Katalog

'DoğuBloku'nunen'Batılı başkenti' Bundan 30 yıl önce, 'ılımlı' bir yönetime geçmeye hazırlanıyordu Macaristan. Ama "Varşova Paktı'ndan çıkmak" gibi talepler ortaya atılmca, sorunlar 'sistem tartışması'boyutlanna ulaştı ve Sovyet tanklan soluğu Budapeşte sokaklarında aldı. Ancak 30 yıl sonra bugün, giyim kuşam serbestliğinden özel mülkiyet hakkına kadar, Macaristan Varşova Paktı'nın en 'ılımlı' üyesi. Sovyet tanklan 23 Ekim 1956 gunu liudapeşte'ye ilk kez girdiklerinde, gösteriler başlamıştı; ama Macar halkı da, Rus tankçıları da henuz birbirlerine "yoldaşça" davramyorlardı (kuçuk reslm). 4 Kasım 1956 gunu ise Sovyet tanklarının Budapeşte sokaklarında ikinci ilerleyişi bambaska sonuçlar doğurdu. (Buyuk resim: Erich Lessing'in bir fotoğrafı, "Rus tanklan Budapeşte'de, 1956." bir adam bulunan iki genç otomobilimi durdurdu. Gençlerin birinin elinde bir bayrak vardı. Bu kırmı/ı, beyaz ve yc>il renkli Macar bayragı idi. Ama bayragın ortası delikti. Urak ve çekiç deseni kesilmişti. Orla yaşlı adım İngiliz olduğumu oğrenince, 'Bize sılah verebilir misiniz'' Ameııkalıların geleceği doğru mu?' diye sordu. Kendisinc bunun dogru olmadığını, sınırların kapatıldıgını soyledim. Tekâlâ, Budapeşte'ye dönüncc oizinı burada mücadeleyi sürdurduğümüzü anlat' dedi." Macaristan'da 23 Ekim 1956'da patlak veren ayaklanmada resmi makamlara göre 56 bin kişı, Batılı kaynaklara göre ise 30 bın kışi yaşamını yitirdi. Ayaklanmanın hızla yayılması üzerine 4 Kasım 1956'da 2500 tankın desteğınde 200 bin kişilik bir Sovyet ordusu ülkeye mudahale etti. Ayaklanma, Stalın yanlısı Komünist Partisi Genel Sekreterı Matyas Rakosi'nın dıkta rejımıne karşı başladı. Sovyetler Birlıği'nde eğitim görmüş olan Rakosı, 1945 yılında ulkesıne dönmüş ve Komünist Partısı hıyerar^ısınde hızla yükselerek genel sckreterlığe gelmiştı. Rakosi'nın ıktidarı, poiis baskısımn simgesi olmuştu. Halkın tepkisınin hızla artması üzerine Rakosı, hazıranda genel sekreterlıkten alınmış ve rejim reformu yapılacağını vaat eımışti. Ama bu önlem çok geç geldi. Halkın öfkesi hızla kabarıyordu. Sonunda 23 ckımde bu öfke büyük bır patlamaya dönüştü. Halkın nefret ettiğı lıderler tasfıye edılerek, Başbakanhk görevıne, sevilen bır politikacı olan tmre Nagy getırıldı Ancak gıderek yayılan ayaklanma. Narçy'nın kontrolünden çıkıyordu. Ayaklanmada, rejimı tümüyle tasfiye etmek ve Varşova Paktı'ndan çıkmak ısteyen gruplar ağır basmaya başlıyordu. Sonunda Nikiia Kruçev, 4 kasımda Sovyet ordularını Macarıstan'a gönderıyor ve ayaklanma kanlı bır bıçımde bastırılıyordu. Sovyet müdahalesinden sonra Komünist Partisi'nin başına getirilen Janos Kadar bugun hâlâ Macaı ıstan'm lideri. Ve işin ılginç yanı, halk tarafmdan çok sevilen bir lıder. Alman Stern dergısinde ayaklanmadan 30 yıl sonra günümüz Macaristan'ına ilışkin çıkan bir yazının geniş özetini okurlarımıza sunuyoruz. Budapeşte Parlamentosu'nu gezen yabancılara rehberlık eden Ilonka, turistlere oldukça ayrıntılı açıklamalar yapıyor. Binanın gcn15.l1ğını, uzunluğunu, kaç avlusu, kaç merdıvenlı olduğunu, parlamenlo binasının daha bırçok özelhğını güluınseyerck ve "canı gönülden" bır ıfadeyle anlatıyor. Ama turistlerden bıri, 1956 ayaklanmasının tanınmış Başbakanı Imre Nagy'nin de bu binada oturup oturmadığım sorduğunda, Ilonka'nın tebessümü silınıyor. Bakışlarını yabancıların üzerindc şöyle bır gezdırdıkten sonra yavaşça, "Sanırım," diyor ve konuyu kapatıyor. Yabancılar, sözü ne zaman basarısızlıkla sonuçlanan bu ayaklanmaya getırsclcr, Macarlar hep susmayı yeğliyorlar. Nagy'nin hükumet sözcülüğünü yapmış olan Miklös Vâsârhelyi de "Bu konuda konuşmak pek ho>a gitmiyor" diyor. Yaşlı bır doktor, "O zaman olup bitenleri herkesin blldiglnl, ama bu konu hakkın 1956 Ihtilali'nden 30 yıl sonra Budapeşte: DIŞ HABERLER SERVİSİ • ekım perşembe günü, Macaris'tan'da Sovyet tanklan ile bastırılan ve binlerce kışının yaşamını yıtırdığı ayaklanmanın 30 yıldönümü ıdı. 23 Ekım 1956'da meydana gelen ayaklanmayı o zaman yerinde ızleyebılen çok az sayıda Batılı gazetecıden biri olan Daily Telegraph gazetesinin muhabiri Gordern Brook Shepherd 23 ekimde günlüğüne "Macaristan'da ayaklanma bugun ögleden sonra bir volkan gibi palladı" notunu düşüyordu. BrookShepherd ayaklanmanın ertesı günü otomobılı ile başkent Budapeşte'nin dışında giderken başından geçen ılginç bır olayı da şöyle anlatıyordu: "Budapeşte'nin 16 km. uzagındaki Mosonmagyarovar kasabası şiddetli catışmaların işaretleri ile doluydu. Halk larafından yakılmış bir resıni araba, kaldınm kenannda duruyonlu. Binaların camları kırık, duvarları kurşun delikleri ile doluydu. Sokaklarda ise bellerinde tabanca ve bıcak bulııııun siviller nobet lutuyordıı. Başlarında, koyun derisi kaban giymiş, mavi bereli, orta yaşlı