Katalog

Andre Bonnard'ın 'Antik Yunan Uygarlığı' dilimizde Şiiri ele geçiren uygarlık "Antik Yunan Uygarlığı" başvuru kitaplarında sıkça karşılaştığımız akademik kuruluktan çok uzak. Bonnardın öykülerneye yatkın dili, yer yer üslupçu da olsa, son derece yazınsal ve etkileyici. Özenli bir çalışma ve güzel bir baskıyla okurlara sunulan bu anıtsal yapıtın hak ettiği ilgiyi görmesini diliyoruz. O Ye$im DINÇER atkâılaruı kolelerın go/leııyle dc bakmayı deneı bu coğıalyaya Cıoıkemlı tapınakla rın, mııa//am heykelleıın, kırılgan vazola ım gu/elJıgını ovmckle yetınmeyıp ekmek balık ve ^aıabın suiralaıa nasıl geldı £ını de anlatıı Ya?aıagoıc "Yunan mııcı /esı" dıye bir !jcy yoktıır ve hıç olmamış tn, vapıtın hemen ba^ında ijoylc savunur bu te/ını "Yunan halkı ıçınde hıılunduğu koşul larda, elının altındakı olanaklatla ve gok leıden O/L\ bir bağıs, ıstenmesıne gerck kalmaılan kendısınden once ba^lamı^ olan vt msan tıııunun yaşamasına ve ya^a mını ıyıles,tırnusme olanak vcrcn bir evrı nıı gelı^tıımekten ote gıtme/ Bıı tek ornek veıelım YunanlıJar bankı bir nır mııci7eyle, bılımı keştetmış gıbı go runurlcr Gerçekten de so/cıığun çağdaş, anlamında bılımı keijlederler Bılımscl vontemı ke^ledeıleı Ama bıınu ba^arnıı^ larsa ncdcnı onlardan çok once Kaldelıler Mısıılıiar VL daha ba^kalarının vıldi7İar hakkında olsun, geonıetıık bıçııııler hak kında olsun vığınla go/lem bırıktnmı^ ol malarıdır Yunanlılaı bu go/lemlerden yasalar çı kaımanın olavların bıı açıklamasını yap manın mıımkıın olduğu bir /anıanda or ta>açıkarlar" (Cılt I, s 36 57) Aııdıe Boıınaıd, anlık Yunan'ı "ınsanlığın ağır ıleıleyı^ınıle venı bıı adım" olarak nıtelerken oldukça soğukkanlı bir dıl kul lanıı O\sa okumu^ olanlaıın hemcn fark edebılecekleıı gıbı vapıtın kımı bolumle rı, bıı çocuğun ılk adımlarını g07İemleyen bir yerı^kının coşkusuyla kalemc alınmış tır Bu eoijku, ozclJıkle tskender'ın seferle ıının anlatıldığı bolumde doruğa uJa^ıı Bonnard, fethettığı ulkelerın gelenekleıını ve ınançlarını kuçumscmeyen, onlar gıbı gıyınmekte bakınca gormeyen, butun antik halkları aynı tanıınuı çocukları ve kar de^ sayan Iskender'ı, bir "dunya yurtta^ı" olarak selamlar Belkı dc asıl mucı/evı olan, lskendeı'ın, " Yunanlılara bir baba gıbı davranmasını barbarlaıdan ibe hayvanlardan vc bıtkılcr den yaraılanır gıbı yararlanmasını" salık vercn hocası Arıstotelcs'ın oğutleıme ku lak abiııamib, olmasıdır Bonnard, îlyada'yı ba^ııcundan ayııınamabina bağlar isken der'ın bu tutıımıınu Çunku yazaıa goıe, gelmib, geçmıi; O7anların en bııyııgıı olan I lomerob, buvuk bıı ınsanseverdır "llya da vc Homeıos'un I Iumanı/nıı" basjığını ta^ıyan bolumde, "Yunan halkının ılk bu yuk kazanımı, ijiııı ele geçırımsıdır " \oru nıunu vapaı İNANOIRICI BİR GUZELLİK Antik Yunan şını ve tıyatmsuna a\rıl mış ya/ılaı belkı de vapıtın en do) uı ucu ve yetkınlıklc kalcnıe alınmış bolumİLiı dır Bunda, ya/arın Yunan dılı vc cdtbı\a tı u/eıınc deısleı vcımı^ bıı pıoksoı ol masının bıı\ıık payı olmalnlıı ku^kusu/ Bonnard'a gorc, tragedya Yunan halkının yaıatımları arasında belkı de en onemhsı ve en gozu pek olaıudır Dostlukla ıhanı I bılgelıkle kab.ı kııvvet o/guı du^uiRcvİL bo^ ınançlaı ııyıımla aijirılık k ıdınla u kek, emckle sei'vcl ınsanla tanrısi kar^ı karşıya gelıp çatı^ıılaı bu metmlude Bııntayıldıı hayıanlıklaokıınııyoı ve sah nelenıyorolmaları, sınıflı, ataerkıl toplıı mun nıebelelerını, "ınsan"ın deıın vt kar maşık gerçeğını bıı coğıalyaya o/gu bıı tutkuyla, ya/arın kelımelcııvlc soyleyeLek oluısak "ındiıdırıu bıı gu/ellıkk " dılege tırmeyı ba^aınıı^ olmalauııdandıı "Tragedya kahramanının mutadelesı çetındır Mucadele ne kadar zorltı olursa olbun, kahıamanın çabası peijinen ne ka dar ıınıutsuz gonınuıse goıunsun o, bu ışe gıri'jir vt Atına halkı modeın/anıan ların uleyıusı olaıak bı/lt r, onunla bıılık teyızdıı lanıılarca mahkum cdılen bıı kahramanın ınsan olaıak, yanı gosttııdt bulunan ınsan toplultığıınca mahkum edılmemesı çok ılgı çckıtıdır Tragedya A ndre Bonnaıd'ın kaleme aldığı, Kerem Kıırtgo/u'nun Eransi7ca dan çevııdığı "Antik Yunan Uy. garlıgı" bııkaç bakıınJan onemlı bir yapıt Oncclıkle, uç cılrlık hacmı, çok sayıda lotoğralla dcslcklcncn /cngın ıçerı gıyle bu alanda ddımı/e kazandırılmış u ı kapsamlı yapıtlardan bıır, belkı dc bııınu sı Bu halıyle, mımarlıktan tıyatroya, arke olt>|ideıı doğa bılımleıınc, tcsefeden polı tıkaya u/anan geniş bir yelpazcde, Antik Yunan'dan uygarlığımı/a taşinan kavram ların koktnını vc kıılrıırel ka7anımlaıı bıl nıek, anlanıak ıstcyen herkcs ıçın bir "kavnak kıiap" olıııa ozellığını laşıyoı Ancak hııı.ul.i heınen eklenmelı "An tık Yunan U\garlığı" başvuru kıtaplaıın da sdtça kaışılaştığımı/ akademik ku ıııluktan çok ıı/ak Bonnaıd'ın oy kıılemeye varkın dılı, yer yer ııslup çu dd olsa, son dereıe yazınsal vc etkıleyıu Dendebılıı kı bu ozel dıl olmasaydı ya/aıın 'msan'aodak lanan bakış açısı bu denlı beırak laşama/dı Ya/ar, Aıma halkının bo/gunculuk ve tanııtanınıazlıkla suçlayarak olııme mahkum cttığı Sokrates'ı şoyle betımler so/gelımı Antik Yunan'dan günümüze g ayna tutulan D SennurSEZER skı Yunan Uygarlığı, sanat tarıhı dersının lıselerde zoı ıınlu oldugıı doneınde, bıi(,ok oğreıiLinın kor kıılıı nıyasıydı Lğıtımı ezbercılık sayan ogrctmcnlcr/sıstcm yıızunden çev remızdekı iıvatroların, sunakların, bırcok yansısinı masallaıınuzda bulabdecegımı/ soylcncelerın ışığında bu uygarlığın gızını ço/umleyebılenımi7 pek olmadı Toprak larunızdakı oren yerlerının ncyı anlattığını, neyın kanıtı olduğunu du^unen dc Oysa bıı uygarlığın, bıı ııygaıllğın yapıt larının, soylcntclcrının en çok ılgılendır mesı geıeken ınsaıılar bu topraklardakılerdı Lskı Yunan uygaılığının ço/umle mesını, ctkısını, kendı gcçmışınde başka bıı biçimde yai}amış olanlar Osmanlı bılınıı ve dınbel duijunteM /felbefcsı Yunan bılgeleı ınden yararlanmıştı Tarıh bılımını akıcı bir dılle ve anlaşılır yalınlıkta çozumleycn ubtalanmızdan Ta neı I ımuı, Andre Bonnard'ın Antik Yu nan Uygarlığı adlı uç cıltlık ıncelemcsının onso/unde bıı konuyu %oylc ozctlcr "Or taçağ Avıupa'sında olduğu gıbı, geleneksel Osmanlı du/cnınde de Crtek duijunce sı yıi7yıllarca bılımın ve ılahıvatın temelını oluşturdu Şu larkla kı, Avrupa'da Hırıstı yan gıysılcr ıçınde ortaya çıkan ()rtaçağ Atınalılaıın u ı çııkınıdıt o Enlı ve yassı vu/ıı, geııiş ve çıplak bıı alınla taçla nır Kalın kaşlarının altında patlak go/lerı bıı boğa bakışı fırlarır [BJurnıı kustahça yukauya kalkıktıı Bir eşcğınkınden daha çirkın ve ısıımak için yaıatdmış gıbı goru ncn bir ağ/ın dııdaklarını doğıu dıııust oıtmeyen seyrck bir sakal Sokrares'ı daha da bulunnıaz kılar Kısa bacaklar ustunde guıbıı/bıı beden Sokıatık çırkınlık boyledır, Sokrates bununla hem alay eden ılk kışıdıı hem de bu çırkınlığın guzellığın ta kendısı olduğunu kanıtlama savındadır Bıı çııkın adamtagı/ kendınc baknıaz Bedenını onemsı? bıılan bu fılo7of pek &ı yıkaıııı Sık sık beden eğıtımı salonlarına gıdeıse de bu uıada yaşın sakınealarını, sınsı yağ ıstılasını gıdermek ıçın degd de, salça laflarını pıyasaya sıırmek ıçındır Ya heı mevsım sııtında surukledığı şu eskı pusku peleııne ne denıelı1 Halk Sokıa res'ın yuzyılların onunde gıttığını ve bu nıantoyu onıın anısı olarak filo7ofların alacaklannı ve derde keşış gıysısı olatağmı bılmıv" ( U l t l l . s 276 277) Bir parca acıması/ca çızılmış bu portte de, uıılu lılozoi onu anlamayan halkının gtvleıı de betınıleıııı (yiınku yapıtın kapsamı, Sokrates gıbı, Solon ya da Heıodot gıbı uygarlığın parlak beyınlerıyle sınırb tutulmamıştır Bonnard koylulenn, zana SAYFA 8 JLJ bılımı, Osmanlı toplumunda da tamamen tslamî renklere burunmuştu Fakat kııtsal bir ınantın kalıpla^tırdığı aysbergın goHinmeyen kibmı Eflatun'un, Ansto'nun ve onıın duşuncelerını 'şerh eden' bir biıru duşunurun katkılarından oluşuyordu ()s maıılı ulemabinın Eflatun'dan 'Fclatun el Lıllah'(llalıı fcilatun), Aribto'dan 'Muallı mı Evvel' dıye so7 ettıklerını nastl unuta bılırızr" XVI yıi7yılda Ahmet Taşkoprulu zade'nın, XVII yuzyılda Kâtıp Çelebı'nın anbiklopedık kıtaplaunda anlatılan ve binıflandırılan yıi7İerce 'ılım'ın bııyıık olçu de eskı Yunan'dan, O7ellıkJe de Arısto'dan kavnaklandığını bugun kaç kii)i bılıyor^" (Antik Yunan Uygarlığı, Oıiboz) Taner Tımur'un bu saptaması kuşkusıi7 doğru, ancak gunumuz ınsanının sorıılannı da kıijkmıyoı Bu borulaıdan ılkı "Fğer Ilıııstıyan ve tslam uygaılıkları Antik Yunan uygarlığından yararlandılar sa sonıa I3oğu ve Batı balcış açılarındakı bu taık neı eden doğdıP" Taneı Iımur bu sorııvu ya7isında ırdelıyor Verdığı yanıtı kaba çı/gılerle O7etlersek "hesaplaşma rar kı" dememız geıekıı Avrupa uygarlığının Lskı \ unan kulturuyle gırdığı uzun surelı cleştırel hesaplaşma Osmanlı'nın (ve ( umhurıyetın de) Batılılaşma çabalarında da, laıkJeşme çaJı^malarında da erteledığı bıı şeydıı Kuşkusuz bu hebaplaşinayı kendı geçmışımi7İe de yapmamız gerekı yor Yunan uygarlığını gunumuzun bakış açisıyla yenıden gozden geçırmek, hcsap laşmak, ırdelemek kolay bıı şe\ degıl d u numu/ okıırya7arının boyle bir hesaplaş ma ıçın donanımı yaıunda guvenılır bir yol gosterıcısı deolmalı Andıe Bonnard (1888 1961) adh bılım adamı Yunan uv garlığmı yaklaşık yarım yuzyıl once top lumsdl ve duşunsel açidan ırdclemış Uç cıltlık bu anıtsal çalışma Kcrcnı Kuıtgo 7iı'nıın Tıırkçesıyle Lvrensel Basım Yayın taralından yayımlandı Bırıntı tılt "llya da'dan Paıtheııon'a", ıkıntı tılt "Antıgo ne'den Sokrates'e", ııçuncu cılı "Lurıpı des'ten îskenderıye'ye" alt başlıklaıım ta şıyoı Bu kıtabın en onemlı O7cllığıyse "Yunanlıları gunluk yaşantılaıı çerçevesınde sevınç vc kedeı lerı bılım ve elsane lerı, ozgurluklerı ve kolelıkleıı ıçınde" sunması. YALIN VE ANLAŞILIR BİR ANLATIM Bonnard 'ı okurken kolayca onıın sını lında onu tlınler sanıyorsıınuz ktndıni7i O y.ılın ve akiti bıı dılle gırıyoı çunku an latacağı konuya "( )Onte, koylu ve denı/cı ıçın en gc reklı şey olduğıından, denızcı ve koylu halkıyla Yunanlıların ulkesınde doğan bu tun ınsan bılımlerının en eskısı olan astro nomıden soz edeceğım KİTAP S AY I 7 80 C U M H U R İ Y E T