Katalog

Türkçe Günlükleri 23 Aralık Salı zun bir zamandır U “yok” derken teren, edilgin karşıtı. Kubbealtı Lugatı “edilgin” sözcüğünü almamış. Edilgen: Gerçek öznesi belirtilmeyen. Aynı sözlükte “etken” ve “etkin” sözcüklerine de bakalım: Etken: Etki yapan, tesir eden (şey), müessir, amil, faktör. Etkin: 1. Hareketli, faal, aktif. 2. etkili, tesirli, müessir. Ali Püsküllüoğlu’nun Türkçe Sözlük’ünde, Edilgen: (dilb.) sözde özneyle kullanılan ya da öznesi dolaylı olan (eylem), pasif. Edilgin: 1. devinimi ve etkisi olmayan, tutum olarak edilgiye açık olan, olayların akışını etkilemek, denetlemek çabasını göstermeyen, pasif. Etken: 1. Biri işin, bir olayın, olmasına, oluşmasına yol açan, etki yapan, oluşu etkileyen (herhangi bir şey), müessir, faktör. 2. (fels.) belirleyici, etkileyici gücü olan (şey), amil, faktör. Etkin: 1. İşleme, çalışma durumunda bulunan, işleyen, çalışan, devinen, devinimli, aktif, faal. 2. etkisi olan, etkili olan. 3. eylemde bulunana, etkinlik gösteren, etkileyen. Etken, “faktör” sözcüğünün; etkin, “aktif” sözcüğünün Türkçesi. “Edilgen” de “edilgin” de “pasif” sözcüğünün karşılığı olarak verilmiş. Daha yaygın olarak kullanılan, “edilgen”; ancak daha ince bir ayrım gerektiğinde “etken”in karşıtının “edilgen”, “etkin”in karşıtının ise “edilgin” olması gerektiği anlaşılıyor. FEYZA HEPÇİLİNGİRLER 28 Aralık Perşembe ktif” söz“A cüğünün Türkçe karşılığı “var” demek istiyoruz! “Yok böyle bir şey!” dendiğinde tam da o şeyin var olduğu söylenmiş oluyor. Son olarak bir banka reklamında gördüm: “Böyle 1 kredi yok!” denmiş. Oysa banka “öyle” bir kredinin “var” olduğunu ve o krediyi vereceğini vaat ediyor. Ya sayıların böyle rakamla yazılmasına ne demeli? Bu da moda oldu. Oysa birden ona kadar olan sayılar, çok özel bir vurgulama amacı güdülmediği sürece, sözün içinde yazıyla yazılır. Bakıyorsunuz dilin kurallarını çiğnemeyi “marifet” sayan bir köşe yazarı “Serin 1 bahar günüydü.” diye yazarak aklınca bir özgünlük yapıyor. Haydi bakalım; ona özenen bütün çömezleri öyle yazmaya başlıyor. “etkin”; “pasif” sözcüğünün Türkçe karşılığı ne? “Edilgen” mi, “edilgin” mi? Serpil Uğur Baysal, “Biz hekimler, aktif ve pasif sözcüklerini pek sık kullanıyoruz. Sigara ile ilgili bir panelin başlığını pasif değil de ‘Edilgen İçicilik’ olarak önerdim. Panelistler karşı çıktılar.” diyor. Öyle ya, bir de “edilgin” var. Sorunun yanıtı bir solukta verilebilir gibi görünüyor; oysa hiç öyle değil. Önce TDK’nin Türkçe Sözlük’üne bakalım. Edilgen: Yapılan işten etkilenen, pasif, etken karşıtı. Edilgin: 1. Hareketi ve etkisi olmayan, pasif. 2. (fels.) Etkileri alıcı durumunda olan, münfail, pasif, etkin karşıtı. 3. (psikol.) Edilgen de edilgin de “pasif” sözcüğünün Türkçe karşılığı olarak verilmiş. Ancak işin içine bu kez de etkin ve etken sözcükleri girdi. Bunların anlamlarına da bakalım. Etken: 1. Etki eden, müessir, faktör. 2. (kim.) Bir madde üzerinde belli bir değişiklik yapan, müessir. 3 (dilb.) Doğrudan doğruya öznenin yaptığı işi anlatan, öznesi belli olan, aktif fiil, malum, edilgen karşıtı. Etkin: 1. Hareketli, işleyen, çalışan, etkili, faal, aktif. 2. (fels.) Fiilde bulunan, etkinlik gösteren, edilgin karşıtı. 3. (kim.) Kimyasal tepkimelere katılma yatkınlığı gösteren. Dil Derneği’nin “Türkçe Sözlük”ü: Edilgen: 1. Olumsuzluklara tepki göstermeyen, buyruklara boyun eğen, girişken olmayan, pasif. 2. (dilb.) Sözde özneyle kullanılan ya da öznesi dolaylı yolla belirtilen (eylem), meçhul, pasif. Edilgin: 1. Devinimi ve etkisi olmayan, pasif. 2. (fels.) etkileri alıcı durumunda olan, münfail, pasif, etkin karşıtı. Etken: 1. Bir sonuca katkıda bulunan, etki yapan her şey, amil, faktör. 2. (dilb.) Doğrudan doğruya öznenin yaptığı işi, oluşu anlatan eylem, edilgen karşıtı, malum. Etkin: 1. Devinimli, işleyen, çalışan, etkisi görülen, duyulan, faal, aktif. 2. (fels.) Eylemde bulunan, etkinlik gös 25 Aralık Perşembe eyyaz Uysal, “tommaister F ve prospektüs kelimelerinin karşılıkları” olup olmadığını soruyordu. “Tonmayster”, Almanca bir sözcük. Özgün yazımı: “tonmeister”. Türk Dil Kurumu, karşılığını “ses yönetmeni” olarak öneriyor. “Prospektüs” sözcüğünün Türkçe karşılığı ise “tanıtmalık”. 30 Aralık Salı ssız Adam” filmine ad “I olunca “ıssız” 26 Aralık Cuma özünü etmek üzere ayırdıS ğım kitaplar, ma samın üzerinde, sıranın kendilerine gelmesini sabırla bekleyip duruyor. Hammer Tarihi diye bildiğimiz dev gibi bir kitapla göz göze bakışıp duruyoruz günlerdir. Tümünü okuyamayacak olsam da sınav kâğıtlarından başımı kaldırıp ona ayıracağım en az birkaç saati bulmak zorundayım. Tam 910 sayfa; Mehmet Ata çevirmiş, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan özetlemiş. Kapı Yayınları’ndan çıktı. Yazarın tam adı: Joseph von Hammer; kitabın tam adı: Osmanlı Devleti Tarihi. Kalın kapaklı, ciltli bir kitap; çok görkemli görünüyor. sözcüğünün insan için kullanımı da yaygınlaştı. “İdi”, Eski Türkçe döneminde “sahip, efendi” anlamında bir sözcük. Bundan yapılan “idisiz”, zaman içinde değişmiş, dönüşmüş: “iyisiz > isiz > isüz >ıssuz > ıssız” biçimini almış. “Kimsenin bulunmadığı, boş, tenha” anlamlarına geliyor ve arazi, yer için kullanılıyor. Kapsamı biraz daha genişlediğinde, “ıssız geceler”, “ıssız karanlık” örneklerinde olduğu gibi “çok sessiz” anlamına da gelebiliyor. Bu filmden sonra, “yalnız, kimsesi olmayan” anlamıyla yaygınlık kazanacağı anlaşılmakta. Daha şimdiden, “Çocuklar hızla ıssızlaştırılıyor, ıssızlıkları içinde umarsız bırakılıyorlar.” diye tümceler kurulmaya başlandı bile. ? www.feyzahepcilingirler.com [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili Bölümü Çukursaray Binası Kat: 2, Barbaros Bulvarı34349 Yıldız / İst. B U L M A C A 1 G 2 J 3 I 4 E 5 K 6 G 7 K 8 J 9 I 10 I 11 A Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU C. “... Yılın Sevgilisi” (Refik Halit Karay’ın bir romanı). I. Denizkulağı. 12 K 13 E 14 G 15 A 16 A 17 C 18 K 19 A 20 C 21 D 72 20 66 43 17 73 22 A 23 A 24 D 25 G 26 K 27 K 28 K 29 K 30 F 31 K 9 42 10 3 45 32 A 33 K 34 A 35 B 36 J 37 D 38 J 39 K 40 J 41 J 42 I 43 C 44 K 45 I 46 K 47 A 48 H 49 K 50 H 51 K 52 K 53 E D. “İslam ...” (Gazeteciler Cemiyeti”nde bulmaca çözerken takıldığı yerlerde kızıp “Mumcuoğlu gel buraya bakalım!” diye bağıran, 6 Şubat 2001’de yitirdiğimiz, unutulmaz spor yazarı). J. 37 kişinin yaşamını yitirdiği Madımak Oteli’nden sağ kurtulan, Temmuz 1995’te yitirdiğimiz ünlü mizah yazarımız. 40 41 59 2 38 69 36 8 79 54 B 55 B 56 K 57 K 58 K 59 J 60 D 61 K 62 A 63 K 24 37 60 21 K. “... ... ... ... / çocuk gibi ağlar yaz sarhoşları” (Murathan Mungan). 64 E 65 H 66 C 67 F 68 B 69 J 70 J 71 G 72 C 73 C 74 A E. “Bir kız bana... dedi n’eyleyim” (Karacaoğlan). 51 78 28 44 12 29 75 K 76 F 77 A 78 K 79 K 80 K 81 F 82 B 83 K 84 H 64 4 53 13 Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru Murat Koçak’ın şiir kitabının adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse aynı şiir kitabından bir alıntı ortaya çıkacaktır. CUMHURİYET KİTAP SAYI 986 27 80 49 57 63 56 33 18 39 5 58 Tanımlar ve sözcükleriniz: A. “... ...r ötmez ordayım” (Bekir Sıtkı Erdoğan). F. Oğuz Atay’ın yapıtlarındaki temel izlek. 81 30 76 67 7 83 79 52 75 61 31 26 46 15 32 19 16 74 34 23 62 77 22 47 11 G. “... ya da Davul” (Haşmet Zeybek’in ünlü oyunu). 985. sayının çözümü: A. SU ÇÜRÜ 71 25 14 1 0 6 B. Körpe dal. H. Kahveci tepsisi. 82 35 54 55 68 48 65 84 50 DÜ, B. AHMET NECDET, C. BEYAZ KALE, D. ALİYE BERGER, E. HİCRİ, F. ADIVAR, G. TIRMIK, H. TAHİR, I. İBRİŞİM, J. NİM, K. AB, L. LR, M. İKDAM. Şiir: “Hayatım tükenmez maceralardı, İçimde binlerce istekler vardı, bir şair, yahut bir hükümdar gibi” SAYFA 31