Katalog

JOHN SCANLAN’DAN “ÇÖP ÜZERİNE” OKURLARA Batı kültürünün gölge tarihi John Scanlan, “Çöp Üzerine” isimli kitabında, elden ayaktan düşmemek ya da en azından geç düşmek için hızla üretilen atığın geçmişine ve ekolojik erozyonun kökenine odaklanıyor. ali bulunmaz [email protected] İ nsan, dünyada iz bırakarak var olmaya çalışırken yaşlanmayı ve ölümü, kişiliğine hakaret diye algılıyor. Bireylerin, kendisini kollamak için doğayla mücadele adı altında epey zaman öncesinden israfı engelleyecek “uzun ömürlü” önlemler almasının başta gelen nedenlerinden biri buydu. Diğer bir deyişle insan, çöp olmamak (ölmemek) için maddesel atık üretimini hızlandırdı. John Scanlan, Çöp Üzerine isimli kitabında bu sürece yoğunlaşıyor: Kişinin elden ayaktan düşmemek ya da en azından geç düşmek için hızla ürettiği atığın geçmişine, dolayısıyla Batı kültürünün gölge tarihine ve ekolojik erozyonun kökenine odaklanıyor. “KİRLİ EL”İN DEĞERİ Değerli olanı değersizden ayırma ve geri kalanı çöpleştirme üzerine kurulu bugünkü düzen, bedenin çöpleşmesinden sakınmanın yolunun daha fazla maddi atık üretmekten geçtiğini öğretti bize. Üstelik bir metafor olarak kullanılan çöp de bu sürece katkıda bulundu. Zihin arazimizi temizledikten sonra, ortaya çıkan çöpe dikkat çeken Scanlan, dil ve çevredeki atık yığınlarının “şimdiki zaman”da nasıl bulunduğunu, “çöp heyulası arasında ne olduğumuzu” sorguluyor. Scanlan kültürün, faydalıyı faydasız dan ve “iyiyi kötüden” ayırma (ayıklama) üzerine inşa edildiğini söylerken çöpün metaforik ve maddi tarihini anlatıyor. Bu kültürde, biçimli yaşamı, biçimsiz çöpten ayrıştıran “kirli el”, var oluşun sürekliliğini sağlamaya uğraşıyor. Üretilen ve insandan uzakta konumlandırılan çöp ve onun tarihi, aynı zamanda yabancılaştırmaya ve “ötekileştirmeye” denk geliyor. Söz konusu ayrım bir bakıma, çöpün kavramsallaştırılması ya da evcilleştirilmesi olarak da düşünülebilir. Bu işlem, “arzulananın istenmeyenden” ve “kültürlü olanın âdiden” ayrılması diye tanımlanabilir. Anlamlıdan ayrılıp değersiz hâle gelen çöp, uyumsuz parçalar yığını şeklinde bir yerlerde durur. Bu katı atık da olabilir 1940’larda Nazilerin toplama kamplarına götürüp katlettiği insanlardan kalanlar da... Scanlan’ın çöple “avarelik” ve “düzensizlik” arasında kurulan bağlantıya değinmesi ise aklın egemenliği ve doğayı zapt etme kültürünün bir yansıması. Öte yandan çöp, zamanın işleyişinin ve kusurlu var oluşun simgesi. Bunu aşmayı sağlayansa çöpün düzene bulaşmaması veya o düzende dönüştürülmesi. ÖLÜ MADDENİN DİRİLİŞİ İnsan, hayatı hâl yoluna koyarak ilerlerken gereksiz ve döküntü parçalarla karşılaşıyor ister istemez. Bunların tamamı bilgiyle kullanılıp atılır, bazıları olduğu yerde kalır ya da yok edilir, bazılarıysa dönüştürülür veya estetize edilerek sanat nesnesi hâline getirilir. Kozmetik paklığın ve hayatın olağan akışının sürmesi için kirli olanın süpürülmesi, düzeni bozan parçaların ıskartaya çıkarılması gerekir. Scanlan bu noktada, Antik Yunan’dan başlayarak Avrupa’da düşüncenin gelişimi, aklın doğadan ve bedenden ayrılması, yüceltilip ardından aşağılanmasına ve bilgi ekonomisinin egemenliğine kadar geçen sürede yaşananları, atıklar ve ıskartalar üzerinden inceliyor. Daha sonra vardığı noktada, çöpün yeniden canlandırılması, arındırma dünyasının ekonomik ve sanatsal tarafına; değersiz olanın değerli hâle getirilişine ve ölü maddenin diriltildiği bir dünyaya atıf yapıyor. Yazar, ilerlemeyle birlikte yok edilen ve unutturulan çöpün sadece sanatta kullanılan bir malzeme olmadığını, atık ayrıştırmanın bir bilim dalına dönüştüğünü ve ondan hatırı sayılır derecede bilgi edinildiğini de anımsatarak gizlenen ve açığa çıktığında önemli veriler sunan çöpün tekinsiz karakterini gözler önüne seriyor. Bahsi geçen tekinsizlik, çöpten kaçarak yaşam alanı bulma isteğiyle ilgili biraz da. Scanlan’a göre bu, uygarlığın gölgesini fark etmek demek: “Akıl, doğayı verimli hâle getirme gayreti sırasında büyük miktarlarda atık ortaya çıkarırken çevrecilik, aklı daha verimli kılarak çöp miktarını azaltabilir. Biri insan yaşamının bozulmasını yavaşlatmayı, öteki ekosistemi kurtarmayı hedefler.” Çöp, insanın çamurlu tarafını, onun dönüştürülmesi ise aklını, sanatsallığını ve endüstriyelliğe yatkınlığını temsil ediyor. Bireyler her defasında, kaçarak yaşamaya uğraştığı çöpün ortasında buluyor kendisini. Scanlan’a göre en önemli paradokslardan biri bu. n Çöp Üzerine / John Scanlan / Çeviren: Billur Karayalçın / SUB Yayın / 208 s. ‘Hayat Bir Düş’ M etin Cengiz ilk kitabı “Bir Tufan Sonrası”nı otuz yıl önce yayımlamıştı. Bu sürede; antoloji, eleştiri, yayıncılık, dergicilik, çeviri kitaplar yayımladı. Bu anlamda şiir dünyamıza katkıları göz ardı edilemez. Yeni kitabı “Hayat Bir Düş”te dizelerini alıntıladığı bazı şairlerimizi selamlıyor, şiirleriyle olmasa bile dizeleriyle onları anmamızı ve düşünmemizi sağlıyor. Çayan Okuduci, Cengiz ile yeni kitabını ve şiirini konuştu. Yazdığı romanlarıyla olduğu kadar romanlarında yaptığı sistem eleştirileriyle de adından söz ettiren Kanadalı dünyaca ünlü yazar Margaret Atwood, yeni romanı “Kalp Gidince”de kendi olmaktan uzaklaşan insanları ve çağdaş ekonomiyi incelikle eleştirirken soluksuz aksiyon yüklü bir hikâyeyi de okurların beğenisine sunuyor. Özlem Karahan değerlendirdi Atwood’un kitabını. Tuğrul Keskin, hayatın sahici tarafında konumlanmaya özen gösteren bir şair. Bireysel aranışlarında insanî özü açığa çıkarırken aslında toplumun bütününü irdeleyip herkesi dinliyor. Duyumsadıkları üzerinden yazıyor şiirlerini ve bu şiirler insana verilmiş bir söze dönüşüyor. Yeni kitabı “Kavil” de öyle. Veysel Çolak konuştu Keskin’le. Türk Şiiri üzerine yaptığı çalışmalarda daha çok dönemsel boşlukları dolduran, son yirmi beş yılın şiirini ve kitaplarını inceleyen Baki Asiltürk, dönemin önde gelen dergilerinde yayımlanan yazılarını “Şiir Yüklü Gemi”de topladı. Asiltürk’le kitabını konuştuk. Bol kitaplı günler... KItap İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya lYayın Yönetmeni: Turhan Günay l Editörler: Ali Bulunmaz, Eray Ak l Görsel Yönetmen: Dilek Akıskalı l Sorumlu Müdür: Ozan Alper Yurtoğlu l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: DPC Baskı Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. l 33 Ocak 2019 [email protected] [email protected] twitter: www.twitter.com/CumKitap