Katalog

Ardâvîrâf’tan tarihi bir metin Metafizik dünyaya yolculuk Farsça metninden Türkçeye çevirilen Ardâvîrâfnâme, içeriği bakımından Zerdüşt inanırları için çok önemli bir eser. Çeşitli dünya dillerine çevrilmiş olması da özellikle Zerdüşt inanırları için eserin ne denli önemli olduğunu gösterir. Ë Deniz DEMİRKAN rdavirâfnâme, Mazdeist inanışın çok önemli dinsel metinleri arasında yer alır. Eserin Pehlevice orijinali, sadece bu dili bilen sınırlı sayıdaki araştırmacıya hitap ettiği için manzum ve mensur olarak Farsçaya, ve “Parsîler” adıyla bilinen Hindistan Zerdüşt inanırlarının dili Gocerat diline çok sayıda çevirisi yapılmıştır. Eski devirlerde de söz konusu eserin bazı bölümleri, resmî teşrifat törenleri ve dinî ayinlerde okunur, bu tür meclislerde cehennemde işkence sahnelerinin okunuşu esnasında derin düşüncelere dalan insanlar dehşete düşer ve birçoğu hüngür hüngür ağlardı. Ardavirâfnâme, Parsîler tarafından henüz yoğun ilgiyle okunmakta, özellikle kadınlarla ilgili bölümleri son derece etkili olmakta ve dikkat çeker. AZİZ İNSAN Zerdüşt dini inanırları tarafından kutsal, üstün nitelikli, dürüst ve kötülüklerden sakınan bir kişilik olarak bilinen Ardavirâf, Zerdüşt geleneğinde büyük mubedler arasında yer alır. Ardavirâf, Mazdeist din adamları ve mubedler üst kurulu tarafından seçilerek özel bir görevlendirmeyle dinsel konulara ilişkin birtakım bilgiler getirmesi ve dindaşlarına sunması amacıyla metafizik evrenin “cennet”, “cehennem” ve “araf” adlarıyla bilinen bölgelerine, bir başka ifadeyle “diriler dünyası”ndan “ölüler diyarı”na gönderilmiş bir kutsal, bir aziz. Büyük İskender, Avesta ve Zend’i yakarak ortadan kaldırdıktan sonra, İranşehr halkı artık dinî temel kaynaklarını kaybetmiş olduğundan dinsel konularda bir takım sorularına cevap alamayınca dinsel gerçekleri yeniden öğrenmek amacıyla Ardavirâf’ı ruhlar alemine gönderir. Oradan insanların yaptıkları karşılığında alacakları sevaplar hakkında bilgi getirmesini istediler. O, cenneti, araf Ardâvîrâfnâme sahnelerini gösteren bir resim. A Ardâvîrâfnâme Ë Nimet YILDIRIM rdâvîrâfnâme, fizikötesi evrende iyilikleri karşılığında ödüllendirilmiş gruplar ile işledikleri suçlardan dolayı türlü türlü dayanılmaz cezalara çarptırılmış toplulukları okurunun gözlerinde canlandırır. Eserin özellikle bu yönü Zerdüşt inanırları arasında yaygın olarak okunması ve değer kazanmasını sağlamıştır. Ardâvîrâfnâme özellikle Hindistan’da yaşayan Zerdüşt inanırları arasında daha fazla önemsenmekte ve İran’da olduğundan daha çok araştırma ve yoruma konu olmaktadır. Öte yandan yer verdiği konular, Pehlevice dil ve yazı özelliklerinin yanı sıra dinsel, tarihsel ve dilbilime dair ayrıntılar açısından da doğubilimciler tarafından önemsenmektedir. Eserin bir diğer önemli özelliği de, konusunda Sasaniler çağından günümüze kadar gelmeyi başarmış tek eser olmasıdır. Ardâvîrâf’ın ruhuyla gerçekleştirdiği bu kutsal yolculuğun ardından anlattıkları, bir takım farklılıklarla İslam peygamberi Hz. Muhammed’in miraç yolculuğunda gördükleriyle benzerlikler göstermektedir. Ardâvîrâfnâme’nin dünya edebiyatları açısından dikkat çeken önemli bir özelliği de, değişik coğrafyalarda kaleme alınmış A ve cehennemi gördü. Yedi günyedi gece boyunca süren bu gezisinden sonra Suruş ve Tanrı Âzer, onu Ahura Mazda’nın huzuruna götürdüler. Ahura Mazda, ona ve Zerdüşt inanırlarına “cehenneme düşmemek için doğruların yolundan gitmelerini” emretti. Ârdâvîrâf, dünyaya döndüğünde bu gördüklerini anlattı ve yazıya geçirtti. Bu yazılanlar Ardâvîrâfnâme adıyla Zerdüşt inanırlarınca son derece önemsenen kutsal bir metni oluşturdu. Ardâvîrâfnâme, insan ruhunun ölüm sonrası hayatta cennet araf ve cehennemde bulunacağı makamlara erişmesinde “iyi düşünce”, “iyi söz” ve “iyi davranış”ın etkisi, bütün bunların insan kaderi ve ölüm sonrası hayattaki rolü, cennette ödüllendirilme ve cehennemde cezalandırılma konularındaki rivayetlerden oluşur. Sasani toplumunu dinî açıdan etkilebenzer eserler üzerindeki doğrudan ya da me, bir bakıma insanların dinî dolaylı etkisidir. kurallara uymaları ve hükümBizim çalışmamız giriş ve ardından gelen darlarının emirlerinden çıkmaiki bölümden oluşuyor. “Metafizik Yolcumalarını sağlama amacıyla kaluklar” başlığını taşıyan giriş bölümünde fileme alınan bu eser, eski dünzikötesi evrene yapılan yolculuklar ve kutyada İranlıların dinî ve dünysallar makamından getirilen mesajlara dair evî görüşlerini yansıtır. Ardâvîgenel bilgiler verildi. Ardâvîrâf’ın kişiliği, râfnâme’nin konusu da Sasaniyaşadığı çağ ve kutsal yolculuğuyla ilgili ayler dönemine ait. Eserin ana rıntıları konu alan birinci bölümdeyse yolteması olan mirâcı gerçekleşticuluğundaki izlenimlerini aktarmasıyla oluren Ardâvîrâf ise Sasani döneşan Ardâvîrâfnâme’nin yazılış sebebi, konumi evliyaları arasında sayılır. su, içeriği, sosyal yansımalar, kaynakları ve çevirilerinin yanı sıra Dante’nin İlahi KoTİTİZLİKLE İNCELENEN medya’sıyla arasındaki benzerlikler gibi koESER nulara değinildi. İkinci bölümdeyse ArdâvîArdâvîrâfnâme, konusu açırâfnâme’nin Türkçe çevirisiyle birlikte mesından Zerdüşt inanırları için tindeki birtakım özel isimler ve terimlerin çok önemli bir eser. İngilizce, açıklamalarına yer verildi. Okuma akışının Fransızca, Hintçe, Farsça, Gobozulmaması için bu açıklamalar kısa tutulcerât dili başta olmak üzere du ve asıl yük sona eklenen Sözlükçe’ye değişik dünya dillerine çevrilkaydırıldı. miş olması da, özellikle bu din Çalışmamızda bütün dikkatlere rağmen bağlıları için ne denli önemli gözden kaçan birtakım hatalar ve noksanolduğunu gösterir. Ardâvîrâflıklar olacaktır. Her şeye rağmen, kültür ve nâme’nin okuyucusu, eser boedebiyat dünyamızın her geçen gün daha yunca öteki dünyada iyilikleri da yükselen yapısına bir taş koymuş olmak, karşılığında ödüllendirilmiş edebiyat dünyamıza bu eseri tanıtmak beni olan gruplarla işledikleri suçson derece mutlu etmektedir. İlgililer yapıcı lardan dolayı türlü türlü cezaeleştirileri ve değerli görüşleriyle daha gülara çarptırılmış toplulukları zele erişmemi sağlayacaklardır. tıpkı görür gibi olur. Eserin özellikle bu yönü, Zerdüşt ina nırları arasında yaygın olarak okunması ve değer kazanmasını sağlamıştır. Ardâvîrâfnâme, özellikle Hindistan’da yaşayan Zerdüşt inanırları arasında daha fazla önemsenir, İran’da olduğundan daha çok araştırılır ve yorumlara konu olur. Öte yandan yer verdiği konular, Pehlevice dil ve yazı özelliklerinin yanı sıra dinî, tarihî ve dilbilim konusundaki ayrıntıları açısından da doğubilimciler tarafından dikkatle incelenir. Eserin bir diğer önemli özelliği de konusunda Sasaniler döneminden günümüze kadar gelmeyi başarmış tek eser olması. Ardâvîrâfnâme’nin eğitim konusunda bireyler üzerinde dolaylı olarak etkili olması, öte yandan teması ve tasvirlerinin gerçekçi ifadelerle dillendirilişi, özellikle Zerdüşt inanırları arasında sevilen bir eser olmasını da sağlar. Ünlü İranolog E. G. Browne, bu konuda şunları ifade eder: “Ardâvîrâfnâme, İskender’in İran’ı işgalinden sonra bu ülkede başta dinî ve sosyal konular olmak üzere yaşanan kargaşayı yansıtması, Sasani döneminde İran’ın yeniden dirilişi ve kalkınma faaliyetlerini sürdürmesi konusundaki bilgileri ve en önemlisi de ölüm sonrası hayatta, fizikötesi evrende yaşanacak olanları tasvir etmesi açısından dikkatleri çeker.” Ardâvîrâf’ın ruhuyla gerçekleştirdiği bu kutsal yolculuk ardından anlattıkları, birtakım farklılıklarla İslam peygamberi Hz. Muhammed’in mirac yolculuğunda gördükleriyle benzerlikler de gösterir. Ardavirâfnâme, “101 bölümden oluşur. 13. bölümler Ardavirâf’ın sefer hazırlıkları, 415. bölümler Ardavirâf’ın seyahat süresince gözlemleriyle cennet ve araf tasvirleri, 16101. bölümler cehennem ve günahkârların tasvirleri. Ardavirâfnâme’nin her bölümü de, kendi içerisinde maddelere ayrılır, söz konusu maddeler, metinde her bölümde numaralandırılmış biçimde belirtilir. Eserde özellikle cehennem, cehennemlikler ve onların çarptırıldıkları cezalar üzerinde yoğun olarak durulur ve günahlar belli bir sisteme göre kategorize edilerek günahkârların, günahlarına uygun cezaları birtakım formüllerle belirlenir. Ardâvîrâfnâme, yazıldığı çağlarda kaleme alınmış diğer eserler arasında içeriği açısından alanında tek yapıt olarak dikkat çeker. Eser, Sasani dönemi Avesta’sı diye bilinen Avesta’nın ortadan kaybolmuş “20. Neski”nin “günahkâr ruhlar”dan söz eden içeriğine yer vermesiyle de önem taşır. Ardâvîrâfnâme’nin dünya edebiyatları açısından dikkat çeken önemli bir özelliği de, değişik coğrafyalarda kaleme alınmış benzer eserler üzerindeki doğrudan ya da dolaylı etkisi. Bu yapıtlar arasında Ebu’lAlâ elMaarrî’nin (ö. 4491057) Risâletu’lğufrân, Senâîyi Ğaznevî’nin (ö. 525/1130) Seyru’libâd ile’lmeâd, Dante Alighieri’nin (ö. 1321) İlahi Komedya adlı eserleri yer alır. Eski devirlerden beri Ardavirâfnâme’nin, Dante Alighieri’nin (ö. 1321), İlahi Komedya (La Divina Commedia) adlı eseriyle karşılaştırılır. Bu konudaki araştırmalar Ardâvîrâfnâme’nin, dolaylı bir şekilde İlahi Komedya ya da benzeri diğer eserler üzerinde etkili olabileceği sonucunu veriyor. Bazılarınca Dante, Yahudi kaynakları, Arapça birtakım eserlerde yer alan İranla ilgili ayrıntılar ve İran kökenli metinlerden yapılmış olan alıntılar yoluyla İranlıların ölüm sonrası dünya konusundaki düşünceleri ve inançları hakkında bilgi edinmiştir. Ardâvîrâfnâme/ Ardâvîrâf/ Çeviren: Nimet Yıldırım/ Pinhan Yayıncılık/ 198 s. SAYFA 14 11 AĞUSTOS 2011 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1121