Katalog

17 ENERJİ TETAŞ’ın 15 yıllık alım anlaşması imzalamak durumunda olması kuruluşa ek yük getirmeye devam edecektir.” Henüz uygulamaya geçmemiş olan bu tür ek yükler bir yana mevcut durumda da çok parçalı bir yapıdan elektrik satın alan TETAŞ’ın mali yapısı 2006 yılında TEDAŞ ve EÜAŞ’ın özelleştirme amacıyla yeniden yapılandırılmaları nedeniyle de zora girdi. Yine Hazine’nin raporuna göre TETAŞ’ın 2007 yılında brüt satışları yüzde 25 azalarak 8 milyar YTL’ye geriledi. Bundaki temel nedenin özelleştirme amaçlı uygulamalar olduğu raporda şu şekilde yer aldı: “EÜAŞ bünyesinde oluşturulan portföy gruplarının 2006 yılı Ağustos ayından itibaren doğrudan TEDAŞ’a elektrik satışı yapmaya başlaması ve önceki dönemlerde TETAŞ üzerinden gerçekleşen söz konusu satışların EÜAŞ’a kaymasıdır.” EÜAŞ’ın büyük hidroelektrik santrallarından 2007 yılında 23.4 milyar kilovat saatlik elektrik alımı gerçekleştiren TETAŞ, daha önceki dönemlerde portföyünde daha geniş yer tutan EÜAŞ elektriği ile özel sektörün YİD, Yİ ve İHD’den gelen yüksek fiyatlı elektriğini paçallamaktaydı. Ancak özelleştirme amaçlı yeni geçiş dönemi sözleşmeleriyle bu olanağı EÜAŞ’tan yaklaşık 25 milyar kilovat saatlik alım yapacağı yönünde sınırlanan TETAŞ, 2007 yılında 23.4 milyar kilovatsaatlik elektrik alımına karşılık YİD’lerden 14 milyar kilovat saat, Yİ’lerden 44 milyar kilovat saat, İHD’lerden ise 3.6 milyar kilovat saatlik elektrik alımı gerçekleştirdi. TETAŞ, dağıtım şirketlerine satış yapmak üzere Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi’nden (PMUM) yani Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (DUY) denilen borsa sisteminden de 3.5 milyar kilovat saatlik elektrik alımı yaptı. İthalat yoluyla da TETAŞ, 864 milyon YTL yurtdışından elektrik satın aldı. Böylece 2007 yılında toplamda yaklaşık 89 milyar kilovat saat elektrik alımı gerçekleştiren TETAŞ, bu elektriğin 76 milyar 748 milyon kilovat saat ile büyük bölümünü TEDAŞ’tan işletme hakkı devralan dağıtım şirketlerine sattı. Kamuya ait 20 dağıtım şirketi dışında tek özel dağıtım şirketi örneği olan ve mahsuplaşma davaları halen devam eden Kayseri Elektrik’e ise 2.4 milyar kilovatsaatlik elektrik sattı. Aldığı elektriğin 1.2 milyar kilovat saatlik bölümünü de ihraç eden EÜAŞ elektriğiyle dengelemeye çalışıyor. Kaldı ki TETAŞ, PMUM sistemine yaptığı satışın 3.5 katını aynı sistemden geri çekiyor. Yani PMUM içinde serbest üreticiler ve otoprodüktörler denilen özel santralların yüzde 49’luk payına karşılık kamu yüzde 47’lik payla devreye girebiliyor. Borsanın yükü TEDAŞ’ın sırtında PMUM sisteminden kimlerin elektrik satın aldığına bakılacak olursa; 2007 yılında TEDAŞ 14.5 milyar kilovat saat ile yüksek fiyatlı borsanın alıcısı, yani yükü çeken konumunda yer alıyor. TETAŞ bu sistemden 3.5 milyar kilovat saat alım yaparken, PMUM’a 4 milyar kilovat saatin üstünde satış yapan otoprodüktörler ve otoprodüktör grupları ise aynı sistemden 3 milyar kilovat saatlik elektrik çekti. Bu durum otoprodüktör santrallarının pik saatlarde dolayısıyla fiyatın yüksek olduğu dönemde sisteme satış yaptığını, tüketimin az olduğu ve fiyatın düşük olduğu dönemde ise sistemden alım yaptığını gösteriyor. Görüldüğü gibi PMUM’dan geçen yaklaşık 21 milyar kilovat saat elektrik; 2007 yılında net 155.1 milyar kilovat saat olan Türkiye toplam elektrik tüketiminde yüzde 12.9’luk paya sahip bulunuyor. Görece düşük bir pay olmasına karşın PMUM, elektrik açığı nedeniyle sistemin neredeyse temel belirleyicisi oldu ve mali yükü oldukça yukarıya çekti. 1 Temmuz 2006 tarihinde ülkenin 13 ilinde yaşanan elektrik kesintilerinin ardından alel acele devreye sokulan bu borsa sisteminin özel sektörün zam taleplerini karşılamaya dönük olduğu bugün artık rakamlarla da kanıtlanmaktadır. Bu sistem içinde kilovat saat başına elektrik fiyatının 2007 yılında 19 Ykr’ye kadar yükseldiğine ilişkin hesaplamalar Hazine Raporu’yla da doğrulandı. TEİAŞ bünyesinde gerçekleştirilen yük alma ve yük atma tekliflerine ilişkin olarak Hazine raporunda şu bilgiye yer veriliyor: “2007 yılında söz konusu piyasa aracılığıyla 2.5 milyar YTL tutarında 15.8 milyon megavat saatlik yük alımı, 513 milyon YTL tutarında 7.1 milyon megavat saatlik yük atımı gerçekleştirilmiştir.” Özelleştirme amacıyla EÜAŞ’ın 6 portföy şirketine bölünmesi ve bu şirketlerin de 20’ye bölünen dağıtım şirketlerine doğrudan elektrik satışı yapmaya başlamalarının ardından TETAŞ’ın EÜAŞ’tan aldığı elektrikle yüksek fiyatlı YİD, Yİ, İHD elektriğini dengeleme olanağı daraldı. Böylece 2007 yılında mali yapısı bozulan TETAŞ, kara borsa sisteminden de elektrik aldı. Bu yıl karaborsadaki işlemlere bakıldığında ise OcakTemmuz döneminde birim elektrik maliyetinin 19.42 YTL olduğu hesaplandı. TETAŞ, yine elektrik alımı yaptığı PMUM’a da 943 milyon kilovatsaat elektrik verdi. Kamu santralları özeli frenlemek için kullanılıyor Türkiye’nin elektrik sistemi bütününü görebilmek için DUY denilen borsanın işleyişi ayrıca önemli hale gelmiştir. Bu sistem başlı başına inceleme gerektirmekle birlikte bu yazıda yalnızca sistem içindeki yeri açısından ele alınmıştır. PMUM’a 2007 yılında EÜAŞ 12 milyar kilovat saat, TETAŞ 943 milyon kilovat saat elektrik satışı yaparken; PMUM’daki elektriğin 4.3 milyar kilovat saatini otoprodüktör ve otoprodüktör grubu santralları, 8.2 milyar kilovat saatlik bölümünü ise serbest üreticiler denilen 4628 sayılı Yasa sonrasındaki özel sektör santralları sağladı. Bu yapıya göre, elektrikteki arz açığı nedeniyle özel sektör santrallarının verdiği yüksek fiyatları tutabilmek için; özel sektörün 12.5 milyar kilovat saatlik elektrik satışına karşı EÜAŞ 12 milyar kilovat saatlik elektrik satışıyla denge oluşturmaya çalıştı. TETAŞ’ı, kamu şirketi olmakla birlikte, sattığı elektriğin yüzde 69’unu YİD, Yİ ve İHD’den oluşan özel sektör santrallarından alıyor olması nedeniyle kamu kapsamında sayabilmek oldukça zordur. TETAŞ da bu santralların yüksek fiyatlarını elektrik alımında yüzde 26’lık paya sahip olan ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ TETAŞ’ın mali yapısı da bozuldu Bu gelişmeler sonucunda TETAŞ’ın mali yapısında kayda değer bir bozulma yaşandı. Hazine raporunda bu bozulma şöyle ortaya konuluyor: “Alacak tahsilatında yaşanan sıkıntılar dolayısıyla dönen varlıklar içerisinde yer alan ‘Ticari ve Diğer Alacaklar’ kaleminde 2007 yılında yüzde 31 artış gözlenmiş ve bu tutar 9.8 milyar YTL büyüklüğüne ulaşmıştır. Aynı şekilde, kuruluş borçlarını zamanında ödeyememekte ve bu husus kısa vadeli yabancı kaynak kalemini artırmaktadır.” Kısa vadeli yabancı kaynak kalemindeki artış ise TETAŞ’ın ödeme yapabilmek için kısa vadeli de olsa borçlanarak faiz yükü de üstlendiğine işaret ediyor. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Borsada birim maliyet 19 Ykr Buna göre yük almanın birim maliyeti 15.82 Ykr’dir. Ancak bu sistemle yük atma bedeli denilen, alınmayan elektrik için de ödeme yapılması anlamına gelen, YİD ve Yİ’lerdeki elektrik alım garantisinin cezai ödeme biçiminde başka bir tür uygulaması yoluyla da yeni bir maliyet getirilmiştir. Bu maliyetin de birim maliyete eklenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla sistemdeki birim enerji maliyeti 19 Ykr’yi aşmıştır. DUY sisteminde OcakTemmuz 2008 döneminde 14 milyar 735 milyon kilovat saatlik yük alımı için 2 milyar 747 milyon YTL ödeme yapıldı. Aynı dönemde 2 milyar 287 milyon kilovat saatlik yük atımı için de 113.8 milyon YTL bedel ortaya çıktı. Yük atma bedeli de dahil olmak üzere 8 aylık borsa sisteminde kilovat saat başına satış fiyatı ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ