Katalog

Femınist Tiyatro Metinleri Kadını kadın yazarlardan anlatmak Feminist Tiyatro Metinleri, Dost Kitabevi yayınları arasında yayımlandı. Yapıt beş kadın yazarın beş oyunundan oluşmakta. n Hilmi Zafer ŞAHİN ele alınan ılk oyun olan "Sadık Kadınlaı' Annc Chaılotte Leffler Edgren (1849 1892) tarafın dan 1883yıhndayazıldı Ozellık le, A Strındberg ve l 1 Ibscn'ın et kısınde bıçımlenen Kuzey Avru pa Tıyatrosu'nda, bır kadın ola rak oncu bıı kımlıge sahıp olan Edgren, yazının dcğışık alanların da da yapıtlar verdı Ozgur du şuncelı varsıl bır aıleden gelen ya zar, yenı çağın ortaya çıkardığı ya şam bıçımı ıçınde kadının konu munu oyıınlaıında tartıştı Ozel lıkle, toplumsal ve ekonomık ya şama egemcn sınıfların, erkek egemen yanının gundelık ılışkıle rındekı çatpıklıklaunı gosterdı Edgren'ın bu sınıfların ıçınde yer alması, yapıtlarına yansıyan goz lemının gerçckç ı mtelıkte olması nanedenoldu Budaonu "gele neksel yazım bıçımlerınden uzak laşmış, modern yaşam bıçımını tanımlamaya çalışmış idnhlıg'a onem" veren bır yazar vaptı An cak, çağının bırçok oyun yazarı nın aksınc, ele aldığı konııyu ge nelleyıp, ststemın kaba eleştıriM nı yapmaz doğrudan doğt uya bı reyın bundakı rolunu, payını sor gular Ona gore bıı yolla , tiyatro bur)iıvazının ısteklerıne uygun eğlence yerı olmayacak ve tiyatro da kadına toplumcu yaklaşımın onemı daha bır one çıkacaktır SADIK KADINLAR "Sadık Kadınlar", Berta adlı bır kadının hemcınslcrının hakkı nı savunma ıığraşına karşın, onlar taralınddn tam olarak anlaşılama masını anlatıyor Bu kışılerın an nesı ve kızkardcşı olması ıse Ber ta'nın durumunu daha da acıklı kılıyor Oyunda, ya/arın ıılkesı nın toplumsal ve sıyasaJ çerçeve sı ıçınde yasalar, gelcnekler ka dın erkek ılışkısı, evlılık kurumu vb onlarta konu sorgıılayıu bır gozle tartışılıyor "Sadık Kadınlar", ıçenğı vekonusuyla, bugun bıle (ozellılde ul kemız açısından) guntellık taşı makta Anlatımbıçemındekıtum eksıklıkler ıse (karakterlcrın ıyı kotu bağlamında çızılmesı ve de rınlıksızlığı, olay orgusunun hızh donuşumunun ortaya çıkardığı ınandırıcı olmayan ılışkıler vb ) , dramaturgı çalışmasıyla ortadan kaldırılabılecek olçuler ıçınde Kıtabın ıkınci oyunu "Tıtreşen Golgeler", oldukça uzağımızdakı bır tiyatro geleneğının urunıı Oyunıın yazarı Hasegawa Shıgu re (1879 1941), çağdaş Japon 1ı yatrosu'nun oluşumıına onemlı katkıda bulunan bır yazın ınsanı Onun tiyatro açısından bır başka onemı, erkek egemen Japon Iı yatrosunda kadın kımlığıyle ken dını ortaya koyarken ıılusal tıyat ro geleneğını ıvı degcrlendırmış olmasıdır Hascgavn. Shıgure ge leneksel Kabııkı Inatrosu nıın dramatlk orgıısunde ' ( ) ılk de fa ataerkıl bır toplumda kadınla rın duygusal çatışmalaıını vurgu luyordu " 26 yaşında bır yaı ışma ya gonderdığı Sabah Denızının Sesı adlı oyunu hem onun tanın masını sağlamış hem de gelenek le modern olanın buluşmasına ıyı bır ornek ohıştuımuş Hatta Shı gure, bu konuda Japon Tiyatro su' nun oncu adları arasında yer almış (s unkıı yazar, bu oyunun da Kabııkı geleneğının bıçcmıne uygun dıışen ataeıkıl duzen kaı şisında kadının bırey olma çaba sını, abartıdan uzak yalın anla tım ve karaktcrleılı sunmuş BİR MELODRAM Hascgava'nın 1911 yılındayaz dığı "Tıtreşen Cıolgeler', bırme lodram olarak tanımlanmakta ve Kabııkı lı\atıosu ıçınde değer lcndırılmekledır Kıhç ustası ko casına daha fazla \aklaşmak çaba sındakı Hatsushınno nun tıa|ik yonclışını anlataıı oyun du/enın erkek egemen yanını vuıgulaya lakklasık toplumsal deg'erleıı ge lenekleıı alışkanlıklausorgular Orneğın Hatsushınno nun olu me gıderken soyledıgı, 'Bcnım a^ağıladıgım erkekleıın şLreflerı nı korumak ıçın yaptıklaıı Ben f kelımesını a^ağılıyorum (s 115) her ijeyın ozetı gıbı ' Tıtreşen C ıolgeler ' üo^u ka dınının sadakatk ıçındekı ba^kal dırı>ı bır arada ta^ımasınm oyku sıınu anlatırken deneysel çalışma lara olanak saglayan yanıyla da ıl gınç bır yapıt ERKEK ECEMEN YAPI Djuna Barnes'ın (1892 1982) ' Kumru" adlı oyunu, seçkiye alı nan uçunıu oyun Sımgclerın bı çımlcdığı "Kumru", ıkısı kardeş uç kadının oykusunu anlatıyor Bırbuıyle ıçsel baglamda suren çatı^maları gerçeklen açıkça soy leyememenın ortaya çıkardığı gı zemsel davrani!;lar ve konu^ma lar ızleyıcının aşırı yogunla^ması nı gerektıren dramatık orgu ııze ruıde bıçımlenen oyun eıkeksı/ bır ortamda bıle erkek egemen yapının ctkısını sorguluyor Barnes, çağdaşı oyun yazarı E Neıll gıbı, toplumsal konu vc sorunlardan çok, bıreyın ıç dun yasinı ortava çıkarmayı amaçlaı Belkı de bu yıızden, lbscn'den çok Strınberg'e yakın bır çızgı ız ler lıyatıo araijtırmacıları kadaı, ruh büımcıleıın de çok ^ey bııla bılecegı oyıınlaı yazan Barnes, kendı yaşam oykusunden onlarca ogevı ("Kumru"da oldugu gıbı) yapıtlaıına taşır 1923 yılında yazılan "Kumru", o yılların Amcrıkan dunyasında kadının konumuna ılışkın keskın yaklaşım ve duşuncelerı, tiyatro bağlamında "ıçselleştırerek" tar tışan, kısa bıı oyun orncğı olarak dıkkat çekıti bır mctın Seçkının ıçerık olarak en kes kın oyun metnı I ımberlake Wer tenbaker'ın (d 1951) 'MaryTra verse'un Zaraletı adlı oyunu Amcrıka Bırleşık Devletlerı do ğumlu yazar, araştırmacı yanı ağır basan entelektucl bır kımlığc sa hıp Tıyatroyu belırlenmiş bır te zın, dunya gorıışunun, yaklaşımın alanı olarak goren vc duşıınsel olanın oncmını vurgulayan Wer tenbaker, değışık ulkelerde yaşa dı değışık mesleklerde çalıştı, tı yatro tarıhının farklı donemlenn den oyun va/arlarının yapıtlannı çevırdı Kadınlaı ın ıktıdarı ele geçırme sı durumunda davranışlarının er kekler gıbı olup olama>acagını oyıınlaıında elt alan ve sorgula yan ya/aı kadının toplumsal ha reketlerdekı gucıınt VL katkısına dıkkat çekıyor Kadınların top lumsal ılışkıleıde, yaşamtla aıka planda olmayı seçmcleıının ve ev oıtamından kopma konusundj yuıeklı davranmamalarının olumsuzluğunu vurguluyor Ona gore kadınların toplumsal ya şamda yer edınme konusunda ve rcceklen mucadelede yaşayacak ları başansızlıklar onları yıldırma malıdır YENI BİR DUNYA' lştc bu noktada, "Mary Traver se ıın Zaıaletı' adlı oyunu ozel bır onem ve anlam kazanmakta Konusu, 18 yuzyılın sonların da Londra'da geçen oyun, varsıl bır sınıftan olan Mary Traverse adlı genç bır kızın, kcndisınden sakınılan evın dışına çıkı^ı, bu dı şarıvı ıyı gozkmesı ve deneyım sa hıbı olmasıyla, toplumsal duzenı ve yapıyı değıştırme uğraşına gır mesını anlatır Ancak dışarısı acı, şıddet, aşağılama, korku ve baskı de bıçimlenmektedır Ama her şe ye karşın, dışarıya çıkılmalı, bu duzen değıştırılmelıdır Ozcllıkle de kadınlar tarafın dan Babası tarafından dış dun yava karışmaması kaydıyla bılgılı kadın kımlığıyle yetıştırılen Maıy nın, kendını evden dışarı atmasiyla bırlıkte, bazen kendı se çımınden bazen de yaşamın gc reklerınden oturu, tam anlamıy la "dışan"nın ınsanı olur O an dan sonra, onemlı olan "ycnı bır dunya kurma duşuncesı ve eyle mıdıı Bu uğraşı sonıında ycnılgı ve acı getırse de, bu yenı dunya ıçın mucadele ctmek onemlıdır 1985 vılındayazılan "Mary Traverse'un Zarafetı", 1 ımberlake Wertenbaker'e "Umut Veren Ya zar" odulu kazandırmanın otesın de, kadının toplumsal onemını vc gucunu vurgulayan, okuyanı ya da seyredenı ıçerığıyle ateşlcye cek, gerçekçı anlatım bıçemı ve çarpıci kıırgusuyla derındcn etkı leyecek bır oyun Seçkıdckı son oyun, 1989 yılın da Tony Odulu kazanan "Heıdı Guncelerı" Sanat tarıhı eğıtmenı olan Heıdı Holland adlı oyun kahramanının yaşadıklarında, 1965'den 1989'a Amenka Bırle şık Devletlerı'ndekı kadının dun yasına ve kadın hareketıne eleştı rel bır gozle bakıyor Oyunun ya zarı Wcndy Wasscrsteın ın (d 1950) yaşam oykusıı ılc ortu şen gozlemlerıylc bıçımlenen oyun, kadının kımlığını koruma çabasına.Amerıkan dunyasının değışımındekı olumsuzlukları vurgulayarak yaklaşıyor K İ T A P S A Y I 742 T ıyatromuza hem ku ramsal yapıt hem de tı yatro metnı olarak onemlı katkıda bulu nan Dost Kitabevi Yayınları'nın tiyatro dmsınden çıkan çalışma lardan bırı de I emınıst Tiyatro Metınlcıı Yapıt, beş kadın ya zarın beş oyunundan oluşmakta ErayEseroİ'un îngılı/tc'denyap tığı çevmleıden, tıiı/ın Yama ner'ın ha/ırladığı bıı detleme, 19 yuzyıl sonlarından bugııne ' ka dın olma" konusuna, tıyatronun pcıueresmdcn baknıa olanagı su nuyoı bı/leıc (ıiı/ın Yamanct'e gore, "( ) scçkının Kmel hedch yuzyılın fe mınıst tiyatro anlayışına yonelık ornekleıı aktarnıaktıı " Ancakbu yapılırktn, oyunların yazarları, oyunlaıın femınızm açısından onenıı, va/ıldıklaıı donenıde bu oyunların toplumsal vc sanatsal ışlevı vb konularda geni!} bılgıler vcnlmekte tîjte bıı noktada ya pıt, bıı deıleme olmanın otesın de, bılımsel bır o/cllık de kazan makta Sanırım bunda, Yama ner'ın akademık kımlığının payı buyuk KADININ SORUNLARI üyun yazarı olarak, yapıtlannı tanımak olanağına kavuştuğu ınuz Anne Charlotte Leffler Edg ren, Hasegawa Shıgure, Djuna Barnes, Tımbcrlake Wertenbaker ve Wendy Wassersteın'ın ortak noktaları, ıster yuzyılı aşkın sure oncesınde olsun, ıstcrse yakın do ncmde olsun kadına ılışkın olgu ların, duzcnın ve sıstemın ana so runları ıçınde olduğunu vurgula mak Seçkı ıçınde yer alan yapıtların merkezındekı ana unsur, ev ıçınde ya da ev dışındakı yaşantı sında, kadını çevreleyen sorunla rın, ekonomık vesıyasal o]guJarın otesınde, erkek "erkleşme'den kaynaklandığını ortaya koymak Yapıtın bıınların otesınde bır baş ka onemlı ozellığı, ulkemız tıyat rosunun oyun yazaılığı ve sahne uygulaması bağlanıında çok faz la ornek ortaya koyamadığı bu ça bayla bı/ı tanıştımıış olması Pcmınıst Tiyatro Metinleri'nde SAYFA 12 Djuna Barnesin (18921982) "Kumru" adlı oyunu. seçkiye alınan ücüncü oyun. Simgelerln biçimlediği "Kumru", ikisi kardeş üç kadının öykusünü anlatıyor. C U M H U R İ Y E T