Katalog

Sosyal Bilimler ödulü: RIFAT N. BALİ IIFII I. llll 'Göçmenlik eşittir hasret' Yayınılamadıklan için de ileriki kuşaklara araştırmaların yapılmasını mümkün kılacak arşiv malzemesi bırakmadılar. Farklı dın ve etmk kökendi'iı geldıklerı halde Anadnlu potasında enyen btrıncı kıışak, Anadnlu kiillürünü yeni kıtaya taşırken ikinci kuşak Amerıkan küllürü potastnda erimiştir, sızce haııgisı daha başarılı nldu '•> Bence birineı kuşak en büyük sıkıntıyı yaşadı. Bu da bütiin göçler ve göçmenler için geçerli bir tespittir. Uk kuşak yeni vatanına uyum sağlamak, kendisine son derece yabancı bir kültüıe eıılegre olnıak veya ol(a)mamak, kcndisinc son derece yabaneı olan bir lisanı öğrenmek, geri dönmek veya donmemek, kendi dinine ait olmayan biriyle evlenmek veya evlenmemek gibi hayari meseleler arasında bocalar. tlk kuşak kendi soydaşları arasında bir nevi rcmaat hayatı sürdürdügünden Amerikanlaşması da son derece zorlaş mış, ne tamamıyla Türk kimliğini terk cdcbilmiş, ne de tam anlamıyla Amerikalılaşabilmiştir. Bu kuşakta guıbet' kavramı da çok köklüdür. Amerika'ya yerleşen göçmenlerin çoeukları veya torunları ise Amerikada doğduklanndan, anaokulundan itibaıen Amerikan okullarııula eğitim gördüklerinden ve çoğu zamaıı kaıma evliliklerin (TürkAmerikan) çoeukları olnıalarından ötüıü Amerikan kiillürünü ve kimlig'ini tanıaınıyla özünısemiş olarak büyünıüşlerdir. retle anmaları, Anadolu veya tstanbııl'da sürdürdükleri yenıek, yaşam ve mıısiki kültürlcrini özlemeleri ve hasretlc anmalarıdır. Yıllar sonra Türkiye'den ge len bir gazeteciyle kar şılaştıklarında ona has retle sarılmaları ve 'memleket haberleri'ni sormaları bunun en basit göstergesidir. Dahası anavatatılarından kö tü hatıralaıla ve bir daha geri dönmemeye ye min ederek ayıılan gay rimüslim ()sman lı/Türk göçmenlerinin bile aradan geçen yıllaı sonrasmda geriye dönüp baktıklarında geride bıraktıkları aııavatanlarını, Ameıika'va geldikleıı ılk vıllara kıyasla çok daha olıımlu ve ö/.lem dolu duvgıılarla anmaları da hahzanın zamanla kendi kendini dejenere etlıp geçmişi güzelleştirdiğınin kanıtıdır. Ilk kez hır çalı^maııızla ödıdlendırtldınız, hıt odııllu kıtahıntzı yazım dünyanızın içınde nasıl bir yerde konumlandırıyorsunuz •* Kitabımın Yunus Nadi Ödülii gibi prestijli ve köklü bir ödüle layık bıılun ması benim açımdan son dercre sevın dirici ve heyetan verici bir şey. Bu ödül, bagımsız araştırmacıların bilım sel olmadıkları konusunda gcnelgeçer bir kanaatin yerleşik oldıığıı ve dolayı sıyla çok tazla ciddiye almmadıkları ül kemizde bagımsız araştırmacıların, akademisyenlerin hıydalandıkları araş tırma fonİarından faydalanmamalarına rağmen en az akademisyenler kadar ni telikli, bilimsel ve özgün yayın yapabi leceklerinin, yapabildiklerınin ispatı dır. Bu kitabım şimdiye kadaı gerçekleştirdiğim aıaştırmalar arasında kay nak ve arşiv bulma konusunda en çok zorlandığını ve güçlüklerle katşılaştığım kitaptıı. En büyük hayal kıııklıgmı da New Yoık'taki Ellis Adası Müzesi Sözlü Tarih Arşivi'ni ziyaret ettiğimde yaşadım. Bu arşivde Müslüman Türk göçnıenleriyle yapılmış tek bir nıülakata dahi rastlayamadım. Arşi\' vöneticisi de bundan çok şikâyetçiydi ve benden kendisine tanıklık yapacak göçmen bulmamı istemişti. Buna nuıkabil bu kitabım içerdiği bol sayıda göçmen öyküleri nedeniyle daha önceki kitaplarıma kıyasla oldukça rcnkli, insancıl ve mizahi bir taralı var. Bu nedenle de şimdiye kadar yayımladıgım araştırmalarım arasında en 'güleryüzlü' ve Myimser' havaya sahip kitaptır. • Anadolu'dan Yeni DünyayaAmerika'ya îlk Cöç Eden Türklerin Yaşamöyküleri/ Rt/at N Balı/ İletişim Yayınları/ İ6H s. K İ T A P Rnadolu'dan Vent Oünua'ııa 2005 Yunus Nadi sosyal Bilimler Araştırma Dalı Ödülü'nü bu yıl Rifat N. Bali'nin İletişim Yayınlarından çıkan Anadoludan Yeni Dünyaya, Amerika'ya llk Cöç Eden Türklerin Yaşamöyküleri' adlı çalışması kazandı. Bali bu çalışmasıyla Amerikadayeni bir yaşam kurmak için göç eden insanların yaşamlarını aralıyor. Kimi evini, kimi akrabasını, kimi işini bıraktı... Birinin adı Ahmet'ti, diğerinin Yorgo, bir diğerinin Agop, ne fark eder, onları tek birleştiren nokta vatan hasreti ve geride bıraktıklarıydı... f i NenaÇALlDlS W" TT ıtahınmn önuizünde t S "Müslüman Türklerin mm #^L ABD'yegöçetmelerı hıç JL X» bir ınceîemeye konu olmamas/na karşılık Osmanlı veya Türk uynıklu gayrımüüımlerın Amerika'ya göçlerı kenzer hır ıhmale nğramaması ıçın ayrıntıh ıncelemelere knnn olmuş tıtr" Jıyorsuntız Netlen 1 Bıınıın en önemli sebeplerinden bı ri, Rıım ve Crmeni göçmen nüfusunun Miislüman Türk göçmen nüfusuna kı yasla çok daha la/.la olmasıdır. Bu ne ılenle Anadolulu Rum ve Ermenilerin otobıyograhleri ve/veya Anıerika'daki yaşamlarını anlatan araştırnıalar oldukça fazladır. Benzer bir şekikle, Avrupa veya Rusya'daıı göç eden Aşkenaz Yahudilerine kıyasla Anadolu'dan göç eden Selarad Yahudilerin çok daha az sayıda olnıalarından ötürü de Scrarad Yahudilerin Amerika serüvenini anlatan yayın sayısı tevkalade azdır. Bir diğer sebep, Miislüman Türk göçmcnlerin gayrimüslim Türk göçmenlere kıyasla sayıea çok daha az olmaları ve gazetc veya dergi yayımlamamalarıdır. SAYFA 16 n AMERİKA HAYALİ Amerika hayalı günümiizde oldug'u gibi ve 'nzın de kıtabınızda helırttıg'ınız gıhı INOO'IH yı/ltirın wnundan IVOO'ün ılk çeyreğıne kadar Osmanlı gençlen ıçın çnk nnemlıydı Sızce A BD herkesın gö'zünde büyi'tttüg'ii gıbı bir iilke mı '•* Amerika coğrafi büyüklüğü, muazzam ölçekte gelişmiş hizmet ve sanayi sektörlerı, alanlarında yetenekli ö^ren cı, serbest meslek erbabı ve bılinı adamlarına sundugu eğitım, araştırma ve çalışma imkânları, sıfırdan başlayıp nıesleklerinde son derece başarılı olnıuş göçmenlerin 'başarı öyküleıi' gibi nedenlerden ötürü herkesin zihninde halen bir 'tırsatlar ülkesi . Aneak 11 Eylül sonrasında yabaneılar için hayat zorlaştı. Çalışma izinlerinin almması, temdit edilmesi, Miislüman kökenli göçmenlere karşı |ieşin yargıların yaygınlaşması nedeniyle ABD artık dışarıdan bakıldığı kadar 'kolay bir ülke' değil. Cayrımmlımler ABD'yc yeni bir hayat kurmayı tasarlarken Miislümanların aklında nrada kazandıklan parayı i'dkelenne getırıp değerlendırme fıkrı var. Neden? Miislüman Türk göçmenleri için Amerika bir J Iıristiyan, yani 'gâvur' ül kesi... Bu nedenle de öldüklerinde bu rada gömülmek istemiyorlar. Bir ölçüde de hakhlar, zira 1800'lü, 1900lü yıl larda sadece Müslüınanların gömülebi leccklcri Müslüman mezarlıkları dahi yok. Bu nedenle geri dönmek niyetiyle göç ediyorlar. Esas amaçları yeterince tasarruf yapıp biriktirdikleri paralarla Anadolu'ya geri dünmek ve hayatlarını orada eskiye kıyasla çok daha iyi bir şekilde devam ettirmek.. Gayrimüslim Türk göçmenlere gelince... Bunların önemli bir kısmı Balkan Savaşları sırasında askere alınmamak için lirar ediyor ve asker kaçağı durumuna düşüyorlar. Cjeri dönmeleri halinde hemen eepheye sürülecekleri için de geri dönnıeye hiç de niyetli değiller. Ermeni göçmenler için bir sebep daha vardı. () da 1915 Teheiri'nin leei sontıcuydu. Bu nedenle de Ermeni göçmenler için geri dönüş uzak bir ihtimal olarak dahi söz konusu değildi. Onlar bir daha geri dönmemeye yeminli olarak göç cttiler. GÖÇMENLERİN ORTAK NOKTASI liirn göçmenlerin ortak noktasını vatan hasreti ve geride bırakttklart sevdıkleri olarak nilelernemiz mümkün rni'u Evel ilk nesil göçmenlerin ortak noktaları geride bıraktıkları anavatanlarını, komşu, akraba ve dosllarını has C U M H U R İ Y E T S AYI 80 1