Katalog

İzmir kitapları, yayınları ve matbaaları İzmir’de matbaalar, yayıncılar, kitap mağazaları, yayın hayatı ve basın hakkında son yıllarda art arda çalışmalar okurla buluştu. Bunların işaret ettiği ortak nokta, İstanbul ve Ankara gibi İzmir de basın ve yayın konusunda önemli bir merkez olduğu. İ zmir basın ve yayın tarihi hakkında en yetkin çalışmayı yapan Erkan Serçe, İzmir’de Kitapçılık, 18391928: Kitaplar, Kitapçılar, Matbaalar ve Kütüphaneler’de (İzmir, 1996), “Matbaanın İzmir’e girişi, Osmanlı Devleti’nin diğer önemli merkezlerinde olduğu gibi Yahudiler aracılığı ile gerçekleşmiştir. 1646’da ve belki daha önce İzmir’de Yahudiler matbaa kurmuş ve kitap basımını gerçekleştirmişti. İzmir’de bundan sonraki matbaacılık faaliyetlerine ilişkin bilgilerimiz XIX. yüzyıl başlarına aittir” diyor. 1821’de “Le Spectateur Oriental” ve 1824’te “Smyreen” isimli gazeteler, sonradan Takvimi Vekâyi’nin çıkışında görev yapacak Blak Bey (A. Blacque) matbaasında basılıyordu. Kesin olmamakla birlikte basılı ilk Osmanlıca eser Tahmisi Servet ber Miraciyei Sabit’in, Hicri 1265 / Miladi 1849 tarihli olduğu kayıtlarda yazılı. Bu tarihten itibaren 1928 Harf Devrimi’ne kadar, Erkan Serçe’nin saptadığı basılı kitap sayısı toplam 466. İzmir’de matbaalar, yayıncılar, kitap mağazaları ve yayın hayatı hakkında son yıllarda çıkan bir başka çalışma da Beytullah Akın Akgün’ün Osmanlı ve Cumhuriyet Sonrası İzmir’de Matbaacılık 17202000 (İzmir, 2013) isimli kitabı. Almanya’da basım mühendisiliği okuyan ve İzmir’de matbaa sanayiinde çalışan Akgün, uzun yıllar çalışıp malzeme toplayarak ve kişilerle görüşerek ciddi bir arşiv oluşturmuş ve bu birikimini de 2013’te kitaplaştırmış. Kıdemli bir işadamı olarak İzmir matbaacılığı üzerine basılı en önemli kaynak kitabı kaleme alan Akgün, bulduğu belgeleri yayımlayarak matbaacılık tarihinde İzmir’in önemini ortaya koyuyor. Kitaba kısa bir sunuş yazısı yazan Erkan Serçe de “Övgüye değer bir çalışma olan Sayın Gökhan Akçura’nın Cumhuriyet döne minde Türkiye Matbaacılık Tarihi başlıklı kitabı, matbaacılığın İstanbul, biraz da Ankara ile sınırlı olduğu izlenimini verirken bu konuda önemli bir birikime sahip İzmir başta olmak üzere Anadolu şehirlerinin rolüne neredeyse hiç değinmiyor. Hâlbuki 19281950 arasında İzmir’de sadece kitap basan seksen civarı matbaa bulunduğunu, bu matbaalarda 1800’e yakın kitap ve 220 kadar süreli yayın basıldığını biliyoruz” diyerek İzmir matbaacılık ve yayıncılığının hem önemini hem de değerini vurguluyor. BİLGİLER, BELGELER, DOSYALAR Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi Ömer Faruk Huyugüzel ise bu matbaalarda kitapları yayımlanmış, gazete ve dergilerde yazı ve makaleleri çıkmış İzmirli pek çok yazar, biliminsanı ve sanatçı hakkında İzmir Fikir ve Sanat Adamları 18501950 (Ankara, 2000) adıyla büyük bir biyografik eser yayımlamıştır. İçinde İzmirli 262 şahsiyetin hayat hikâyesinin yer aldığı ve eserlerinin tanıtıldığı kıymetli bir ansiklopedik eser de bu alanın şahıs biyografileri açısından tamamlayıcısı sayılmalı. TÜYAP Kitap Fuarları nedeniyle yıllardır İzmir’de Gazi Bulvarı Tuhafiyeciler Çarşısı’nda 8284 86 numaralarda bulunan bu matbaaya ait belgeler, İzmir’de hâlen faaliyetini sürdüren Ofis Ticaret Matbaacılık firmasının kurucusu Raşit Halil Yılmaz’ın imzasını taşımaktadır. İzmir’e gidip gelen, basın ve yayın tarihi açısından her tür belgeyi biriktiren İstanbullu bir sahaf olarak İzmir matbacılık, kâğıtçılık ve kitapçılık tarihine dair İstanbul’da bulduklarımı da toplayıp bir dosya oluşturmuştum. Mütevazi bu birikimimi 29 Mart3 Nisan 2011 arası “Kitabın Yolculuğu, Osmanlı Coğrafyasında Çok Dilli ve Çok Kültürlü Yayıncılığın 500 Yılı” başlıklı bir sergiyle İzmirliler ile paylaştım. Fahri Aral ve Sadık Karamustafa ile birlikte hazırlanan bu sergiyi yukarıda belirtilen tarihlerde İzmir Ticaret Odası Sergi Salonu’nda gerçekleştirdik. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü desteğiyle yapılan bu serginin küçük bir broşürü de bulunuyordu. İstanbul’dan her sene, İzmir’e hayran olarak gelen bir sahafın yıllardır topladığı malzemeden bazılarını yine TÜYAP Kitap Fuarı vesilesiyle Cumhuriyet Kitap okuru ile paylaşmaktan kıvanç duyuyorum. n 1913’te İzmir’e taşınan Selânik Kütüphanesi’nin isim değişikliği ile devamı niteliğindeki matbaadır. Firma, kurucu Nafiz Mustafa Matbaacılık ve Kâğıtcılık adıyla ticari faaliyetini sürdürmüştür. “Emeli Millî, Zaferi Millî, Yeni İzmir, Nafiz Mustafa, Kederli, Hilal, Muvaffakiyet, Kongre Hatırası” sigara kâğıtlarının imtiyaz sahibi ve umumi deposudur. İktisat Kongresi’nde gümüş madalya kazanmıştır. Mehmed İhsan Bey’in sahibi olduğu Nefaset Matbaası’nın 2 Teşrinevvel 1928 tarihli Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’na yaptığı işlerin 2900 kuruşluk faturası. > > > İzmir’in 100 yaşını aşmış firmalarından Birgül ve Ali Ragıp Kitapçı kardeşlerin sahibi oldukları Yavuz Kitabevi’nin kurucusu Fahri Kitapçı dönemine ait belgelerdir. İlk ismi “Yavuz Kitaphane ve kağıthanesi”dir. Bu kıymetli firma hâlen faaliyetini Kemeraltı Çarşısında sürdürmektedir. Hattat Hafız Nazmi tarafından kurulan Altınkalem Kâğıt ve Kitaphanesi Hükümet Konağı çevresinde Hilali Ahmer’in (Kızılay) alt katında bulunmaktadır. Belge Afitap Mağazası sahibi Mehmed Sadık Kağıtçı’ya gönderilmiş bir sipariş mektubudur. Yeni Kavaflar Çarşısı 5 numarada faaliyetini sürdüren bu kitaphane hakkında fazla bir bilgimiz yoktur. 1918’de Ruban Katan tarafından kurulduğu antetli kâğıdından ve firma kartından anlaşılmaktadır. Odun Pazarı No: 2’de Nafiz Mustafa Bey’in sahibi olduğu Selânik Kütüphane, Matbaa ve Mücellidhanesi faturası 20 Nisan 1921 tarihli. Bu matbaa 1297 (1880) yılında Selânik’te kurulmuş, 1329 (1913) yılında İzmir’e taşınmıştır. 36 12 Nisan 2018 KITAP