Katalog

Ayfer Gürdal Ünal ile H.C. Andersen Ödülü ve jüri üyeliği üzerine ‘Dünya çocukları yazarlarımızın kitaplarından yararlanacak Yazar, akademisyen, eleştirmen Ayfer Gürdal Ünal, çocuk edebiyatının Nobel’i olarak kabul edilen Hans Christian Andersen Ödülü jüri üyeliğine ikinci kez seçildi. Ülkemizde yeteri kadar tanınmayan dünya çapındaki bu prestijli ödül ve Ayfer Gürdal Ünal’ın, ülkemiz adına uluslararası alanda sevindirici bir gelişme olarak görebileceğimiz jüri üyeliği üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. r Tülin SADIKOĞLU ans Christian Andersen Ödülü neden önemli, bu ödülün kıstasları nelerdir? H.C.Andersen Ödülü, çocuk ve gençlik edebiyatı alanında dünyadaki en eski ve en yaygın örgütlerden biri olan IBBY (International Board for Books for Young People) tarafından iki yılda bir verilen bir ödüldür. Ödül, çocuk edebiyatı alanına kalıcı katkı sağlamış bir yazara ve bir çizere verilir. Katkı kapsamına eserlerin yanı sıra örneğin ülkesindeki örgütlenme çabalarına destek, risk altındaki çocuklara edebiyatla verdiği destek, bilimsel çabalar gibi katkılar da girer. Kısaca çocuk ve gençlik edebiyatına adanmışlık diyeyim. Andersen ödülleri ne zamandan beri veriliyor? Yazar ödülü 1956’dan beri, çizer ödülü ise 1966’dan beri veriliyor. Ödül, uluslararası camiada çocuk edebiyatının Nobel’i olarak da tanımlanıyor. Andersen Ödülü’nün parasal bir karşılığı var mı? Hayır, maddi değeri olmayan ancak paha biçilmez manevi değeri olan ödül H.C. Andersen’in portresi olan altın bir madalya ile bir berattan oluşuyor. Andersen Ödülü bir yazara ne ifade ediyor? İsterseniz Andersen Ödülü adaylığı bir yazara ne ifade ediyor diye bu soruyu yanıtlayayım. Bu ödüle ülkesi tarafından aday gösterilmek çok önemli ve onurlu çünkü bu “Biz sizin yazar olarak katkılarınızın kalıcılığına tanığız. Yaşamınızı çocuk edebiyatının yücelmesi için adadığınızı farkındayız. Bizi uluslararası düzeyde temsil edebilecek olgunluktasınız ve eğer seçilirseniz dünya çocukları sizin kitaplarınızdan yararlanacak, buna güveniyoruz,” demek oluyor. Peki, Türkiye’de Andersen Ödülü’ne aday gösterilecek yazarı ve çizeri kimler belirliyor? IBBY Türkiye temsilcisi olan Çocuk S A Y F A 1 4 n 2 7 H ve Gençlik Yayınları Derneği yönetim kurulu bu yetkiye sahip. H.C. Andersen ödül jürisi nasıl oluşuyor? IBBY’ye üye olan yaklaşık 75 ülkeye jüri adayı belirleme çağrısı yapılıyor. Bu adayların kendi anadilinden başka en az iki dilde daha edebiyat eseri okuyabilmesi bekleniyor. Bir de alanda değerlendirme tecrübesi. Bu tecrübe akademik olarak olabileceği gibi editörlük olarak ya da eleştirmenlik olarak da olabiliyor. Sonra ülkeler tarafından Ayfer Gürdal, “Akademik eleştiriler, yaygın medyadaki eleştiriler belirlenen adaylar hem de yazarlarla söyleşiler çok nitelikli. Kitabı tanıtım yazısı düzeyinde değil daha derinlikli tartışıyorlar” diyor. arasından Andersen Ödülü jüri başkanı ve IBBY yönetim kurulu 10 kişilik bir jüritüm ülkeleri ister ilk onda olsun ister ye karar veriyor. Orada da hem mesleki olmasın detaylı yeniden görüşüyor. Bu liyakat hem de coğrafi olarak kültürel tur sonucu son 8 isteniyor. Kapalı oyla. çeşitliliği kavrayacak dengeli bir dağılımı Herkesin önünde yapılan sayımla son 8 gözetiyorlar. belirleniyor. Yeniden kitap kitap konuşma başlıyor. Sonra son 5 aday oylanıyor, JÜRİ SÜRECİ son 4, son 3 ve son tercih kapalı oyla her Jüri süreci nasıl işliyor? seferinde tüm adayların tüm kitaplarının Önce her yazara ve çizere ait detaylı iyi ve eksik taraflarının üstünde konuşubir dosya ve en az beşer kitap posta yolu larak yapılıyor. Nihayet ki bu tartışma ile geliyor. Benim üyesi olduğum jüride kimi jürilerde gece yarılarına kadar uzaryirmi yedi yazarın ve otuz çizerin eserleri mış, benim bulunduğum jüride akşam değerlendirildi. Beş kitap zorunlu ama yedide bitmişti karara ulaşıldığında kimi yazarlar 10 kitap bile yolluyorlar. herkeste bir huzur oluyor. Adil davranHer kitabın en az bir bölümünün İngidığınıza emin oluyorsunuz. Sonra susuş lizce çevirisi de geliyor. Jüri kendi başına dönemi geliyor çünkü sonuçlar Bologna bu kitapları okuyup notlarını alıyor. Fuarı’nda açıklanıyor. Ödül ise her Bu arada, bu amaçla kurulmuş yalnız iki yılda bir düzenlenen IBBY Dünya jürinin girebileceği bir web sitesinde jüri Kongresi’nde büyük bir törenle veriliyor. okudukları hakkında görüş paylaşıyor. 1 Kendi ülke adayınıza nasıl tarafsız Temmuz31 Aralık arası bu süreç işliyor. kalabiliyorsunuz? Ocak’ın ilk haftası başkan jüriden ilk Bizim aday son beşe kalmamıştı ama 10 yazar ve ilk 10 çizer adayını istiyor kalsaydı çok zor. Bu durumda İspanya ve 2. haftada bu isimleri açıklıyor. Mart kaldı. Jüri başkanı İspanyoldu ve hem 15’e kadar jüri bu adayları tekrar detaylı yazarı hem çizeri son beşe kaldı. Tek olarak ele alıyor. Sonra mart ortası jüri kelime fazla konuşmadı. Diğer adaylar yüz yüze buluşuyor. Alfabetik sırayla için neler söylediyse kendi vatandaşı için 2 0 1 3 de aynı kriterlerde konuştu. Sonra sordum bunu nasıl başardın? Dedi ki: “Sen bir de benim iç dünyama sor. Herhalde bayılacağım burada dedim bir ara.” Zor hakikaten. Ama adını vermeyeceğim bir ülke de kendi adayında çok ısrarcı oldu. O da çok itici ve sevimsiz oluyor. İnsanın oy vereceği varsa bile eli geri gidiyor. Türkiye 1956’dan beri ilk kez jüride yer aldı. Bu deneyim ne kazandırdı? Uluslararası düzeyde neye önem verildiğini bire bir gözledim. Tasavvur gücü, evrensel temalar, çocuğa görelik, çocuğun hayal gücünü tetiklemek üzerinde birleşilen kıstaslar. Bir yazar yalnız resimli çocuk kitabı yazmışsa örneğin, roman da yazmış bir diğer yazara göre dezavantajlı oluyor tasavvur gücü sergilenmesi açısından. Bir de diyelim ki iki yazar var. Biri edebiyatı yüceltmek için çeşitli sosyal faaliyetler yapmış üstelik diğer yazardan çok daha fazla yapmış ancak edebi gücü daha az diyelim biraz didaktik. Öbürü ise faaliyet olarak sınırlı ancak çok üst düzeyde edebi gücü var. Bu ikinci yazar daha şanslı. Bir de çevirinin önemini gördüm. Bu konuyu biraz açmak isterim çünkü Türkçe gibi bir dil için çok önemli. Jürinin çoğunluğu İngilizce, Fransızca, İspanyolca biliyordu örneğin ama İsveççe, Türkçe, Romence bunlar mutlaka çok iyi çeviri gerektiriyor. Çok iyi çeviriyi İspanyollar yapmıştı. Kendi adayları İngilizce hiç basılmamıştı ancak her kitabının tüm kitap çevirisini yolladılar. Bu işle görevli bir devlet kurumu varmış. Bizde TEDA ve Kültür Bakanlığı bu konuya iki yılda bir, bir kaynak tahsis etse en üst düzeyde çevirmenle çalışılsa inanıyorum ki olan kalitemizi aslına en yakın sunabiliriz. Dışarıda fonlar var. Örneğin Farsça bilmiyorsunuz ancak jüri üyesi olarak İran adayının kitaplarını daha iyi anlamak istiyorsunuz. Bu fonu kullanarak bir okuma raporu edinebiliyorsunuz. Halbuki ben Danimarka adayını anlamak için tamamen kendi olanaklarımla bir okuma raporu elde ettim. Bu Hollanda adayının kitapları için de böyle oldu. Sunulan çeviri insana net fikir vermiyor. Ama her jüri adil olacak diye bu kadar özverili çabalamak zorunda değil. Jüri üyesi verilen dosyayı okur, sunulan tercümeyi okur, yeterli değil der, geçer gider. İyi çeviri üstünde onun için bu kadar durdum. DERİNLİKLİ TARTIŞMALAR Sunulan dosyalar size dünya çocuk edebiyatı ile ilgili geniş bir yelpaze sunuyor olmalı; görüşlerinizi paylaşır mısınız? Didaktiklik hâlâ kimi ülkeler için bir sorun. Ülkemizde ele alınmayan kimi temalar daha cesurca ele alınıyor. Çizimlerin çeşitliliği de ülkemizden daha gelişmiş durumda. Ödül çeşitliliği bakımından kurumsallaşma bazı ülkelerde özenilecek düzeyde. Ayrıca eleştiri mekanizmasının çok iyi çalıştığını dosyalarda görmek mümkün. Şöyle ki hem akademik eleştiriler hem yaygın medyadaki eleştiriler hem de yazarlarla söyleşiler çok nitelikli. Kitabı tanıtım yazısı düzeyinde değil daha derinlikli tartışıyorlar. 20122014 döneminde Türkiye H.C.Andersen Ödülü için hangi yazarı ve hangi çizeri aday gösterdi? Yazar olarak Serpil Ural’ı, çizer olarak Saadet Ceylan’ı gösterdi. Jüri bu dönem yirmi dokuz yazar adayını ve otuz bir çizer adayını değerlendirecek. n K İ T A P S A Y I 1219 H A Z İ R A N C U M H U R İ Y E T