Katalog

‘100. YILINDA TÜRKİYE’NİN POPÜLER KÜLTÜR HARİTASI 1 (1923-1950) - HER SAVAŞTAN BİR YARA’ Genç Cumhuriyet’in takviminden... Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan, Derya Bengi ve Erdir Zat, yayıma hazırladıkları üçlemenin ilk kitabında, 1923’ten başlayarak Türkiye’deki hızlı değişimin ve dönüşümün nabzını tutuyorlar. İmparatorluktan ulus devlete ve hilafetten Cumhuriyete geçiş sürecini, yaşanan olay ve tartışmaları yazılı ve görsel bir seçki eşliğinde, edebiyattan sinemaya, politikadan müziğe kadar pek çok alanda gelişmelerle madde madde değerlendiriyorlar. tün. Nâzım Hikmet’in Memleketimden İnsan KAAN EGEMEN Manzaraları’nda dediği gibi: Bir dönemeci geçiyor tren./ Arkadaki vagonlar görünüyor/ birer birer/ bağlı birbirine/ ve çok uzak./ Şa- ostalji tüketimi ile eskiye de- şırıyor birdenbire insan/ bu çok uzak ve çok ğer verme arasındaki çizgide arkadaki şeylere bağlı oluştan.” bulunuyoruz. Eskiye ilişkin paylaşımlar anlık beğenilirken RESMİ TARİHİN ÖTESİNDE Ngeçmişte yaşananların önü ve Kitaptaki her madde, birbiriyle öyle ve- arkası pek fazla sorgulanmıyor. ya böyle bağlantılı siyasi, sosyal ve kül- Başka bir deyişle geçmiş, nostalji adı al- türel olaylara dair ilginç anekdotlarla su- tında kullanışlı bir tüketim malzemesi hali- nuluyor Bengi ve Zat tarafından. Bir yan- ne getiriliyor çoğunlukla. da Varlık Vergisi mağdurları, diğer yanda Resmi tarih dışındaki tarih yazımları ise Gençlik Parkı’nın keyfini süren Ankara- eskiye kıymet verme ve bir olayın kaynak- lılar. Bir yanda Afrodit kitabına açılan so- larını, sosyal yansımalarını, kültürel ve po- ruşturma, öbür yanda Hitler’in sevdiği Er- litik ağırlığını anlayıp yorumlama bağlamın- na Sack’ın Kızılay yararına sahne alışı. da güzel örneklerle genişliyor. Sosyalizm tartışmaları, Harf İnkıla- Kısa bir süre önce bu yönde bir çalışma ya- bı, daktilo kursları, Caz Çağı’nın Türki- yımlandı: 100. Yılında Cumhuriyet’in Popü- ye’deki yankıları, karneye bağlanan ek- ler Kültür Haritası 1. Derya Bengi ve Erdir mek, Etibank’ın kuruluşu, kadınlara da- Zat imzalı bu arşiv çalışması, “Her Savaş- pedisi diye nitelenebilir bu kitap. lar, saçlar, çoraplar, romanlar, doğanlar ve ir tartışmalar, Gorki’nin İstanbul’a gelişi, tan Bir Yara” alt başlığıyla okurla buluştu. Bengi, sunuş yazısında, hem bu ilk cilde ölenler gelip geçecek.” İspanyolca üzerinden başlayan ve Türki- dair bilgiler paylaşıyor hem de diğerlerin- A’dan Z’ye sıralanan 1923-1950 arasın- ye’deki azınlıklara ilişkin yorumlarla süren A’DAN Z’YE 1923-1950 de nelerle karşılaşacağımıza ilişkin ipuç- daki olaylardan yapılan seçkiyle Bengi ve ve tepkilerle şekillenen kültürel gerilimler, Bengi ve Zat, üçlemenin bu ilk kitabında, ları veriyor: “100. Yılında Cumhuriyet’in Zat, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kuru- Hitler’in ve Nazilerin gizli ve açık sempati- 1923-1950 arasında Türkiye’de yaşanan olay Popüler Kültür Haritası dizisi, Cumhuriyet luş ve gelişme dönemlerinin, kültürel ve zanları, Tan Matbaası baskını, ilk halk ga- ve tartışmalardan yazılı ve görsel bir seçki tarihinde siyasetin ana istasyonlarına uğ- sosyal fotoğraflarıyla buluşturuyor bizi. zetesi Markopaşa, tangolar, kültür-sanat sunarken edebiyattan sinemaya, politikadan ramayı ihmal etmeden, yolda pencere ke- Bir tarih kitabına hiç benzemeyen ça- merkezleri, soyadı kanunu ve yarışı, Tar- müziğe kadar pek çok alanda, günlük hayata narından gözüken manzarayı seyredecek, lışmada, nasıl bir yol izlendiğini yine can Zeybeği, İstanbul’a Rus göçü, Varonof yön veren gelişmeleri anımsatıyor. gündelik yaşamın küçük zevklerine ve alış- Bengi’nin cümleleri özetliyor: Aşısı (Gençlik Aşısı), Vatandaş Türkçe Ko- Bir anlamda, 1923’ten başlayarak Tür- kanlıklarına, ayrıntılarına eğilecek. Top- “Kitap dizisi zamanın akışında ilerlerken nuş Kampanyası, 1933’te Cumhuriyet ga- kiye’deki hızlı değişimin ve dönüşümün lumsal olay ve olguların farklı yorumları- geriye, önceye, geçmişe dönerek genişleye- zetesinde Peyami Safa’nın düzenlediği Ki- nabzını tutarken imparatorluktan ulus dev- nın, değişen anlamlarının peşine düşecek. cek. Örneğin sıra çay, kahve, rakı, telefon, tap Yakma Müsabakası anketi ilk ciltteki lete ve hilafetten Cumhuriyete geçiş sü- 100. Yılında Cumhuriyet’in Popüler Kül- Gezi, Köy Enstitüleri, Ayasofya, ezan veya recini popüler kültür bağlamında madde tür Haritası’ndan inkılap, kanun, darbe, mübadeleye geldiğinde, her bir başlık Cum- başlık, madde ve olaylardan bazıları… Resmi tarih sayfalarına girmeyen, gir- madde değerlendiriyorlar. nutuk ve demeçlerle birlikte ve onlardan huriyetin ilk çeyreğinden katmanlarla bütün- Bengi’nin ifadesiyle kültür ve medeniyet öte, onlara bağlı ve onlardan gayri, fabri- lenecek, belki de torun neler olup bittiğini se de geçiştirilen fakat yarattığı etkiyle öne hareketine, sosyal ve ekonomik davalardan kalar, şarkılar, uçaklar, heykeller, filmler, anneannesinden öğrenecek. çıkan olayları derleyen Derya Bengi ve Er- daha fazla önem veren Cumhuriyetin makineler, parklar, sofralar, apartmanlar, Cumhuriyetin devraldığı, kurduğu, bü- dir Zat, 1923-1950 arasında Türkiye’de si- kurucu iradesinin açtığı yolda meydana tramvaylar, paralar, kumbaralar, gazeteler, yüttüğü ve geleceğe bıraktığı miras, 100 yı- yasi, kültürel ve sosyal hayata yön veren gelen olayların bir sözlüğü ya da ansiklo- karikatürler, karneler, kokular, tatlar, plaj- lı, bir insan ömrünü, kuşakları aşan bir bü- gelişmeleri yeniden kayda geçirmiş. n LUIGI PIRANDELLO’DAN ‘BİRİ HİÇBİRİ BİNLERCESİ’ 1925’te tamamladığı en ünlü romanı. yansıtılmış çoğul ve uçucu bir gerçekliği ki- ‘‘Tımarhaneye girmeyi göze aldım - ileride göreceğimiz gibi, hepimiz aldık - ama bu da Pirandello, 1924’te yazdığı bir mektupta şileştirdiğini anlar. yetmedi bize. eseri için “...en acı ve mizah dolu” sözlerini Bu farkındalık, başkalarının önyargıların- Yaşamımızı da tehlikeye atmalıydık, kullanacaktır. dan bağımsız “bir” kimlik için çılgınca bir Babasının kurduğu bankanın geliriyle ra- arayış içindeki Moscarda’nın deliliğe doğru sonunda iyileşip sağlığın yolunu (biri, hiçbiri, binlercesi) bulabilmem için. Ama hat bir yaşam süren Vitangelo Moscarda’ya ilerlerken tuhaf biçimde özgürlüğe kavuşma- bunları sırası gelince anlatacağız.” bir gün karısı burnunun sağa doğru çarpık sını sağlayacaktır... olduğunu söyleyince tüm dünyası altüst olur. Luigi Pirandello’nun, Kırmızı Kedi Yayı- Biri Hiçbiri Binlercesi, İtalyan yazar Lui- Kendisinin o güne kadar gördüğü ve san- nevi tarafından okurlarla buluşturulan yapıtı- gi Pirandello’nun 1909’da yazmaya başlayıp dığı gibi olmadığını, başkalarının gözünden nın çevirisi Şadan Karadeniz’e ait. n 26 KITAP 17 Haziran 2021