Katalog

Sözlü ve Yazılı Belgeler Işığında Cılavuz Köy Enstitüsü Cılavuz: Anadolu’nun çatısından vuran ışık Firdevs Gümüşoğlu’nun Cılavuz Köy Enstitüsü kitabı, yalnızca ülkemiz kültür ve edebiyat dünyası için önemli adlar olan Dursun Akçam, Ümit Kaftancıoğlu, Mustafa Turan, Gültekin Gazioğlu, Rasim Bakırcıoğlu, İsa Öztürk, Osman Nuri Alper, Nizamettin Göçmen gibi yazar, halkbilimci yetiştirmiş Türkiye Öğretmenler Sendikası mücadelesinde ve ülkedeki aydınlanma, özgürleşme hareketinde çok önemli katkıları olmuş Cilavuz Köy Enstitüsü’nü değil, tüm enstitü gerçeğini bir bütün olarak görmemizi sağlıyor… ? Alper AKÇAM irdevs Gümüşoğlu’nun Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları arasında çıkan Cılavuz kitabı, 455 sayfasında onlarca yıl öncesinden aktarılmış belgeler ve fotoğraflarla, canlı tanıklarla yapılmış konuşmalarla, kuruluşundan sonra, yalnız Kuzeydoğu Anadolu için değil tüm ülke kültürü için de çok önemli yer tutan Cilavuz Köy Enstitüsü gerçeğini aydınlatıyor. Anadolu’nun çatısından vuran ışık yeniden can buluyor. Gümüşoğlu sunuş yazısında da belirtiyor; kitap altı bölümden oluşmuş. Birinci bölümde, Cumhuriyetin ilk yıllarında köy ve köylü sorunlarına bakış açısı, Türkiye’nin genel toplumsal yapısı değerlendirilmiş. İkinci bölümde Köy Enstitülerinin öncüsü sayılması gereken eğitmen kurslarından olan, 1937 yılında açılmış Cilavuz Eğitmen Kursu incelenmiş. Üçüncü bölümde 1940 yılında çıkan yasayla kuruluşu tamamlanmış Köy Enstitülerine giden süreç anlatılmış, “İsmail Hakkı Tonguç’un köyün içeriden canlandırılmasına yüklediği anlam çerçevesinde, köyün öncüsünü yetiştirme politikaları Cılavuz’daki uygulamalardan hareketle”, irdelenmiş... Dördüncü bölümde Cılavuz Köy Enstitüsü mezunları ve bu kurumda öğretmenlik yapanlarla gerçekleştirilmiş görüşmeler yer alıyor. Bugün yaşamayan kimi eğiticilerin yapıtlarından da yararlanılmış… Beşinci bölümde enstitü çıkışlıların öğretmenlik algılarına, enstitülerin kapatılışıyla ilgili görüşlerine, mesleki uğraşlarıyla ilgili anılarına, toplumsal bakış açılarına, aşk ilişkilerine, kendi çocuklarını yetiştirme yöntemlerine ilişkin konuşmaları yer almış. Altıncı bölümde Köy Enstitüsü yıllarından öğretmen okuluna geçişin öğrenci ve çevre üzerindeki etkileri, müfettiş raporlarından da yararlanılarak oldukça nesnel bir bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılmış. Tarihe bugünkü koşullardan bakılmaya çaba gösterilmiş... Firdevs Gümüşoğlu’nun Cılavuz gerçeğine böylesi büyük özveri gerektiren, emek isteyen canlı ve diyalektik bir yöntemle yaklaşmış olması, kitabı yalnızca bir bilgi ve belge birikimi olmanın ötesinde, tarihsel ve sosyolojik bir kaynak durumuna getirmiş. “Erken Cumhuriyet Dönemi” kültür eğitim politikalarında çok önemli bir yeri olan ve bir tarım ülkesi duruİsmail Hakkı Tonguç, köy kökenli bir devrimci aydın olarak, Köy Enstitüleri girişimini Anadolu halk kültürünün imececi yapısıyla buluşturmuştur. mundaki Türkiye’nin Kurtuluş Saatılmış tefeci bezirgân zümre ve Emin Savaşı yıllarındaki gözde zümresi köylülük zak, Kinyas Kartal gibi toprak ağaları, kaüzerine yapılanmış Köy Enstitüleri, II. patılışta çok önemli roller oynamışlardı. Dünya Savaşı bitiminden sonra, çok parKinyas Kartal, kendisiyle yapılan bir götili siyaset hayatına geçiş, ABD’nin Trurüşmede “partiyle pazarlık yaparak biz man doktrini uyarınca bölge ülkelerine kapattırdık” demişti (Dursun Kut, Cumyaklaşımı, McCartyci rüzgârlar eşliğinde huriyet, 20 Temmuz 1966). Niyazi BerBatı dünyasına doğru dümen kıran CHP kes’e göre, Köy Enstitülerinin dönem poiktidarının da gözünden düşmüş, Demolitikacıları tarafından hedef seçilmiş olmakrat Parti ile CHP tutucularının birbiriyle sının ana nedeni, Bâbil artığı siyasetçileriyarıştığı bir karmaşa içinde “komünist” mizin ABD’nin Truman doktrini uyarınca damgası yiyerek kapatılmıştı. bölgeye gönderdiği paradan bir şeyler kaKöy Enstitülerinin kapatılışında çok pabilmek arzusudur. Aynı yıllarda, Yunaönemli etkenler bir araya gelmişti. Politinistan’a, 1944 yılında başlamış iç savaş ka sahnesinde hep etkin olmuş ve sonranedeniyle bolca ABD yardımı akıtılmakdan Demokrat Parti saflarında politikaya F tadır. Sol kanattaki antifaşist direniş örgütü ELAS’ın savaşı yitirmiş olmasının nedeni de, birçok kaynak tarafından bu ABD yardımı olarak gösterilmektedir. Türkiye’de de Yunanistan’da olduğu gibi bir “kızıl tehlike”nin varlığı, Meclisimiz tarafından kanıtlanmaya çalışılmaktadır. Köy Enstitüleri, 16 Kasım 1951 tarihli TBMM gizli oturumunda konuşan askeri savcı Şevki Mutlugil’in de vurguladığı gibi, uçaktan bakıldığında Hasanoğlan’daki müzik işliğinin çatısının orağa benziyor olması, köylü çocuklarının müzik çalışması yaparken daha çok sol ellerini kullanması, ABD’de yerlilere ait site hayatını incelemiş Niyazi Berkes’in Köy Enstitülerine çağrılıp konuşturulması, Çifteler Köy Enstitüsü ustaöğreticisi Asiye Eliçin’in öğrencilere Dostoyevski’nin “komünizm propagandası yapan” (!) Kiromozov Kardeşler (savcılık tutanaklarında adı böyle verilmektedir) adlı kitabı okutması ve bu nedenle tutuklanmış olması gibi, yeterince ve ta “köylere kadar uzanmış” bir “kızıl tehlike” sayılmıştı! Enstitülerin kapatılması için Demokrat Parti ile Cumhuriyet Halk Partisi yarışa çıkmıştı sanki. Meclis’in aynı oturumunda söz alan CHPli eski eğitim bakanı Reşat Şemsettin Sirer, kendi bakanlığı döneminde muhalif milletvekili olan Adnan Menderes’e Köy Enstitülerini kapatmak için nasıl mücadele etmiş olduğunu aktardığını ve yıllar önceden onunla işbirliği içinde olduklarını açıklayacak, söz alan Menderes de “Çabasını desteklemenin bir ülke görevi olduğunu, kendisini tebrik ve teşvik ettiğini” söyleyecektir (Engin Tonguç, Bir Eğitim Devrimcisi, s 628). ? tes öğ tir. Gro ğu “Kar lumsal h lar bir a paAsya Karnav Latin A Fiesta g esta ger Seyirci arasınd herkes k rıp sarm dınlar g yoksulla hipler v ler çalın lur.” (O s 5557) ‘KIZIL TEHLİKE!’ İşin en ilginç yanı, “köylere kadar uzanmış kızıl tehlike” olduğu için kapatılmış Köy Enstitülerinin, 21. yüzyıl başında ABD’nin Orta ve Yakın Doğu’ya yönelik askeri çıkarmalarıyla koşut yürüyen bir kültürel moda içinde, bu kez de “faşist bir müessese” olarak damgalanmasıdır! (“Köy Enstitüleri Faşist Bir Müessesedir”, Engin Ardıç, 29.04. 2007; Akşam Gazetesi Ardıç’ın ifadesiyle bu tanımın kaynağı Asım Karaömerlioğlu’nun ABD’li tezi “Orada Bir Köy Var Uzakta” adlı yapıttır ) Firdevs Gümüşoğlu’nun Cılavuz kitabında kullandığı yöntem ve kaynaklar, Köy Enstitülerini “faşistlik” konumuna getiren sözde liberal, özde Şarkiyatçı söylemin bakış açısının ne denli gerçeklikten uzak olduğunun da kanıtı gibidir. “Erken Cumhuriyet Dönemi KültürEğitim Politikaları”nın arkasında her şeye egemen tekil bir özne gören bu bakış açısı, enstitülerin kurucusu ve işleticisi, öğrencilerin deyimiyle “babası”, bir avuç arkadaşıyla çok çetin bir işe girişmiş olan Tonguç’un kendi tarihi değerlendirmesiyle de boşa düşmektedir. Tonguç’a göre, (o günün koşullarında da) “Daha doğrusu, halka dönük yaygın bir ilköğretim atılımından yana olmayanlar siyasal alanda etkindirler” (Tonguç’tan alıntılayan F. Gümüşoğlu, Cılavuz. S 26) İsmail Hakkı Tonguç, köy kökenli bir devrimci aydın olarak, Köy Enstitüleri girişimini Anadolu halk kültürünün imececi yapısıyla buluşturmuş, kültürbilimci Mihail Bahtin’in vurgusuyla Batı Rönesansı için temel Cılavuz Köy Enstitüsü, 1954 yılında öğretmen okuluna dönüştürüldükten sonra da bölgedeki etkinliğini sürdürmüştür. Enstitüsü öğrencileri kayak dersinde (solda). Sağda ? ise enstitünün erkek öğrencileri... oluşturmuş “groSAYFA 4 30 AĞUSTOS 2012 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1176 BİR D Tong tem, Ba Türkçe ce ortay Tonguç sü’nde e hazırlan re biner masalar maya ça Tonguç çıkıştı; e rın orta bileceği yazmış, lerin ön bir düze layamam toplantı Tonguç Tonguç rin “‘mü ve özgü yapılma Bir Eğit Tong bir geliş Arıcı’ya ran 200 kitabını anlatıyo hatırlıyo lerdi, m cü, kalk guç ora talebe d halka, k öğrenci Herkes di, hepi bozuldu Cılavuz Hana hinde, a sıyor: “T havası e biz Ton ba gibi başında ba’yı be nirdik. Köy En Tong kalmış A iyice gö rımına v çıkışlı y tesk öğe cısı sayı koşutlu tır. Günü müesse titüsü k ? CUMH