Katalog

ENERJİ 18 Banu SALMAN MO Basın 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun kabul edildiği 2001 yılından bu yana geçen 7 yıllık süreçte serbest piyasa ile elektrik enerjisinin ucuz, verimli ve güvenilir (kesintisiz) olarak sunulacağı iddiaları çöktü. Bu dönemde yatırım yaptırılmayan kamunun Türkiye kurulu gücü içindeki payı yüzde 74.3’den yüzde 58.6’ya geriledi. Serbest piyasada lisans verilmeye başlandığı 2002 yılında 31 bin 846 megavat (MW) olan Türkiye kurulu gücü, AKP Hükümeti’nin iktidarda olduğu bu dönemde, serbest piyasa öncesi projelerin de hayata geçirilmesiyle ancak 9 bin MW artırılabildi. Böylece 2007 yılsonunda Türkiye kurulu gücü 40 bin 835 MW’ta kalırken; aynı dönem içindeki puant talep artışlarına göre en az 13 bin MW’lık kurulu güç artışı olması gerektiği hesaplanıyor. Yatırım açığının ortaya çıktığı bu dönemde gerçekleştirilebilen 9 bin MW’lık yeni kapasitenin de yalnızca 3 bin 94 MW’lık bölümünün serbest piyasa öngörüsü içerisinde özel sektör tarafından yapılmış yatırımlar olduğu belirlendi. Yatırım açığına paralel olarak elektrik fiyatlarında ciddi bir pahalılaşma yaşanmaya başlandı. Seçim nedeniyle bekletilen zamların son bir yıl içinde yapılmasıyla Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) tüketici fiyatları endeksinde dikkate aldığı elektrik fatura artışı yüzde 51.5’e ulaştı. Elektrik üretiminde özelkamu ayrımına bakıldığında elektrik faturalarının kabarmasının kaynağı da ortaya çıkıyor. 2002 yılında elektrik üretiminin yüzde 37.8’ini sağlayan özel sektörün üretimdeki payı 2003 yılından itibaren yüzde 50’nin üzerinde gerçekleşti. Planlamanın ortadan kalktığı ve yatırımların özel sektörün inisiyatifine terk edildiği bu dönemde dış kaynak bağımlılığı da arttı. Doğalgaz, ithal kömür gibi dış kaynaklara dayalı santrallar 2002 yılında kurulu gücün yüzde 40’ını oluştururken, 2007 yılı itibarıyla bu oran yüzde 45’i aştı. dönemde devreye giren 2 bin 993 MW’lık Yİ santralları, 960 MW’lık 2003 yılında devreye giren serbest üretici ve otoprodüktörleri de (2002 yılsonunda lisans verilmeye başlandığı için bu dönem yatırımı kabul edilemez) dışarıda bıraktığımızda, özel sektörün yeni yatırım miktarı 3 bin 198 MW’ta kalmaktadır. Yine 104.3 MW’lık 2005 yılında devreye alınan YİD projeleri de dışarıda bırakıldığında 5 yılda serbest piyasa mantığı içerisinde gerçekleştirilen yatırımın 3 bin 94 MW olduğu, yıllık yatırım miktarının da ortalama 620 MW’ta kaldığı görülmektedir. Aynı dönemde kamunun yalnızca geçmişten kalma projeler kapsamında gerçekleştirdiği yatırımların da yıllık ortalama 368 MW olduğu hesaplanmaktadır. E Yatırım açığı, dış bağımlılık, pahalılık… 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası’nın 2001 yılında kabul edilmesinin ardından serbest piyasa ile elektrik enerjisinin ucuz, verimli ve güvenilir sağlanacağı iddiaları, 7 yıllık süreçte çöktü. Lisansların verilmeye başlandığı ve kamuya yatırım yaptırılmadığı 20022007 yılları arasında yatırım açığı ortaya çıkarken, elektrik karaborsaya düştü ve fiyatlar sürekli tırmanış eğilimine geçti. Aynı dönemde elektrik alanında dışa bağımlılık da arttı. özel sektörün Türkiye toplamının yüzde 25.7’sini oluşturduğu görülüyor. Ancak 2007 yılına gelindiğinde özel sektörün, 16 bin 812 MW’la Türkiye toplam kurulu gücünün yüzde 41.4’üne ulaştığı ortaya çıkıyor. 7 yıllık serbest piyasanın bilançosu: Özel beklentisi yedek kapasiteyi eritti Kamu payı eridi Türkiye’de enerji alanında 1990’ların sonundan itibaren yoğunlaşan serbest piyasa uygulamalarıyla kamunun, Türkiye kurulu gücü içindeki payı yüzde 58.6’ya gerilerken; özel sektörün 80 ve 90’lı yıllar boyunca yüzde 20’ye ulaşamayan payı 7 yıl içinde yüzde 41.4’e çıktı. Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ) verilerine göre, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun (EPDK) kurulduğu 2001 yılında 21 bin 63 MW’lık kurulu gücüyle kamu, Türkiye toplam kurulu gücünün yüzde 74.3’ünü oluşturuyordu. Kamunun 2007 yılsonu itibariyle 24 bin 17 MW’lık elektrik üretim tesisleriyle Türkiye toplam kurulu gücündeki payı yüzde 58.6’ya geriledi. Aynı dönemler içinde özel sektörde yaşanan gelişime bakıldığında; 2001 yılında 7 bin 269 MW’lık kurulu güçle ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ 5 yılda kurulu güç 9 bin MW artabildi Elektrik alanında ilk lisans başvurularını EPDK, 2002 yılsonundan itibaren almaya başladı. 2001 yılı öncesindeki yapişlet (Yİ), yapişletdevret (YİD), işletme hakkı devri (İHD) uygulamalarına ilişkin alım garantilerinin kamuya yüksek maliyeti ve fahiş fiyat uygulamalarının üst düzey resmi kurumlarca belgelenmesinin ardından bu uygulamaların piyasa örneği olduğu reddedilerek, garantisiz dönem başlatıldığı iddiasıyla serbest piyasa dönemine geçiş öngörülmüştü. 4628 sayılı Yasa ile kamunun devre dışı olması temeli üzerinden enerjide serbest piyasa başlatılacağı iddia edilen bu dönemdeki elektrik kurulu güç gelişimine bakıldığında; 2002 yılından itibaren 5 yıllık süreçte kurulu gücün 9 bin MW arttığı görülmektedir. ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Aynı yıllar içerisinde Türkiye’nin puant güç talep artışına bakıldığında, 2003 yılında yüzde 3.4, 2004’te yüzde 8.1, 2005’te yüzde 7.2, 2006’da yüzde 9.6 ve 2007’de yüzde 6 olan artışları yakalayabilmek için toplam 13 bin 334 MW’lık yeni yatırımın devreye alınmış olması gerekirdi. Yani yıllık ortalama 2 bin 667 MW’lık yatırım ihtiyacı söz konusu. Ancak bu 5 yıllık süre içerisinde devreye alınan yeni kurulu güç miktarının 9 bin MW olduğu dikkate alındığında yıllık ortalama yeni yatırımın 1798 MW’de kaldığı tespit edilmektedir. Kamunun yatırım yapmasının bir anlamda yasaklandığı ve özel sektörün yatırım yapmasının beklendiği bu dönemde toplam 4 bin 334 MW’lık yatırımın yapılmamış olması nedeniyle Türkiye’nin yedek kapasitesi hızla erimiş, elektrik alanında bıçak sırtı bir denge tutturulmaya başlanmıştır. Bu denge zaman zaman çökmekte, gezdirilen kesintiler yaşanmaktadır. Bu durumun olumsuz Kurulu Güç Gelişimi (MW) sonucu yalnızca Yıllar Kamu Özel Toplam Kamu Payı Özel Payı elektrikte arz 2001 21063.3 7269.1 28332.4 74.30% 25.70% güvenliğinin 2002 21058.3 10787.5 31845.8 66.10% 33.90% tehlikeye atılması 2003 21793.3 13793.7 35587 61.20% 38.80% değil, aynı 2004 21789.6 15034.4 36824 59.20% 40.80% zamanda serbest 2005 22584.6 16258.9 38843.5 58.10% 41.90% piyasanın 2006 23715.9 16785.9 40564.8 58.60% 41.40% “talebin arz 2007 24016.5 16812.2 40835.7 58.60% 41.40% tarafından karşılanaSerbest piyasada özel maması durumunda fiyatların artacağı” öngörüsünün de yatırım 620 MW’la sınırlı gerçekleşmiş olmasıyla çok yönlü Bu artışın 2 bin 958 MW’lık darboğazlar oluşmaya başlamıştır. bölümü kamu, 6 bin 32 MW’lık Elektrikte dengeleme ve uzlaştırma bölümü ise özel sektör kapsamında denilen karaborsa uygulamasının gerçekleştirildi. Ancak 1120 MW’lık devreye alınması, ardından maliyet ÇEAŞ ve Kepez santrallarının bazlı fiyatlandırma mekanizması özelden kamuya geçişi dikkate denilen otomatik zammın alındığında kamunun yeni yatırım uygulanmaya başlamasıyla elektrik artışının 1838 MW, özel sektörün ise fiyatları sürekli artarken, yalnızca 7 bin 152 MW olduğu göz önünde konutlarda elektrik faturasının bulundurulmalıdır. Aynı şekilde özel sektör kurulu güç artışında etkili olan artması değil, ulaşım, ekmek gibi temel hizmet ve ürünlerin fiyatlarında geçmişten gelen Yİ, YİD ve da yükselme görülmeye başlanmıştır. otoprodüktör projelerini 4628 sayılı Bu gelişmelerde yalnızca kurulu Yasa kapsamındaki serbest piyasa güç artışları değil, üretimin dağılımı dönemi içerisinde gerçekleştirilen da önem taşımaktadır. 20022007 yatırımlardan saymak mümkün yılları arasındaki üretim dağılımına değildir. Bu nedenle söz konusu ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ