Katalog

OKURLARA ^ Okur”unda hayatyaşam; kitapların ve okumaların zenginliği eşliğinde yorumlanıyor. Daha önce yayımlanmış sekiz romanı ve bir öykü kitabı bulunan, yapıtları pek çok dile çevrilen 1961 doğumlu Meksikalı yazar bu kitabıyla Latin Amerika’nın önemli edebiyat ödüllerinden üç tanesini aldı. “Lizbon’a Gece Treni”, günleri eski metinleri çözmekle, kelimelerle oynamakla geçen bir dil sevdalısının hikâyesi. Gregorius’un yaşamı metinleri üslup açısından irdelemek, her deyimin hikâyesini öğrenmekle anlam kazanır. Gregorius’in hayatı tesadüfen bulduğu Prado’nun kitabıyla değişir. Tek düze günlerine veda edip kitabın yazarının peşine düşer. Trene atlar ve Lizbon’a gider. Roman akıcı kurgusuyla, roman içinde roman olarak okunabilen bir metin. Biri anlatı, diğeri daha çok felsefi bir deneme. Hayatı ölümü sorgulayan bir metin olarak algılanacağı gibi sözcüklerin gücünün farkına varmamızı da sağlıyor. Pascal Mercier’nin kitabı bir yandan da Portekiz’de Salazar diktatörlüğünün acımasızlığını ve diktatörlüğe karşı direnişin heyecanlı hikâyesi olarak da görülebilir. Metin Arditi imzalı “Turquetto”, on altıncı yüzyıl İstanbul’unda (1519) Yahudi anne babadan doğan ve tek tutkusu resim yapmak olan bir çocuğun, Eli Soriano’nun hikâyesi. “Turquetto”, 1945’te Ankara’da doğan ve yedi yaşına dek İstanbul’da yaşayan yazarın yedinci romanı. 1996’dan bu yana İsviçre’de, Suisse Romande Orkestra’sının yöneticisi ve organizasyon sorumlusu olan Arditi, 1988’de kurduğu Arditi Vakfı dışında, yardım amaçlı kurulan birçok vakfın idaresinde de görev yapıyor. Romanın yanı sıra deneme türünde de eserler veren yazarın Turquetto’yla JeanGiono edebiyat ödülünü aldığını da belirtelim. Arditi ile yeni romanı Turquetto’yu konuştuk Bol kitaplı günler... David Toscana’nın “Son P “İ ki tür yazar vardır” tasniflerine hayranım: Sonu gelmez bir “ya – ya da” ayrıştırma sevdası. Bir tanesi şu: Ne yazacağını önceden bilen, kitaplarına ciddi bir ön hazırlık evresi geçirerek hazırlanan “izlenceli yazarlar” ile kendini akışa bırakan, ne yazacağına yolda karar veren “süreç yazarları” Christian Garcin’inmiş bu saptama, La Matricule des Anges dergisinde çıkan Drago Jancar söyleşisinde rastladım tarife (bu arada, tek satırını henüz okumadığım o Sloven yazarını sevimli ve ilgi çekici bulduğumu, bir yoklayacağımı söylemeliyim). Bu tür ikiye ayırmaların çoğunda olduğu gibi, “ya – ya da” yerine pekâlâ “ve” kullanılabileceğini düşünüyorum. Sözgelimi benim yazı serüvenimde iki eğilim atbaşı ilerliyor, baştan bugüne: “Rakım Sıfır”a (pek yakında!) giriştiğimde, bırakalım kitabın çatısını oluşturmayı, başladığım “şey”in ne olduğunu bile bilmiyordum, ilerlerken, hem de usul usul, önümü gördüm; buna karşılık, “Geronimo’nun Ölümü”ne, ayrıntılı bir çatı çıkararak yöneldim, geniş ölçüde sadık kaldım planıma, yazarken. Demek, biri ya da ötekisi şart değil. Öte yandan, tezgâhından yaklaşık iki düzine work in progress kitap eksik olmamış benim türümdeki bir yazarın “program” kavramına kilitlenmesi kimseyi şaşırtmayacaktır. Gelgelelim, nedir ki “program” dediğimiz: Durmadan çiğnenen şey! Bir yapboz tahtası. Kaybolmamak için önünüze açarsınız haritanızı, yola çıkar çıkmaz bildiği yere götürecektir sizi adımlarınız. Doğru ve doğru değil bu. İçini içeriğini durmadan değiştirsem, elden geçirsem de, en geniş anlamıyla Program(ım) bana kılavuzluk yapmıştır, yadsıyamam. Günlüklerim bir gün yayımlanacak olursa, ona ne kadar ayak uydurabildiğim, onu ne ölçüde hiçesaydığım anlaşılacaktır dönüp geçmiş yılların defterlerine göz attığımda bunu kendim ervasız Pertavsız ENİS BATUR Program ve süreç de görebiliyorum! İşte “Soulages söyleşisi”, 12 yıl önce gerçekleştirdiğim o diyaloğu her yıl “program” kapsamında yer alıyor. “Fiş Defteri”me girmiş 50’yi aşkın, irili ufaklı “tasarı” söz konusu, tümünü değilse önemlice bir bölüğünü gerçekleştireceğimi geçmişe bakarak umuyorum. Gelişkin bir fiş aslında ayrıntılı bir çatı çalışmasıdır, deftere geçtiğinde “program”a içleşmiyor mu? Durmadan yazmak konusuna bir içbükeyde açıldıydım. Sözlerimi onaylayan bir cümlesini anımsıyorum Ali Teoman’ın. Böylesi bir ayrımlaştırmaya Elias Canetti’de de rastladım: Gerçek yazarların, bir kitapları bittiğinde bir sonrakine enikonu hazır olanlar olduğunu belirtiyordu, iki kitap arası ne yapacağını bilemeyenleri farklı bir kategoriye yerleştirmişti. Program ve Süreç: Her yazı/n türünde eş ve benzeş sayılamaz sorunlar. Kırk yıldır yineliyorum: Dilediğiniz ölçüde şiire gitmeye çalışın, doğrusu onun size gelmesidir. Ben ki, şiir kitaplarım için çatı çalışmasını hep sürdürürüm yolda, oysa yaptığım içlerini doldurmak değildir: Her parça, çıkageldiğinde, çatıyı yerinden oynatabilir, öğrenmişimdir. Düzyazıda daha bir belirleyici, “program”ın önemi. Neresinden baksak bir düzen, çekidüzen işi anlatı kurmak, deneme yazmak. İçinizde ateşi diri tutmakla yükümlü birini barındırabilirsiniz ben öyle düşünüyorum en azından. Oturabiliyorsanız, her gün masaya oturabilirsiniz. Bunu yapıyorsanız, bazı günler yazarsınız da. Kimileri her gün yazıyor ayrıca, biliyorum. Herkes “ya – ya da” denklemlerine düşkün, ben değil miyim? İki tür yazar olduğu görüşümü sık ifade ettim: Kitaplar yazanlar, yazdıkları kitaplarla bir Yapıt inşa edenler. Kaş kaldırılması, elinin tersiyle itilmesi zor olmasa gerek bu ayrımlaştırmanın, farkındayım ya, inancımı değiştirmiyor karşıgörüşlerin varlığı. Mimarlara, ondandır bu kadar çok baktım. Gerçekleştirdikleri, tasarladıkları, bozgunları, bitiremedikleri (Gaudi) oyaladıysa beni, biraz da kalkışımımı onlarınkiyle kıyasladığım için. Bir ara, yıkılmış/yok edilmiş yapılar ansiklopedisi kurmayı düşlemiş, işin encâmı ürkütünce geri çekilmiştim. Yazılmış yokolmuş kitaplardan, bakınız Kitap Evi (yakında !), vazgeçmedim; ama o kütüphanenin kataloğunu ancak düşümde kurabileceğimi çoktan görmüştüm. Aklımdan geçenleri, kıvılcım defterlerime geçenleri aynı nedenle Yapıt’ın içeriğine katıyorum ben. Edebiyat adamının yazdıklarından ibaret olmadığını bin kere dile getirmiş olmalıyım. “Bütün Eserler”ime küçük bir cilt kılığında eklenmeli onlar. Programa, sürece yetişememişler, ne gam! İmgelemimde, zihnimde gezinmiş, belleğimin kuytu köşelerinde kendilerine yer açmış ve yuvalar kurmuşlar ya. Yetişmek / Yetişememek: Program ve süreç, neresinden bakılsa, Zaman’a ve ötesine kilitli. Ötesi belli: Çalışma, enerji, sabır, yoğunlaşma, sıkıdüzen, içterbiye. Zamanı iyi kullanmak bir ölçüde elimdedir, buna karşılık enini boyunu tayin etmek bana kalmayacaktır. Mefistoteles çeşitlemem onun için bu birim üzerine kurulu: Bana vakit ver ey İblis! Kırk yıldır bunca kitap yazdım, doyamadım: Kafamda kırk yıllık yazı yaşamı daha isteyen yüzlerce tasarı bekliyor buna program mı dayanır, süreç mi?! Polanski’nin üstünde durduğu “isteğin azalması” koşulu belki gerçekleşecektir bir gün, bünyemde. Bir tür yaratıcı bataryanın zayıflaması, yeniden doldurulamaz hale gelmesi, sonra da tükenmesi. O durumda yapılacak şey yoktur, sonucu kabul etmek dışında. Ruhumu yaralayacak olan, bataryam dopdoluyken can bataryamın sönmesine yol açacak etmenlerin devreye girmesi: Hastalık, fiziksel yetersizlik, benzeri koşullar. Çalışamaz hale gelmiş bir gövdenin üstünde saat gibi tıkır tıkır çalışan bir beynin işlemeyi sürdürmesi, bana hep amansız bir final olarak gözüktü: Onca tohum bir anda, 21 gramın içinde silinip gidecek. Hayatımızın gelecek programı hakkında en ufak bilgiden yoksun, süreci kat ediyoruz. ? TURHAN GÜNAY eposta: turhangunay@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr Roman Polanski Ali Teoman Elias Canetti İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına Orhan Erinç?Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Yıldız?Yayın Yönetmeni: Turhan Günay? Sorumlu Müdür: Miyase İlknur?Görsel Yönetmen: Dilek Akıskalı?Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.?İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64?Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt İSTANBUL.?Cumhuriyet Reklam: Genel Müdür: Özlem Ayden/ Genel Müdür Yardımcısı: Nazende Körükçü/ Reklam Koordinatörü: Hakan Çankaya?Reklam Müdürü: Ozan Altaş ?Tel: 0 (212) 251 98 74750 (212) 343 72 74?Yerel süreli yayın?Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1179 20 EYLÜL 2012 ? SAYFA 3