Katalog

ATILLA DORSAY •• zum tamaşanın hamsini yahşi buf ~\ lam, balâ eylıycm' dedı, karşımdd I W oturan esmer, kıpır kıpır, alabıl^ S dığıne sevımlı genç adam önce pek anlayamadım Aslında teker teker ele alın dığında, hepsı de bıldık sözcüklerdı bunların "Ozum"ü "ben, kendim" anlamında kulla nıyordu "Tamaşa", bızım temaşa dedığımız şeydı "Hamsın"ın Karadenız'le ılgısı yoktu, "hepsini" demektı Ama rum bu sözcükler bır araya geldığınde yıne de ortaya ılk bakışta (daha doğrusu ılk duyuşta) hemen kavrananidyan bır dıl çıkıyordu Ancak bıraz dık kat ve Azerbaycanlı soydaşlarla bıraz söyle şı, bu konuda yeterlı pratığı oluşturuyor, as lında aynı dılın konuşulduğu anlaşılıyordu Azerı Türkçesı, bızımkınden çok fark ıçerme ycn, üstelık zengın deyışlerle bezelı sevımlı bıı dıl, Türkçe denen ulu ve zengın nehrın sayı sız yan kollarından bırıydı Ne var kı Sovyetler Bırlığı'nde karşılaştığımız "Turkcc çeşitlemeleri" bu kadar değıldı Bır hafta geçırdığımız Özbekıstan'ın Taşkent kentınde çevremızı saran ve adlarıKâmıl, Ra şıt, Cemıle, Tahır, Eldenız, Şukufe, vb olan Türk kökenlı Sovyet vatandaşlarının her bırı Türkçeyı değışık bır lehçeyle konuşuyordu u k ve Kırgız cumhurıyetlerıne kıyasla, Turk men ve Ö/bek cumhurıyetlerı çok daha büyük özbekıstan (veya Uzbekıstan), 447 bın kılometrekare yuzöltümu ve (1981 sayımına göre) 16 mılyonu aşan nüfusuyla, Sovyetler'ın en onemlı cumhurıyetlerınden (Yuzolçü müyle beşıncı, nufusuyla dörduncü sırada) 2 mılyonu aşkın nufusuyla Taşkent, özbekıstan'ın başkentı Ancak Sovyetler'ın etnık yapısı ıçındc bulunan 100 kadar ırkın hemen hepsı özbekıstan'da temsıl eaıhyor Yanı son dc rece karmaşık bır ınsan yapısı var burada Bunların arasında Türkler de önemlı ve kar maşık bır yapıyı oluşturuyorlar Yukarda sö zünu ettığımi7 4 cumhurıyetı oluşturan asıl halkla bırlıkte, ayrıca Azerı, Ka/ak ve Kırgız gıbı dığcr Türk kökenlıler de var Ahıska Türklerı denen ve Kırım'dan gelen bır kol, söylendığıne göre Türkçeyı, daha doğrusu bızım oldukça değışıklığe uğrattığımız bır Osmanlıcayı en kusursuz bıçımde konıı>anlar mış Bu soy ve dıl konuları, zaten büyuk uzmanlık ısteyen, ıçınden çıkılması /or bır alan önümüzdekı bılımsel bır tdblo, Altay kökenlı dıller sayılan Türk dılının bölündüğü aıle ve gruplara gore Sovyetler'dekı Türk kökenlı halkları tasnıf edıyor Böylece, yukarda saydıklarımızdan başka Çuvaş, Başkırı, Yakut, Karakalpak, Uygur, ıvaraçay, Altay, Tuvınyan, Balkar gıbı dıl grupları, dolayısıyla halk îarı olduğunu öğrenebılıyoruz Üzerıne eğılın mesı gereklı ılgınç bır konu, başlıbaşınd bır uzmanlık vc ınceleme alanı kuşkusuz Tarihin içinde Ozbekistan... Ve tüm bu bölgede sayısız Türk eserı var Taşkent Şenlığıne gelırken bızı asıl çcken de şenlıkte göreceğımız fılmlerden çok, öteden berı merak ettığımız bu bölgenın ınsan ve tarıhı eser zengınlığı olmuştu Taşkent, bu diıdan bızı düş kırıkhğına uğrattı (Allahtan sırada Buhara vardı) Çırçık Nehrı üzerınde 2000 yıl önce kurulan bu kent, aslında paleolıtık döneme dek ınen çok daha eskı bır geçmışe bıle sahıp Ancak bu eskılığı gösteren çok az sayıdd tarıhı eser kalmış Tarıh boyunca Uni, Çaç ve Blnkent gıbı adlar taşıyan kent, şımdıkı adını ılk* kez 11 yüzyılda almış, an cak bu adın Bınkcnt'ın yerını alması ıçın 19 yuzyıla dek beklemek gerekmış Bölge çeşıtli uluslara yurt oluşturmuş Mılattan sonra Darius'un tranlılan ve Buyuk Iskender'ın Yunanlıları, sonra da, 8 yüzyılda Araplar gelmış Ve şımdıkı büyük kentlerın, Taşkent, Buhara, Semerkand'ın asıl temcllerı o zaman atılmış Sonraldrı burda fılızlenen, önemlı bır uy Çünkü bunların kımı özbektı, kımı Azerı, kı mı Tatar Azerılenn Türkçesı en anlaşıhr ola nıydı Yukarda sözunu ettığımız genç adamın, Azerbayıan'ın sevımlı sınema oyuncusu, son fılmını Taşkcnt Şenlığı'nde alkışladığımız El denız Resulov'un (Resuloğlu) Türkvesı gıbı Taşkent'te tercumanımız olan ve Ozbek TV'sınde görevlı Raşıt, Kınmlıydı aslında, ya nı Tatardı Doğrusu onun da Türkçesı kolay anlaşıhr bır Turkçeydı Buna karşılık, özbek lerın konuştuğu Türkçeyı, örneğın Cemıle adlı tercümanınkını (kendısı TRT heyetının tercümanıydı) anlamakta zorluk çekıyorduk öy 18 lesıne kı şenlık sırasında katıldığımız basın toplantısında, hemen arkamızda oturan Cemıle Hanım, Rusıa sorulan soruları bıze çevırmeye kalktığında, onu susturduk Çünkü onun çevırdığını aynca Türkçeye çevırmek gerekıyordu Oysa soruların aynı anda yapılan Ingıhzce çevırısını doğrusu ya daha kolay an lıyorduk 1 Sovyetler Bırlığı denen uçsuzbucaksız ül kenın ıdarı yapısını oluşturan 15 cumhurıyet ten dördü Sovyet Orta Asyasının tam göbe ğınde yer alıyor Türkmen, Özbek, Tacık ve Kırgız sosyahst cumhurıyetlerı Küçük Ta