, 1984 yılında çekildi. Ancak yönetmen Tengiz Abuladze'nin bu devrim yaratan filmi, bugüne kadar çok kısıtlı sayıdaki sinemada ve sınırlı seyirciye gösterildi. Yöneticiler, filmi tüm Sovyetler Biriiği'ne yayıp yaymama konusunu görüşüyorlar şu sıralarda. Sovyetler Birliği'nde sanatsal faaliyetler artık eskisi kadar sınırh değil. Kasım ayında Moskova'nın muhteşem kültür merkezinde bir rock ve şiir festivalı düzenlendi. Bu ay ise Kültür Bakanlığı, kısa süre öncesine kadar yasadışı olarak faaliyetlerini sürdüren Leningrad Akvaryumu gibi grupların da katıldığı bir rock festıvali düzenliyor. Parti ve yönetım kadroları içindeki sarsıntılara ve yeniden dUzenlemelere rağmen, Komünist Parti sisteminin başarısız olduğu ve Gorbaçov'un kampanyalannın bü başarısızlıkları düzeltmek amacı taşıdığı şeklinde yorumlamamak gerekiyor. Pravda, geçen yıhn şubat ayında, parti üyelerinin özel ayrıcalıklı olduğunu belirten ve bunu eleştiren mektuplar yayımlamıştı. Politbüro üyesi Yegor Ligaçcv, gazeteyi, "Fazla lleri gitmekle suçJayarak" eleştirdi. Daha sonra yine Politbüro üyesi olan Haydar Aliev, bu tür ayrıcalıklar olduğunu, "Çiinkii bir parti görevlisinin gttnde 24 saal çalışmak zorunda olduftunu" S ovyetler Blrllği'ndeki yeni "glaanost" (açıklık) polıtıkası çerçevesınde, Gorbaçov yazarlarla yaptığı sohbet sırasında, kandısıyle ılgılı bir fıkra anlatmış... Fıkrada, alkolizme karşı yürürtuğü kampanya nedenlyle, Gorbaçov'a, "Mlneral Sular Genel Sekretarl" unvanı uygun görülüyor... Sovyetler'de. Gorbaçov ve yeni polıtlkasına ilişkin tek esprı bundan Ibaret değil elbetie Şu sıralar, Moskova'da eski bir lıkranm yeni düzenlemesi, dilden dile dolaşıyor. Fıkra şöyle: Rus Oevrimi'nin liderleri, bir gün aynı trende, hep birlikte yolculuk edıyorlarmış. Birden demiryolu sona ermiş Liderler ve tren yolcuları, genış bir ovanın ortasında kala kalmışlar Bu beklenmedik duruma çözüm getırmek için, liderlerın her bırı kendi önerisinı sıralamış Bu öneriler şöyle: çevredekı ışçl ve köylOler gelip yolun kalan kısmına da ray döşesınler" STALİN: "Etrattaki bütün köylüleri vuralım; kamplardakı mahkumları getirelim, bize demiryolu insa etsinler!" KRUŞÇEV: "Geldigimiz yöndeki rayları söküp gideceğimiz yöne döşeyelım!" BREJNEV: "Vagonların perdelerıni kapatalım; birkaç adam trenl ileri gerı sallasın, gıdiyormuş gibi olsun..." GORBAÇOV: "Herketl trenden Indlrallm ve Ray blttl, ray blttll' dlye bagırmalarını •öyleyellm." D LENİN: "Subbotnık (fazladan bir ia gdnü) llan edelim; 11