Katalog

Ya çek defteri, ya Cruise füzesî David Barsamian'la konuşmalar bir entelektüel Arundhati Roy yalnızca bir edebiyatçı değil, şirketlerin yönlendirdiği "küreselleşmeye" karşı çıkan, dünyanın bugünkü durumuna sert eleştiriler yönelten ve bu konularda siyasi yazılar yazan, söyleşiler yapan, demeçler veren, eylemlere katılan bir otorite karşıtı, bir antiemperyalist ve antimilitarist, bir çevreci; kısacası gerçek bir enteiektüel eylemci. "l Muazzez PERVAN kampanya yürüten, bütünüyle suçsuz bir insan değilim. Ancak bu sar olmama haline rağmen, hiçbir şcy söylcmemek mi, yoksa bir şeyler söylemek nıi daha iyidir? Bir insan, bu gidişata kapılmamak için ne yeterince güçlüdür ne de yeterince güçsüz. Çoğumuz dünyanın işlcyiş biçiminden dolayı bütünüyle tuzağa düşmüş durumdayız. Hepimizin clleri kirli" (s.28). vermeyen O nu, önce Küçük Şeylerin Tanrısı adlı romanıyla 1997'de Bookcr Ödülü kazanan, kitabı kırk dildc yayımlanan bir edebiyatçı olarak tanıdık. Her ne kadar bazı kitapları ülkcmizde yayımlanmışsa da, 2002de Lannan Kültürel Özgürlülder ve 2004'te Sidncy Barış Odülleri'ni alan bu Hintli kadrnla asıl tanışmamı/ Irak Dünya Mahkcmcsi'nin son otıırumunun yapıldığı lstanbul'a vicdan jürisi üyesi olarak katdmasıyla oldu. Ve anladık ki o yalnızca bir edebiyatçı değil, şirketlerin yönlendirdiği "küreselleşmeye" karşı çıkan, dünyanın bugünkü durumuna sert eleştiriler yönelten ve bu konularda siyasi ya/ılar yazan, söyleşiler yapan, demeçler veren, eylemlere katıJan bir otorite karşıtı, bir antiemperyalist ve antimilitarist, bir çevreci; kısacası gerçek bir entelektüel eylemci. Kitap, ABD'nin ödüllü radyo programı Alternatit Radyo'nun yapımcısı olan, yazıları ve söyleşileri çeşitli dergilerdc yayımlanan ve ayrıca kitapları da bulunan David Barsamian'ın, Şubat 2001 Mayıs 2003 tarihleri arasında ABD'nin çeşitli yerleri ile Yeni Delhi'de Roy ile gerçekleştirdiği söyleşilerden oluşuyor. Ya çek defteri, ya Cruise füzesi. Kitabın adı Roy'un bu sözlerinden esinlenerek verilmiş. Roy bu sözleriyle ne kastettig'ini söyleşide şöyle açıklar: "Şirketlerin yönlendirdiği küreselleşmenin içyüzünü bir kez kavradığında, Arjantin'in IMF tarafından tahrip edilişinin, Irak'ı tahrip etmekte olan aynı aygıtm bir parçası olduğunu görebilirsin. Her ikisinde de esas olan, pazarlara zorla girme ve denetim altına alma çabasıdır. Yani Arjantin çek defteriylc, Irak da Cruise füzesiyle tahrip edildi. Eğer çek defteri işe yaramıyorsa, Cruise füzesi devreye sokulacakur" (s.141). Roy, tutkulu bir biçimde taraf olmaktan, olayları mesafeli bir bakış açısıvla değerlendiren, tarafsız bir gözlemci olmamaktan söz edcrken de şunları söyler: "I liçbir şey söylcmcmek, konuşmak kadar siyasal bir eylemdir. Masumiyet diye bir şcy yok ve herhangi birimizin mükemmel olması ya da bütünüyle sistcmden ayrı durması hiçbir anlam ifade ctmiyor. F.ğer bir bankaya para yatırırsam, bu para bomba ve barajların yapırnına harcanacak. Vergi ödediğim zaman, gerçekleşmesine karşı olduğum projelere yatırım yapmış oluyorum. Ben insanlığın iyiliği için 14 KAYBEDENLERİN YANINDA Her zaman kaybcdenlerin yanında oldıığunu belirten Roy, kcndini sesini duyuramayanlann tcmsilcisi ya da buna benzer bir misyonla tanımlamaz: "Bir kural olarak, hiçbir adımımı ünlü biri olduğum için atmıyorum. Fakat ünlü biri olduğum için bir şeyler yapmaktan da geri durmuyorum... Herkes, en küçük insandan en büyüğüne, bir tür güce sahiptir vc en güçsüz insanın bile bir sorumluluğu vardır. Bcn kcndimi herkesten sorumlu hissetmi yorum. Herkes aynı zamanda kendisinden de sorumludur" (s.33) der. Bu tür bir anlayışla hareket eden Roy, böylece yalnızca kendi düşünce ve davranış tarzını açıklamalda kalmayıp aynı zamanda herkesin hayata karşı kendıni sorumlu hissetmesi gerektiğine ve bu bağlamda yapabileceİdcri bir şeyler olduğuna işaret etmiş olmaktadır. Hindistan hükümeti, merkezi Huston'da bulunan dev enerji şirketi Enron ile bir sözleşme imzalar. Böylece, tek bir şirkete, toplamı Hindistan'ın tanmsal kalkınma bütçesinin yüzde 60'ından daha fazlasına karşılık gelen tutarda bir kâr garantisi sağlanır. Roy, bilgi, iktidar ve siyaset arasındaki üişkiler konusundaki görüşlerini açıklarken bu örnekten hareketle şunları söyler: "Bu belge neden gizli tutuluyor? Hükümet kim oluyor da kamu binalarını munzam teminat olarak devredebiliyor? Hükümet her şeyi, ister doğal kaynakları isterse Devlet Başkanı'nın Yeni Delhi'deki konutunu, temsil ettiği insanların bir emaneti olarak elinde tutuyor. Hükümet bunları başkalarına devredemez. Bu sözleşme halka açık bir belge olmalıdır. Bu bilgi ile iktidar arasındaki ilişkinin bir veçhesidir" (s.l 1). Roy, bir başka noktaya dikkat çekmek için Dünya Bankası örneğini verir. Bu kuruluşun gücünün sadece parasında değil, aynı zamanda bilgiyi biriktirebilme ve yönlendi rebilme becerisinde yattığını belirtir ve özel bir tür dünya görüşü ürettiğinin altını çizer. Nasıl yönetenlerin yönetilenler üzerinde iktidarlarını oluşturabilmelcri, yöneti lenleri denetleycbilmeleri için bilgiye ihtiyaçları varsa aynı şekilde yönetilenlerin de yönetenleri denetlcyebilmeleri için bilgiye ihtiyaçları söz konusudur. Herkesin koşulsuz ve sansürsüz belgeye dolayısıyla bilgiye erişmesi demokratik bir haktır. Bu aynı zamanda bilgi toplıımtı olmanın, bilgi arama ve bilgi edinmc özgürlüğünün kısacası bilginin tlemokratikleşınesinin de bir önkoşuludtır. tktidar bilgi iiretir, bilgi dc iktidarın çok daha ctkin olmasına yol açar. Jktidar ve bilgi birbirlerine eklemlenir, birbirlerini yeniden üretir. Bunların işleyişini belirlcyen ise siyasal iktidardır. Kamu mallannın özelleştirilmesine de karşı çıkan Roy'un Enron örneği, aynı zamanda bu işleyişin antidemokratikliğini, Dünya Bankası örneği ise bilgi ve iktidar arasındaki eklemlenmeyi göstermekte. Geçmiş ve bugünkü sömürii mekanizmaları arasında aslında pek bir fark olmadığını ve şimdiye kadar bu mekanizmanın özünde pek bir şeyin değişmediğini, ancak cgemcnlik kararları coğrafi olarak ne kadar uzaklarda bir yerlerde alınırlarsa, akıl almaz adalctsizh'ğin kapsamının da o kadar genişlediğini ve mücadele edilmesi gereken asıl sorunun bu olduğunu belirten Roy, sözlerine şöyle devam eder: "îktidar sahipleri ile güçsüzler, kararları alanlar ile bu kararlar sonucu acı çekenler arasındaki uçurum çok fazla derinleşti. Bu yoksullar için telilikeli bir yolculuk... Washington'da ya da Ccnevre'de, Dünya Bankası'nda ya da DTO'deki bürolannda oturan bürokratlar, milyonlarca insanın kaderini belirleme güciinc sahipler. Bizim karşı çıktığıtınz sadece onların kararları değil. Biz, onların bu kararları alma gücüne sahip olmalarına da karşı çıkıyoruz. Onlan hiç kimse seçmcdi. Hiç kimse onlara hayatlarımızı denetim altında tutabilccelderini söylemedi. Onlar çok iyi karar lar alsalar bile, bu kararlar siyasal açıdan kabul edilcmcz" (s. 1213). NARMADAYI KORUMA HAREKETİ Roy, "bağımsızlık mücadelesinden bu yana Hindistan'ın en büyük, en güzel ve en muhteşem direniş hareketi" dediği Narmada'yı Koruma Hareketi'nin eylemcileri arasında yer alır. Narmada Nehri ve kolları boyunca 3000 civannda büyük ve orta boy baraj yapılmasına karşı başlatılan bu direnişin önemli bir yanı da hem 11indistan'ı boydan boya kapsayan bir hareket olması hem de farklı kastlar ve sınıflardan insanların bu harekete katılmış olmalarıdır. Dünya Bankası 'nın desteklediği bu projeye karşı, 1993 ve 1994'te gerçekleştirilen eylemler sonucu Dünya Bankası bağımsız bir değerlendirme çalışması yapmaya zorlanır ve daha sonra da projeden çekilir. Ancak hükümet projede ısrar eder. Roy, Yargıtay'ın projenin devamına izin veren kararını eleştirmesi nedeniyle mahkeme kararlanna saygısızlıktan bir yıl boyunca yargılanır. Bir günlük scmbolik bir hapis cezası ve küçük bir para cczası na çarptırılır. Dava basında "Arsız kahpe mahkemcye çıkarıldı" biçiminde yer alır. Bunun yanı sıra 200()yılında Narmada'nın kıyılarında Maneşwar Barajı'na karşı düzenlenen protesto gösterisinde tutuklanan binlerce insandan da biridir. Kalkınma karşıtı bir çığırtkan olmadığı SAVFA