Katalog

Sosyal Bilimler Ödülü: AYLA ÖDEKAN 'Çok yönlü, üretken bir Cumhuriyet dönemi aydınıyla karşı karşıyayız' lar Kurum tarahndan roloveleı benımsenmemış ve dıı/enh bıı ortaııı yaıalılınanıH; olsaydı bu kıtap ortaya çıkamazdı Kapsamlı bılıımel bır yakhı jimın ztngırtlıg'ını tdjimaunm yanında, S(dat(,ttıntaş ın kıınlı ğırıe de eğjlen bır çalijtna \ızınk ı Lvet Araştırmam sırasında bır yandan kendı kıılhndığı bıı sozcuk 'ulkugudeı' bıı yaşanu bır yandan da ınsan vc toplum arasında dınımık ıhşkıyı ı/lc dım Koloveleıının yelkınlığıyle dıkkatı çckmış Scdat Çctıntaş bu araştırmayla bır tur ( umhıı rıyet aydını ıtısan olarak canlan dı gıbı gtlıvor bana Cumhurı yct ın kuruluş yıllarından 1960 lara değın geçen surenın paıadıgmalarını Sedat Çelın taş'ın yaşamından da okumak olası Mımarlık larıbtmız a,oz onu nı dlındığında Stdat (, ttınta^ ı\ tnı, uzı en çok bangı yanı\la ı /kı Itdı? Rolovelerının otcsındc mu cadelecı ve dııyarlı yapısıyl ı Stlijiıklu Lıkcn Osmanlı VL Klasık Osmanlı Mımarlıgı nın ııstunlu^une ınanıyor vc tek ba ijina do^rulaıı yanlışlarıyla nnı cadcksını surduruyor Kcndı gc lı^tırdığı tarama teknığını kulla naıak sanatsal değeıı yuksek 200'den lazla ıo lovcyı buyuk bır tıtızlıkk yapmıs; Ataturk un cmrıyle altı ay gıbı kısa bır sureıle ^eh/'ade ( amisi'yle ılgılt 12 roloveyı tamanılavıp 1933 Hazıran ayında aı,ılan C hıtago Scrgısı nc yc tıştırmış, Selımıye C amısı nın kubbesınde o gtınun olanaklarıyla tek başına ol^ultı alnıış Bır de bugunun gelı^mı^ tcknolo]isını duşu nıın Aynı ?amanda yazmış dıışuncelennı ka mııyla paylaşmış eleştıımı^ yemu^''Yajanııııı kultur mırasına adamış Bu arada onemlı yan lışlar da yapmış Yanlışı tutkusıınu y.ılnı/ca belırll bır donenıle, 18 yu/yıl ontesıyle Mtıır lamasıdır dıycbılırız Mıllıyet^ı yakla^ımı onu Mnırlı bır doncm ıçınc hapsctmış Ya da anıt sal olana tutkusu onu mıllıyetg yapnıı^ rieaux Arts geltnegının Tuıkıye'dekı tumıkiM Bu ncdcnlc 18 yuzyıl sonrası katlıamına katılmış Oluştnrduğıı korunması gereken yapılar lıste leııylı 18 yu/yıl ve sonrasının yok ulmasuıa nedcn olnıuş Bır ıkıntı konu da onun dramı oldu 1919'da tutkusu bu tutku uğruna ya şanı boyu kışısel muıadelesı 1950'lerde kır gınlı^ı Yassıada'da huznu 60 yıl sonra Ataturk anında pro|eye sahıp çı kıyor çunku oınclıkle kultur devrımınc ına nan bır kı^ı Hcmcn arduıdan kurumsallaşma ya gerek goruyor vc Antıkıteler ve Muzeler Mudurluğu'ne bağlı Abıdelerı Korıuna Hcyc tı kurdurtuyoı Çetuıtaş'ı 15 Temmıi7 1933 tanhınde bu hcyctın ılk mımar uyesı olarak atı yor ve dcrhal Bursa ya gıdıp orada mımarlık anıtlarını ıstedığı gıbı rolove etmcsını ıstıyor 1992'dc gcrçcklcştırdığımız onçalışmayla ya nıt bulduk ama devamı gelemedı I aı ılı Vak h'nın onprojeyı vaptırmaktakı amacı Turkıyc çapında kultur arşıvı oluşturmak ıdı 2000 yı lında bu goreve TUBA 1 UKSl K pıo|esı ıle I ıırkıye Bilimler Akademısı sahıp çıkım^ du rumda Çeşıtlı ycrlcşmclerdc cnvantcr çalıs, malan surdurulmektc Bılınısel ve bııtunıul yaklaşımıyla /or olanın geiçekleştırılmcsınc çalışılıyoı Bu da 21 yuzyıl Turkıycsı'nın 'ul kugudcr'bır çalışması Ancak 1930'laıda kar şılaştığımı/ sanatçı basın yonetıcı buluşma sıyla yanan kıvdcımd<ın soz ctmck gunumuz dc olanaksız Çetıntaş'ın yaşamına dııyarlı yaklaşmamın nedenınde onıınla paylaştıgım ıçi buruk bır 'ulkuguder lık yatıyor gıbı gelı yor bana Bcnzcr sorıınlarla bcn dc karşılaş tım Turkıye ne vazık kı 1932 lerde onemını kavradığı kLiltuı mııasmı belgelemc çalı^ması nı lıala çozemcdı, ço/cmcmi!; olmanın sancıla rını çekıyor '(,ağdaş ulkelerın kent envanteıı kutuphaneleıde cilt cılt dızılı Orneğın Ro ına nın Ncw Roma (Constantınopolıs Istan bul) bu konuda bahtsı? Ayla Ödekan, 'Yazıları ve Rölöveleriyle Sedat Çetintaş' adlı çalışmasıyla Yunus Nadi Sosyal Bilimler Ödülü'nü aldı. Sanat tarihçisi ödekan'ı, biröğretim üyesi olarak akademik çalışmalarından tanıyoruz. ödekan, halen İTÜ Cüzel Sanatlar Bölümü ile Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi anabilim başkanlıklarını yürütmekte. D Selcen AKSEL oyle bır çalıymda karar kılmamza nılırıihin oldu? Kıtap bcnım kararımla ortaya çıktı denemc/ Kıtabın ortaya çıkı şının oykusu uzun Bu uzun oyku yu anlatmadan cdcmcyeceğım, çunku rolovc lcnn tanımar olmadan bugune gelıp degeı len dınlmesınde rol oynamış adlar var Bellek yokstııııı bıı kulturde kışılerın duyarlığını unutrnamamız gerek 1 urkıye'de Sedat Çetın taş ın rolovelen 1970yıllarında aılesı taıahn dan tstaııbul Teknık Ünıvcısıtcsı'ne bağışlan dı Bu konuda oncclıklc Prof Doğan Ku ban ın ve sonra da l'rot Ne/ılı 1 Idem'ın kal kıları otıemlı 199O'lı yıllaıa dcğın bıı odada el surulmcduı kaldılar 1985 yılında 15 rolovcylc Anadolu Medenıyerleıı Serpısı kapsamında Arkeolojı Muzesı'nde bıı seıgl du/enledıın Dalıa sonra cn onemlı kararı Prof Dr Gulsun Sağlamer aldı 2001 yılında rektorlıığu sırasın da Sedat (, etıntaş'ın mlovelerıyle bır kıtap ha zırlanmasını bana tcklıf cttı Bır yonetıuden boyle bır kararın gclmesı onemlı bır motıvas TÜRKİYEDEN BATILI OLMAK... Çalışmdtıızın Çıtıntıij ın çahynaları ^rçı veunde bırdonttm vt odontmı^tndı yapılan çdhjmuldrd doğru dtmıvt bdımstlbırbakı\ açısı sundug'unu mımarhkla dog"rudün ılgılı ol ma\dn btrı nın dı ozı lbır knyntik nldug'umı soy leyebılır mıyız? Evct Cumhunyet'ın kıımluşıındin çok partlll doneme gıdış surecınde ınançlı bıı bı leyın ınsan toplum bulus,malarını vc çatıijma larmı scrgılıyor kıtap Bu çalışma bır küjinın yaşamoykusu değıl dalatas.ııay AA okudıığıı soylenıvor, Beaux Aıts cgltımını surdıırcn Sa nayı ı Nefısc Mcktcbı ndc Mımar Kcmalet tın ın ogrencısı olmıış Bıtıdan I ıırkıye ve bakmamış 1 uıkıvc'dcn Batılı olnıava çalı^ mı^ Mıllıyetçılıj*ı ıdcolo|ik olmaktan çok Be uaux Arts egıtımı almış olnıasından (t etıntaş gunluk her olaya ya/ılaııyla ıcaksıyonunu bc lırtmış bır kı^ı Toplumsal olgulara duyarlı, pasıf dcğıl Duşunccsını, çıkar go/etmeden açığa çıkartıyoı ()ysa gunuımı/un onemlı so runlarmdan bırı pasıflılu, duyarsı/lık nnhten vc bcllcktcn kopukluk Donemın bırçok omu ısnıı gıbı (< tıtılnj da eksık kalmı^ ışlt rın taktpçıu olmanın yanı sıra, dunyadakı gt lıyntlt rı de takıp etmış bır ısım Çağdaş gchijinelen ulkcmızc taşımıs, kışı dıyemeyu Mımar olarak gıınıın çagdaş gelış melerıne, orneğın modern mımarlığa ıı/ak durmuş bır kışı Modern mımarlıSı vansıtan Bursa Halk Evı projesı bu yondc bılıncn tek çalışması Çetınta!) yerele, 'mıllı'ye b.ı^lı Araş tırmacı yonu de vannış Orneğın 1920'leıde depreme dayanıklı bır yapı pro|esı gclıştırmış 1930'lar onu ıkıncı ıılusal mımarlığın savunu culuğuna yoneltmı^ Modeın mımarlık bıçe mınde tasanmları clcştırmış 30'lu yıllarda bır başka sorun da Tıırk mımarlann yetışmesı ve yaşaması sonınu (,etıntaş bıı koııunun da sa vunucusu Çağdaş gcüşmclcrı taşımış dıyeme yız ama çagdaş duşuncelen savunmuş dıyebı Iın7 Konut mımarlığı aynı /amanda tıp u/ manı, psıkolog ve sosyoloğu ılgdendırır du şuncesındcdır Gunumuzde bırçok mımarlar da bu yaklaşımı bulabılıyor muyuz/1 Sızın kttabıntz turunden çdlijmalar, Çettn tdj gıbı ıstmlertn kımltğınde bazt olgulara nasıl bakmamızı genktıg'ı konusunda yolgosterta de olabılır mt' Kuşkusu7 oncıı olıır, olmalıdır (,ok yonlu, uretken bır ( umhurıyet doncmı aydınıyla karşı karşıyayız Çızmış, yazmış, clcştırmış, ta sarlamış Tutkusu o kadar tutarlı kı klasık do nem şebekelerının geonıetıık be/emeleruiden etkılenıp ılgınç pcrdc tasarımlan yapmış Uretkenlığı vc ınançlılığıyla bızlere yol gostc ncı, eğer yol gostermesını ıstıyorsak • Yazıları ve Roleveleriylc Sedat Çetintaş/ toplumdan dışlanışına doğru çızdıgı yolu ver ıneye talı^tını Bu kurguyu belırlememde yazı ları yarduncı oldu Çok aı,ık sozlu duygulu vc rahat kcndını ıfade eden bır yarardı Bu ne denle kıtap kendı sozlenyle başlar ve kendı sozlcnylc bıter Sdnat tanhı gıbı kulturel mırası dkademık phıtforma tajiyarak onemlı bır ijlev ustlenen bır dal ıçın sorumlu bır mımargozunun nztt onemı nedır^ Bıı gunlerde hep aradığımı/ suruınlu bır mımar dcğıl tmf Tarıhe, çcvreye , etığe, ı^leve , estetığc , yapısala, depreme sonımlu So rumlıı bıı mımarın sanat tarıhıyle ılı^kısıne ge lınce sanat tanhı tunı bu sorumluluklarda onun i(,ın bır ha7tnc Ancak gerçck bır tasa nmcı olmak gerekır bu ha7tneyı o/unde yaka lanıak ıçın, yıızeysel baknıakla olmaz Çalt$manızda, o donemde Çetıntaş'ın yap tıkldrtnd basınm ılgı gnsterdıg'ı anldşılıyor Bu gun genel anlamda bdsın organları goz onune almdıg'mda, sızce ncdcn dynt tlgt ioz konusu dU YORUCU BİR ÇALIŞMA y ^ n ı z ı wn hdltnı gttırmtdın onu, nt kdddr suren ve nelert kapiayan hır am$ttr<ı do nemı geçırdınız? Araştırmaya 2003 Eylul ayında baijladım vc kıtap 2004 Nısan ayında tamamlandı Boy yondu Nc ya/ık kı o yıllarıla bu nerçeklcşc medı 2003 yılında leknık Unıverslte Yayınevı kurulduğunda Muduı Ptof Dı Yıldız Scy ya yıncvının ılk yayını ve aynı /amanda bır presti) kıtabı olarak yıyın progıaınına aldı ve kıtabın hazıılaıınıasını bana unerdı Bu SUR ıçındc hasar gorcn rolovcler Mımarlık Fakııltesı De kanı Prof Dı Mıne Inteoğlu /amanında bır u/nıan taıalından onaıtılmışiı dalıa sonıa da Dekan Proi Dr Hasaıı Şcner ve yardımeısı Prof Dr Sınan îjener bıı rolovelerı en yenı teknolojıyı kııllanarak çerçeveletıp kolaylıkla araijtnma yapılacak bır arşıv odası oluşturdu SAYFA 14 le bır (,alışma ıı,ın çok kısa bır sure Bana tanı nan zaman buydu (,ctınta^ ı yalnızca rolovc lerıyle değıl ya/ılarıyla değeılendıımeyı hedel lcvıncc voıucıı bıı ^alışmaoldu Oncclıkk aı lcsını yaşttlarını vc onu tanıyanları araştırdım so/lıı taıılı yontenıı denedını Ne ya/ık kı I )/l ı bır bılgı edıiK*nıı.dını Va/ılaıııv aıa^uııııaın onu vakından tanımamı sagladı Yınc dc bo^ luklarvıı Boşlukların pcşındcyım Ontılıklt ncyı ntnd{h\orduruu btıyoldtitı lızhk gosttrdıg'mız konular nıhrdı > Kıtabın kurgustı bcnım ı<,ın (,ok oncmlıydı Kurguyla yaşam dıamını toplumla bııtunle^ıp Çetintaş ıçın genelleme yapmak doğru de ğıl 'Ulkuguder' bır genı, Çetuıta^, Gurlıtt'ın rolovclerındekı yanlışian saptayıp Turk'un kendı kultur mırasını değerlendırmesı gerektı ğı du^uncesıyle yola koyuluyor, 1919'dan 1932'ye kadar çalmadık kapı kalmıyor Bu ro lovelenn gerçekleşmesınde Yunus Nadı'nın rolu çok onemlı Onun ulkubiınu dcğcrlcndı ren ve bıze bu rolovelen kazandıran Yunus Nadı Çetınta^'ı Ataturk'e çlkanyor Sanatçı basm (^ımdıkı ıfadeyle medya, Yunus Nadı ıse medya patronu) yonetıcı buluşması Çetintaş tasansını Ataturk'e anlattığında Ataturk'un st>rduğu soru $u Bana ne kadar butçeyle ne kadar yamanda tum anıtsal yapıların rolove ve restorasyonlarını gerçekleştırebılırsın? 1992 yılında Tarılı Vakfı adına yaptığını bır on pro |cyle bcn de bu soruyu yanıtlamaya çalıştım Duşunıın 1932'de, Ataturk'un yaptlmasını ge ttklı gordııgu bır çalişmayla ılgılı 1932'de uıcttıgı soru ıçın 1992 dc hâla yanıt aranıyor, Ayla Odekan/tlV )ayınevı/X0 ( K İ T A P SAYI 8 0 1 C U M H U R İ Y E T