Katalog

7 ENERJİ ile Rusya üzerinden Novorossisk’e taşınıyor) BTC ile taşımak üzere, Azerbaycan ile müzakerelerini sürdürmektedir. Ancak Gürcistan’daki son gelişmelerden sonra, mevcut hatların değilse de, inşası düşünülen yeni hatların ve kapasite arttırımına yönelik yeni yatırımların daha riskli olarak algılanması da kaçınılmaz olmuştur. Şahdeniz Gaz Sahası Geliştirme Projesi: Azerbaycan’ın Hazar Denizi (güney) bölümündeki bu sahada, 625 milyar metreküp doğalgaz ve 750 milyon varil gaz eriyiği rezervi bulunmaktadır. BP’nin işletmeci olduğu projenin diğer ortakları SOCAR, Statoil, TPAO, LukAgip (Rusİtalyan ortaklığı), Naftiran (İran) ve Total’dir. Sahanın geliştirilmesine yönelik anlaşma 1996’da imzalanmış, sahanın geliştirilecek ilk bölümünden (1. Faz) üretilecek gazın BTC’ye paralel bir gaz hattı ile Türkiye’ye ulaştırılması hedeflenmiştir. Söz konusu Güney Kafkasya Gaz Boru Hattı’nın (GKGBH) inşası 2006’da tamamlanabilmiş ve gaz sevki 2007 yılında (bir yıla yakın gecikmeyle) başlatılmıştır. Üretilen gazın yıllık 6.6 milyar metreküplük bölümü (en tepe noktada), Türkiye’nin gaz gereksinimi için kullanılacaktır. 2007 yılında Şahdenizi gazından ithalatımız 1.28 milyar metreküp düzeyindedir. Üretilen gazın bir bölümü Azerbaycan’ın gereksinimine, sınırlı bir kısmıysa Gürcistan’ın ihtiyacına ayrılmıştır. Üretilen gaz eriyiği (kondensat) ise, BTC ile taşınmaktadır. Rusya, “arka bahçesinde” kendi inisiyatifi dışında gelişen bu projelerden doğal olarak hoşnut değildir. Sovyetler’in dağılmasından sonraki güçsüz yıllarını, artan petrol ve gaz fiyatlarının da yardımı ile geride bırakmış; oyuna yeniden ve oldukça etkin bir başlangıç yapmış durumdadır. Azerbaycan, 2007 yılı başına kadar Rusya’dan yılda 4.5 milyar metreküp gaz alırken, Gürcistan halen tükettiği (yılda) 2 milyar metreküp gazın tamamını Rusya’dan ithal eder durumdadır. Rusya 1 Ocak 2007 tarihinden geçerli olarak her iki ülkeye ihraç ettiği gazın (1000 metreküpünün) fiyatını 110 dolardan 230 dolara çıkarınca; her iki ülke de, çaresiz biçimde, daha ucuz olan Azerbaycan gazına daha yüksek miktarlarda yönelme gereksinimi duymuştur. Bu nedenle de (diğer bazı nedenlerin yanı sıra) Şahdeniz gazının Türkiye’ye erişmesi yaklaşık 1 yıl gecikmiştir. Rusya hatlara yapılacak fiziki müdahalenin dışında, en az o kadar etkili olabilecek yöntemleri kullanabilmektedir. Nitekim Azerbaycan’ın bu sahanın 2. fazının geliştirilmesi için yatırımcı şirketlerle uzayan pazarlığında, Rusya’nın (Gazprom) Azeri gazına uluslararası piyasa fiyatından talip olduğunu açıklaması da etken olmaktadır.(9) Diğer yandan Şahdeniz gazı, Gürcistan üzerinden ülkemize ulaşmakta ve Erzurum’da BOTAŞ iletim ağına bağlanarak, Türkiye üzerinden Yunanistan’a verilmektedir. Önümüzdeki yıllarda, buna ek olarak, yılda 8 milyar metreküp Azerbaycan gazının da İtalya’ya iletilmesi planlanmıştır. Şahdeniz sahasının 2. Fazı’nın geliştirilmesi konusunda Azerbaycan ile diğer proje ortakları arasında bazı ticari anlaşmazlıklar sürmektedir. Diğer yandan gazın Türkiye üzerinden NABUCCO projesiyle; Bulgaristan, Romanya, Macaristan ve Avusturya’ya taşınması da planlanmaktadır. Projenin temel amacı, Avrupa’nın Rus gazına bağımlılığını belli bir düzeyin (yüzde 30) altında tutarak, kaynak çeşitliliği ve arz güvenliği sağlamaktır. Ancak gerek söz konusu anlaşmazlıklar, gerek rezervin hem TürkiyeYunanistanİtalya ve hem de NABUCCO hatlarına yeterli olup olmadığı gibi sorunlar varken, Azerbaycan’ın mevcut rezervlerinin, ne oranda bu “derde deva” olduğu tartışma konusudur. Buna bir de mevcut gerilim eklendiğinde, gerekecek yeni yatırımlar için, şirketlerin ne denli istekli olacakları tartışmalıdır. Kaldı ki, artan risk primleri doğrultusunda, artan yatırım maliyetlerinin de yeni projeler için engel yaratacağı değerlendirilmektedir. Bu bağlamda gerek Şahdeniz Sahası 2. Fazı’nın geliştirilmesi ve GürcistanTürkiye üzerinden NABUCCO’ya bağlanması; gerekse Türkmenistan gazının, Hazar’ın altından geçen bir hatla, Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı’na paralel olarak taşınması gibi projelerin gerçekleştirilebilmesi, düne göre bugün daha sorunlu hale gelmiştir. Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı (GKDGBH): Azerbaycan’ın Şahdeniz Sahası’ndan üretilmekte olan gazın BTC’ye paralel bir gaz hattı ile Gürcistan’a ve bu ülke üzerinden de Türkiye’ye getirilmesini hedefleyen projenin ortakları BP, Statoil, AzSCP (Azerbaycan), TPAO, Total, Lukoil (RF), NICO (İran) şirketleridir. Sangaçal’daki (Azerbaycan) mevcut tek kompresör ile yılda 8.1 milyar metreküp gazı Türkiye sınırına getirebilecek kapasitedeki boru hattı, ek yatırımla (ilave kompresör) yılda 22 milyar metreküpe çıkabilecektir. 12 Ağustos 2008’de Gürcü yetkililer BTC’nin ve GKDGBH’nın Rus uçakları tarafından hedef alındığını öne sürdüler. Ne var ki, BP yetkilileri, “hatları kontrol ettiklerini ve herhangi bir tahribata rastlamadıklarını” açıkladılar. Buna karşın BP, ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Azerbaycan gazının mevcut Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı’na paralel bir hatla, Türkiye üzerinden NABUCCO’ya bağlanması; Türkmenistan gazının Hazar’ın altından boru hattı ile bu hatta entegre edilmesi; Kazak petrolünün Hazar’ın altından bir boru hattı ile BTC’ye entegre olması projeleri olarak sıralanabilir. güvenlik gerekçesi ile bir süre için (zaten Türkiye bölümünde 6 Ağustos’ta meydana gelen patlama nedeniyle BTC’de akış kesilmişti) BTC, GKDGBH ve BaküSupsa (erken petrol) hatlarını akışa kapadı. Bu nedenle bir süre için petrol akışı; BaküNovorossisk hattı ile Rusya, demiryolu ile Gürcistan’ın Batum ve Kulevi limanlarından sağlanmış oldu. Batum Limanı: Gürcistan’ın en eski limanı olan Batum Limanı, Hazar’dan üretilen petrolün demiryoluyla taşınıp, ihraç edildiği bir çıkış noktasıdır. Son dönemde günde 200 bin varil taşıma sağlayan bu limanın, günde 300 bin varil kapasiteye çıkabileceği belirtilmektedir. Karadeniz’e giriş yapan NATO gemilerinden biri (Dallas) Poti Limanı’nda Rus yığınağı olması nedeniyle, bu limana yanaşmıştır.(10) Liman’ın mülkiyeti, 2008 yılında Kazakistan’ın milli petrol şirketi KazMunayGaz’a devredilmiş durumdadır. Kulevi Limanı: Günde 200 bin varil petrol yükleme kapasiteli bu yeni liman ise, Azerbaycan milli petrol şirketi SOCAR’a aittir. Limandan daha ziyade demiryolu ile taşınan petrol ürünleri ve az miktarda ham petrol yüklenmektedir. Petrol ürünlerinin taşındığı demiryolunun geçtiği bazı köprüler Rus uçakları tarafından bombalandığından, taşıma bir süre aksamış; 25 Ağustos 2008’den itibaren yeniden başlamıştır.(11) Yukarıda sıralanan mevcut projeler ve kritik altyapının yanı sıra, uzun süredir gündemde olan, ancak bugüne kadar çeşitli nedenlerle gerçekleştirilemeyen diğer projeler de söz konusudur. Bu projelerin başlıcaları; artacak üretimiyle Azerbaycan gazının mevcut GKDGBH’na paralel bir hatla, Türkiye üzerinden NABUCCO’ya bağlanması; Türkmenistan gazının Hazar’ın altından boru hattı ile bu hatta entegre edilmesi; Kazak petrolünün Hazar’ın altından bir boru hattı ile BTC’ye entegre olması projeleri olarak sıralanabilir. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Projeler Rusya’nın saldırı hedefinde mi? Rusya’nın Sovyetler’in dağılmasından beri “arka bahçesi” olarak gördüğü coğrafyada yer alan yeni bağımsız devletlerin, kendi iradesi dışında, doğal kaynaklarının farklı güzergahlardan ihraç etmesine sıcak bakmadığı açıktır. Rusya, petrol ve gaz fiyatlarının uzun süredir devam eden yüksek seyri sayesinde ekonomisini toparlamış, IMF ile “göbek bağını” koparmış konumdadır. Özelikle gaz ihracında, alternatif oluşturabilecek ülkelerden Türkmenistan, Özbekistan ve kısmen de Kazakistan’ın gazını, önemli miktarlarda ve uzun erimli anlaşmalarla kendine bağlamış durumdadır. Petrol ihracında, özellikle coğrafi nedenlerle, başta Orta Doğu’daki “rakip”lerinin önünü kesmesi pek olanaklı değilken; Hazar’ın kapalı konumu, doğalgazda zaten dünya üretilebilir rezervlerinin yaklaşık yüzde 30’una sahip Rusya’ya avantaj sağlamaktadır. Rusya’nın, Gürcistan ve Azerbaycan örneklerinde olduğu gibi, Ermenistan, Moldova, Beyaz Rusya gibi ülkeleri de, özellikle gaz fiyatı üzerinden uyguladığı politikalarla kendine bağladığı görülmektedir. Gaz fiyatını arttıran Rusya, fazla seçeneği olmayan bu ülkelere, doğalgaz ve elektrik iletim/dağıtım sistemlerinin kontrol hisselerini kendi şirketlerine devretmeleri karşılığında daha “insaflı” fiyat önererek, bu ülkelerin enerji sektörlerinde ve ekonomilerinde “daha derin” kontrol elde etmektedir. Rusya’nın Azerbaycan ve Gürcistan’daki alternatif hatlardan, demiryollarından ve limanlarından “hoşnut olmadığı” açık bir gerçeklikse de Şaakaşvili’nin iddia ettiği gibi BTC’ye ya da GKDGBH’na fiziki bir saldırıda bulunması, köklü bir devlet geleneği olan Rusya’nın uygulayacağı türden bir akılsızlık değildir. Mevcut konumunu, Güney Osetya ve Abhazya’ya yönelik ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ