Katalog

ENERJİ 16 Yapboz oyununun sonu: Yüzde 65 zam Elektrik bin parça Özelleştirme ve serbest piyasa uygulamaları ile elektrik alanında çok başlı ve parçalı bir yapı oluşturuldu. 4628 sayılı Yasa öncesinde de alım garantili özelleştirmeler nedeniyle maliyetler üstlenen kamu bu kez de elektrikte yatırım açmazı ve özel sektörün yüksek fiyat talepleri nedeniyle ciddi mali yüklerle karşılaştı. Serbest piyasa uygulamalarının maliyeti Ocak 2008’den itibaren faturalar aracılığıyla doğrudan tüketicilere aktarılmaya başlandı. Banu SALMAN Kahraman YAPICI MO Basın Türkiye’de elektrik alanında uygulanan özelleştirme ve serbest piyasa modelleri ile yaratılan parçalı ve plansız yapılanma, günümüzde insan yaşamında temel bir unsuru oluşturan elektrik hizmeti sunumunu pahalılık ve yokluk açmazıyla karşı karşıya bıraktı. 4628 sayılı yasa öncesindeki alım garantili özelleştirme uygulamaları nedeniyle milyarlarca dolarlık fatura üstlenen kamu, Elektrik Piyasası Kanunu’nun devreye girmesinin ardından da elektrikte yatırım açmazı ve bu açmazın ardından özel sektörün fiyat taleplerinin karşılanabilmesi için getirilen borsa sistemiyle tanıştı. Serbest piyasa uygulamalarının maliyeti Ocak 2008’den itibaren elektrik faturaları aracılığıyla doğrudan tüketicilere aktarılmaya başlandı. Otomatik fiyatlandırmanın yarından itibaren faturalara yansıyacak ilk uygulaması ile AKP Hükümeti çıplak elektrik fiyatlarına bu yıl içinde yüzde 65 zam yapmış oluyor. Özelleştirme ve serbest piyasa uygulamaları ile elektrik alanında çok başlı ve parçalı bir yapı oluşturuldu. Enerji kurumlarının 2007 yılı faaliyet raporlarının tek tek incelenmesi bile elektrik enerjisi alanındaki parçalı yapıyı bütünleştirmeye yetmiyor. Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ), Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş (TETAŞ), Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ), Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ), Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ), Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Yük Tevzii raporları ve Kayseri Elektrik T.A.Ş’nin 2007 yılı faaliyet raporları ile Hazine’nin Ağustos 2008 tarihli 2007 Kamu İşletmeleri Raporu esas alınarak yapılan bu araştırmada, üretimtüketim, alımsatım rakamlarının bazı durumlarda birbirini tutmadığı tespit edildi. Bu sorun karşısında faaliyetle doğrudan ilgili olan kurumun verisi baz alınarak çalışma devam ettirildi. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ E Serbest piyasanın aksaklığını kamu giderdi Türkiye, kamuözel ayrımı olmaksızın 2007 yılında toplam 191.6 milyar kilovat saatlik elektrik üretimi gerçekleştirdi. Bu üretimin 92.3 milyar kilovat saat ile yüzde 48.2’sini kamu elektrik üretim şirketi olan EÜAŞ sağladı. Hazine’nin raporuna göre EÜAŞ, “doğalgaza dayalı üretim yapan özel sektör santrallarının maliyet artışlarını gerekçe göstererek üretimden çekilmeleri” nedeniyle planlanandan daha fazla üretim yapmak zorunda kaldı. Üstelik bu üretim artışını kuraklık nedeniyle su gelirlerinin de düşük olduğu bir dönemde gerçekleştirmek zorunda kalması nedeniyle, EÜAŞ’ın enerji üretim kompozisyonu içerisinde hidroelektriğin payı azaldı, daha yüksek birim maliyetli kömür ve doğalgazın payı arttı ve bu durum satış maliyetlerinin yaklaşık yüzde 29 artmasına neden olarak karlılığın azalmasında etkili oldu. Zam Şampiyonu Parçalı sistem nasıl çalışıyor? Geçen yıl itibariyle 23 bin 874 megavatlık (MW) kurulu gücüyle Türkiye toplamında yüzde 58.47’lik pay sahibi olan EÜAŞ da özelleştirme çalışmaları kapsamında 2006 yılında 6 portföy şirketine bölünmüştü. EÜAŞ’ın portföy şirketleri ile yine özelleştirme amacıyla 20 dağıtım şirketine bölünen TEDAŞ’tan işletme hakkı devralmış olan dağıtım şirketleri arasında elektrik alım anlaşmaları imzalanmıştı. Bu anlaşmalar kapsamında dağıtım şirketleri son kullanıcıya sattıkları elektrik enerjisinin yaklaşık yüzde 85’ini EÜAŞ’ın 6 portföy şirketinden ve TETAŞ’tan karşılıyorlar. EÜAŞ’ın 6 portföy üretim şirketi kapsamında yer alan hidroelektrik santralları ve termik santralların 2007 yılındaki üretimi yaklaşık 67 milyar kilovat saat oldu. EÜAŞ’ın Atatürk, Karakaya, Keban gibi büyük hidroelektrik santrallarından oluşan önemli bir üretimi ise TETAŞ’a satılıyor. TETAŞ bu kapsamda 2007 yılında EÜAŞ’tan 23.4 milyar kilovat saatlik alım yaptı. TETAŞ da özelleştirme çalışmaları kapsamında, TEK’in ikiye bölünmesiyle yaratılmış olan TEAŞ’ın 3’e bölünmesiyle oluşmuş bir toptan alıcı ve satıcı konumundaki elektrik şirketidir. Ancak TETAŞ’ın bir kamu şirketi olmakla birlikte alım garantili özel şirketlerden alınan elektriğin ağırlıklı olduğu bir yapısı bulunuyor. TETAŞ, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası öncesinde elektrik enerjisi alanında özelleştirme çalışmalarının çeşitli uygulama örneklerini oluşturan yapişletdevret (YİD), yapişlet (Yİ) ve işletme hakkı devredilmiş (İHD) olan santrallardan elektrik alımı yapıyor. Bu nedenle TETAŞ’ın devlet tarafından doğalgaz satım garantisi verilen ve ürettikleri elektriğe de alım garantisi verilen bu özel sektör santrallarından yüksek fiyatlı elektrik alımı söz konusu. Bu yüksek fiyatlar EÜAŞ’ın hidroelektrik santrallarından alınan düşük fiyatlı elektrik enerjisi ile paçallanarak bir düzeyde indirilebiliyor. EÜAŞ’ın 6 portföy şirketine bölünmesi ve bu şirketlerin doğrudan dağıtım şirketlerine satış yapmaya başlamalarıyla birlikte TETAŞ’ın bu olanağı kısmen daraldı. Nitekim Hazine’nin raporunda bu durum şöyle aktarılıyor: “1520 yıl uzun süreleri kapsayan Yİ, YİD ve İHD sözleşmelerinin rekabet ortamında yapılmamış olması, büyük bölümü yüksek maliyetli doğalgaza dayalı olan Yİ tesisleri üretiminin yüzde 85’nin ve YİD tesisleri üretiminin tamamının yapılan sözleşmeler çerçevesinde satın alınması zorunluluğu TETAŞ’ın maliyetlerini artırmaktadır.” Nükleer ve termik alım garantileri yük getirecek Hazine bu saptamanın yanında son dönemde yapılan yasal düzenlemeler nedeniyle TETAŞ’ın bu tür ek yüklerinin artacağı uyarısında da bulunuyor: “5710 sayılı Kanun’a göre yeni kurulacak nükleer santrala alım garantisi verilecek olması v e yeni kurulacak termik santrallar ile ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Tayfun Akgül ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ