Katalog

KARABEY AYDOĞAN’DAN ‘UYGARLIĞIN TUĞLASI ARİFİYE KÖY ENSTİTÜSÜ’ Enstitü cenneti, Arifiye! Karabey Aydoğan, eğitim tarihinin en tartışılan ve en ilgi gören Köy Enstitülerinden Arifiye Köy Enstitüsü’nü kılı kırk yaran bir çaba ile önümüze seriyor. Çalışmasında, “Enstitü Cenneti” olarak nitelenmiş Arifiye Köy Enstitüsü destanını, iç içe geçmiş yüzlerce olayı bir roman tadında anlatıyor. “Köy Enstitüleri kapatılmasaydı, köyler kent olurdu. Kapatıldı, kentler köy oldu!” diyen Karabey Aydoğan ile Uygarlığın Tuğlası Arifiye Köy Enstitüsü (Türkiye ş Bankası İ Kültür Yayınları) isimli incelemesini konuştuk. Enstitü Cenneti sözünü kullananlar, da yalnız onların maceraları vardır.” ‘BİN BİR ZORLUKLA VE orada okuyan, üreten mutlu çocuklardır. n Arifiye Köy Enstitüsü, basının, çev- MUTLULUKLA KURULDU!’ renin veya başkalarının ilgisini çekebili- Yedikleri ekmekleri, meyveleri, sebze- n Arifiye Köy Enstitüsü nasıl bir leri, üretenler, balıkçılık, hayvancılık, arı- yor muydu? yerdir? Öncelikle Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, cılık yapanlar, derslikler, yatakhaneler, Tüm Köy Enstitüleri, köylü çocuk- hamamlar, tarım yapıları gibi büyük işleri İsmail Tonguç ve Hasan Âli Yücel olmak larının emekleri ve bir grup yurtse- üzere bakanlar, Mülkiyeliler, valiler, kay- başaranlar, sıra, tahta, sandalye, masa, do- ver eğitimci eliyle kurulmuş, ben- makam adayları, diğer Köy Enstitülüler, ga- lap, el aletleri yapanlar onlardır. zersiz eğitim yuvalarıdır. zeteciler, çevre halkı büyük ilgi gösterirler. Her okulda okunan kültür dersleri, ens- MUSTAFA YAKUT İnsanı bir bütün olarak geliştiren, mutlu Irak’tan, Tayland’dan, Çin’den, titüde daha uygulamalı olarak verilmekte- eden, beceri kazandıran, güven veren ku- İngiltere’den, Amerika’dan pek çok pro- dir. Her öğrencinin öğretmenlik dışında bir rumlardır. Arifiye de bunların içinde, gö- fesör, diplomat, araştırmacı Arifiye’ye mesleği vardır. Yüzmeyi, bisiklet, motosik- ‘SAYISIZ HABER, BELGE, rece şanslı ve en ilgi çekenlerden biridir. gelerek incelemeler yapar. Raporlar ve- let kullanmayı öğrenen, dikiş-nakış bilen ve KİTAP, ANI TOPLADIM’ Enstitüler, köylü çocuklarının emeği ile rirler. Hatta Irak’ta -Arifiye Köy Enstitüsü kendi giysilerini üreten de onlardır. n Aynı okulda, Arifiye’de okumuş ol- köye ve köylüye can veren, susanları ko- örnek alınarak- üç enstitü kurulmaya baş- manın mutluluğu ile sorayım. Eğitmen- nuşturan, oturanları yürüten, düşündüren, lar. Bunların isimleri kitapta vardır. BAŞTA İNÖNÜ OLMAK ÜZERE leri ve Uygarlığın Tuğlası Arifiye Köy türkü söyleten, resim yaptıran, hastaları HERKESİN İLGİ ODAĞIYDI! Enstitüsü kitabını nasıl hazırladınız? sağaltan, ürettiren, mutlu eden bilinçli ve AŞIK VEYSEL’DEN GÜNYOL’A, Çevrelerinden halkbilim derlemeleri Köy Enstitüleri’ni ilk kez 1974’te, Ari- planlı birer eğitim dizgesidir. ORHAN VELİ’DEN TÜTENGİL’E yapan, oyunları, söylenceleri, halk dans- fiye İlköğretmen Okulu’nda okurken Arifiye Köy Enstitüsü de bin bir zorlukla, ARİFİYE İZLENİMLERİ… larını, türkülerini derleyen, onları yeni duydum. Öğretmen olacaktım. Üniver- ama bir o kadar da mutlulukla kurulmuş- Âşık Veysel’in ilk kez geldiği enstitü formlarda sahnelere, alanlara ve kentle- site ve öğretmenliğim sırasında, bu ko- tur. Kitap bu büyük öyküyü anlatmaktadır. Arifiye’dir. Veysel’in ünlü elma bahçesi- re taşıyan, basının gündeminden düşme- nuyu araştırmaya başladım. Yeniden Her işin zevkle ve yarışarak yapıldığı nin fidanları da Arifiye’den yollanmıştır. yen de onlardır. Yurt ve dünya klasikle- İstanbul’a gelince 1989-90 yıllarında da Ülkemizdeki Alman bilimadamları, İs- bir yerdir. Kimsenin boş zamanı yoktur. ri, mandolinleri ve diğer çalgıları, fırçala- araştırmayı sürdürdüm. tanbul Üniversitesi öğretim üyeleri, isim- Türkü söyler, oyun oynar, mandolin çalar. rı ellerinden düşmeyen onlardır. O sıralarda müzayedelerde enstitü lerini saymakta zorlanacağım birçok sa- Yatmışsa elinde kitap vardır. İşte tüm bunları büyük bir zevk, yarış fotoğrafları satılıyordu. Çoğu Arifiye’ye natçı Arifiye’ye gelir, kalır. ve mutlulukla yapanlar, kendilerini nasıl aitti. Fotoğrafları aldıkça heyecanım da Örneğin Eren ve Bedri Rahmi Eyüboğ- ENSTİTÜ CENNETİ ARİFİYE! çok yönlü geliştirdiklerinin de bilincinde- arttı. Kütüphanelerde basın taramaları- lu, Vedat Günyol, Orhan Veli (Arifiye’ye n Arifiye için “Enstitü Cenneti” diye dir. Bu nedenle, yarattıkları ve yuva say- na başladım. Sayısız haber, belge, kitap, bir de şiir yazmıştır), Sabahattin Eyüboğ- dıkları enstitüye “Enstitü Cenneti” diyen bir niteme kullanıyorsunuz. Gerçekten anı toplandı. lu, Orhan Burian, Hıfzı Veldet Velidedeoğ- onlardır. Hani diyesim var: “Destanımız- öyle bir yer midir enstitü? Eğitmen Kursları, Köy Enstitüleri’nin lu, Cavit Orhan Tütengil bunlardan bazıla- başlangıç noktası ve laboratuvarı olmuştu. rıdır. Gelenlerin gözlemleri, özellikle kon- O konuda belge, yazı ve fotoğraf bulmak- serlerle ilgili izlenimleri okunmaya değerdir. ta çok zorlandım. Sonunda ilk kitap olarak Yerel ve ulusal basında, Arifiye Köy Arifiye Köy Eğitmenleri Tarihi çıktı. Enstitüsü kadar adından söz ettiren kurum Ancak enstitüyü araştırmak uzun yılla- azdır. Kocaeli Türkyolu, Vatan, Cumhu- rımı aldı. Her yıl çevre illere, ilçelere ve riyet, Akşam gibi gazetelerde Arifiye sık- Arifiye’ye gidip geldim. Görüşmeler, yok ça haber olur. edilenler, belgeler, anılar anılar… Dahası, 31 Temmuz 1944 günü İstanbul’da- n Arifiye Köy Enstitüsü mezunlarına ki tüm gazetelerin yetkilileri ile Ankara’dan nasıl ulaştınız? da Ulus gazetesi adına Falih Rıfkı Atay, Ba- Kolay olmadı. Henüz enstitüdeyken kan Hasan Âli Yücel ve İsmail Tonguç eş- adları gazetelere, kitaplara geçenler var- liğinde, bir trenle Arifiye Köy Enstitüsü’ne dı. Muhittin Yaman, Ahmet Yol, Halime gelir ve bir gece de kalırlar. Benzer bir olay, Akyol gibi… hiçbir enstitüde yoktur. Uygarlığın gerçek Kadıköy’deki, bir sahafta, enstitü konu- anlamda yeşerdiği yerlerdir Köy Enstitüle- lu bir dergi ararken ilk izi buldum. Son- ri. Arifiye’de onlardan biridir. rasında yaşayan enstitülü öğretmenleri ve n Ruhi Su’nun öğrencisi olduğunuzu öğrencileri buldum, evlerine konuk ol- biliyorum. Onunla ilgili veya başka ça- dum, toplantılarına katıldım. Birlikte bir lışmalarınız var mı? koro oluşturup enstitü türküleri bile söy- Ruhi Su, Âşık Veysel, müzik eğitimi, ledik. Başımızda Arifiye’den yetişmiş, eğitim ve Köy Enstitüleri konularında opera sanatçısı olmuş Ahmet Yol vardı. araştırmalarım sürüyor. n 8 17 Haziran 2021