Katalog

dısını bulan ^aırın hangı taıafa eğılımlı ol duğu tartı^ılması gerekeıı konıılardan bi rıdırvc tnınt boyıına rartıs.ılmıştir da Ve sonunda ckşUrmınkrın çoğunun uzerın de bnleştıkleıı Petıaıca'nın humanıst bıı şaır/ya7ar olduğu yonundcdır Bi7e gore Petrarca Flumanı/tna'ııın eijiğınde olan bırıdır Bununla tumuyle u/ak olduğu an lamı çıkarılmamalıdır vc çok yonuyle, o/ellıkle fılolojık çaliijmaları açısından çoğu humanıst kı^ılere onculuk yapınis.tır ama humanızma nın temel felsefesını kav ramak ıstemcmıstır gıbı gelıyor bızc Or neğın Ddiıte'nın laık (Monar^ı Ustune) ve ınsanti duşuıuesıne ınsana donuk top lumeu eğılımıne (tlahı Komtdya), hak arayan tavrına kaibüi Petrarea'da bıreye (kendıne) donuk bır rçsel rrdelemenın so nuçları yaşanmaktadır Kcndı kendını ta nımak ısteyen b,aıt ulkusel ııiban arayibin da, deyım yerındeyse daha dar ve daha bıreyu bır kııltunın erkısı altında kalmı^ tır Bclkı bunda bıraz da rahat ydijamib ol ınasınm getıımış olduğu koşullanmalaı var Dante gıbı aç ve susıı/ kalmadığına haksı/lıldara uğramadığına gore bıreyu olması vc bııeysel dıı^unmcsı kabul edıle bılır gozukebılır kımılerıne DtVAN Dıvan(l) ^aııın iı, dunyasının enıne bo yuna bır yansımasıdır Çok yoğıın ızkksc! oğelerın cn oncmlısı ^aııın Laura ya duy duğu a^knr Kadıntn ^aııle olan ılışkıleıın de rakınmı^ olduğu ravır şaırın ya^amına yon vcrır nıtclıktcdır Yaijam <,ı/gısı i(,ındc sıyah beyaz a^amaJaı ya da ını^ ^ıkışlar doğrudan doğruya 1 aura nın şaırc olan yakınlığı ya da u/aklığından kaynaklanan yaşamsaJ anlaıdır Stıl Nuovo (Yenı Bı çem) çızgısınde l aura goksel bır varlıktır Dahası, neo platonık bır anlatımla kadın, tum yaraüklar gıbı laıııı'nın bır ı^aıetı ve yeryu/undekı bır sımgesıdır Bu nedenle hcm yerscl hem de gokseldır Laura da gokkrdc dolaşan Dante'nın Beatrıcebin den faıklılık gosteren gerçekte Petrar ca'nın ortaçağla humanıst kultur arasında ya^ami!) bır gc\ı^ doııemı s,am olduğuna ışaret eden ve bu yonde belırgın ıpuçları vcrcn bır şahsıyet olarak karşımı/a çıkar Laura geıı,ckte var mıydi'' Yoksa $aır ım gelem dunyasının urunu olarak kendıne bır maİ7t mc yaratmış ve bunun ustune tum yaijam fclsefesını kurarak «jCİı^kden nı tutkuldiını ıhtıras ve beklentılerını, korkıılannı aşklarını sergılemek fırsatını mı bulmak ıstımıştır derçek ya da sanal, oncmlı olan gunluk ya^amın K, ağrılarına, umutsu/luk vc umaısı/lığını karşı son su/luk hkrının cn ctkılcyıcı (,ıkar yol ol duğunu bılnıcbi vc ınsanlau bu yone «,oke lek umuıhın ve tınsel varsıllıgın sonsuz luk fıkrındc saklı olduğunu salık vermcsı dır Pctrarca da bonsu/luk lıkıı lanrıbı lınciyle o/deşleşmcktedır ()ru gore ebedı bır mutluluk ıçın ulaşılması gcrckcıı son nokta Lauıa nın dolayısıyla, lanıı nın acima dııygıısunıı k ı/anmak olmalıdır Yapıtnkı tum ı/lckstl oğtkrı ayakta tutan bıı anlayı^ olduğu gıbı şaırın lıumanı/ıııa sını tartı^maya a«,acak onemlı ıpuçlarını saklı tutan bır yaklaymdır frALYANIN BAĞIMSIZUĞI Yasadıgı toplumdan bııı olmadığını vcrdığı yıpıtlann dılındcn dc anlamak olanaklı dıye dub.unuyoıum Dante bashı llahı Komedya olmak u/ere yapıtlarını Ir ılyanc i yazmıstır D ıha 1500 lıı yıllarda Latıncenın cgemenlığınc son veren gırı^ı mın temel yapıtlaıından bırı olaıak ortaya çıkan yapıt ttalyan dılının ontıı kıtapla rından bırı olduğu kadaı bugunku ItaJ yanc lya yol gostırmibtır Dnlıı dılbılımcı Dc Maııro bugunku tralyancanın vu/ck doksan bcşının tlahı Konıcdya nın dılı ol duğunu savunur Oysj Pettaıca çoğun lukla I atınce yazmış ve ıınıınıın Latınce ya/dığı Alrıeaya dayalı olmasını ıstemı^tı Latıncenın saıav dılt Italvanc ının halk dı lı olduğunu untıtmamak gcrek Dantt sı yasada daha ıddıalıdıı Bugunku dcyımıy le kuresel bır duııyadan yonadır ama bu dunyanın ortasında tralya olmalıdır Oysa Pctrarca daha alçakgonulludur vc yalni7 ca tum aydınlar gıbı italya nın bağımsızlı ğını ıstemektedır Italıa mıa adlı şarkısın da spyle yazar "îtalya'm, bılıyorum, bo sunadıı sozlcıım/olumcul yaraiarına oran la açilnus. gorduğum/guzel bedenınde bı rı orekının yanında,/ne kı, umarım aynısı dır cn a/ından beklcntılcrını/ bckkntıle uyle lıbcı, Aıno vc Po nun/otııımu^um kıyısında acılıyım, yureğım eUcrımdc /Fy Tanrım goklcrın sultanı scnı ycryuzunc/ ındırcıı acınıa duygun çevırsm bu gozbe beğın/topraklara go/lerını /gorcsın ıstı yorum, mcrhamctlı Tanrım, /ne kadaı ge ıeksız nedcnlerdcn oturu/ bo^ubobiına boğazlıyoruz acımasızca bırbırımm, /sen aç, sen ço/ kıbırlı ve acımasız Mars'ın/ kj lıtledığı tab, kebilcn yurekkrımı/ın duğu munu/anlasınlaı oyle kı y« rersi7 kalsam vc sana yaküjmaz/olsam bılc, benım bozle ııınle scnm dcdıklcunı' Petrarca bu dı/elerde Italya'nın kurtu lus,unu Tanrı ya y ıptığı çağrıyla ço/ebıle ceğıne ınanmaktadıı Bu ı^tc de, ona gore, Ianrının paımağının olması gerekmekte dır tnsınlann kıyıtsı/lıgı karşısında yapa cak bır ^cy yok dıycnluı goıuyoıum ama ınbandan çok Tanıı yı ıslcvsel kılmasının da kendıne gorc bır açıklaması olması ge rektığını soyluyoıum Lcopardı'nın dc Italya ya dıve bır şarkısı var () da ttal ya'nın b ığımsi/'lığını dıle getıren bır ıçcrık taijimaktadır Ama dıs,a donuk bıı jjarkı dıı Ddhd toplumsal va da toplumcudur 'jarkı şoylc başlıyor 'Anavurdum surlar kcmerler vc/ /aru taklaıı, yontular vc sa hıpsız kuleleı/ goıuyoıum ne şohıet nc defne/y ıprağı, ne demırden yuk bu yuklerımı/ın/td^ıdığı, çarebiz kaldığın bcs bellı /alnın bo!j goğbiın çiplak Ben bu dızelerde bır sorgulama bır eleijtırel bakıs se7inlıyorum Oysa Pctıaıca'nınkj ıçe do nuktur, bankı salt lanıı yla deıtleşmek an lamınd ı ya7ilmi5 bır şarkıdır Bu şarkı, Pctrarca'nın Dıvan'ından almmı^tır C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI CELGİTLER Daha bırıncı soncsınde $aır pı^mandır vc ııtaiK, duvaı as,kın oyunlarına geklığı 1 , 1 Çunku heı ^ey dımvada kısa sııren 11 1 bır duş/'tıır Bıınu anlamı^tır Ama Pet rarca bu du^un soıibu/ olmabinı ve yetyu zunde kalmasını dıler Antak bu beklen tısı Petrarca yı gunah a sokar Cıunahın dan kurtulmak vc arınmak iı,ın bu kcz Tanıı ya yonclıı Bu gelgıtleıı Dıvan da sık sık vakalamak ol ınaklı Bır başka şar kısında kı bu bır uçjemcdır (ijaıkı VIII, IX, X) Lauıa nın gozleıının ovgusunu ya par "Yukarıda yıldızları devıngtn kılan guç, /yeryu/undc kendıne bcnzcr bır b,ey yaratmak îbtedıyse eger / bundan daha gıi7el bır şey bulamamıştır mutlaka / açıl sın o zaman bcnı lulsak edcıı tutukevının kapıldiı /bcnı boylebi bıryaşamın yolıın dan yoksıın bırakan ' Buratla hi(,bır me caz yoktur So/ konubu olan bırcbıı La ura'nın gozleııdıı lı,ındekı tınsel dıışun cenın tursafı olmaktan bıkan baır o guzel go/krın pc^ındcn gıtınck ıstcmcktcdıı Maıcazzan(2) ıkı onemlı şiırınden so/ eder Bırı t y b u r a k scrın ve tatlı stılar, otekı, Ey gu/cl Mcıycm' dır Vc Pctraı ca'nın gelgıtleııne neden olan ıkı avrı 1/ leğın bırının bır şıırde otekının otckı şııı dc ycr aldığını sovkr vc bu ıkı ^ıııı Pct raıca nın vc dunya ^ııııııın doruguna otıırtmak gerckıı der tkı şıırdcn ılkınt baktığımı/da Pctıarca, Laura'yı gordugu yerlcre beblenmckte ve Lauıa gomutu başına gelıp ağlasın dıye olmek ıstcmck tcdır Içtenlıklı bır ^ıırdır Lırızmındc hıçbıı zoılama voktur I aura ıle bırebır kuramadığı ıletışımını oldukten sonra ka dının acima duygularına yaslanarak kur mak îbtemektcdıı Cjenc bu unlıı Italyan baırı Fostolo 1800 lcrdc bu ılibkının adını olu ık ya^ayan vakını aıasındakı bcvgı bağı" olarak kovınu^tur kım bılır belkı bırgun/doncctktır tanıdığı bu ortama, acımasız kadın /çevıreccktır ı^ıl ı^ıl va nan gozleunı sevdalı /tıpkı o a/ı/ gıınku gıbı, benı ılk kcz gorcluğu o noktaya/Ey vah toprağa donuşmus/bulacaktır nıczar ta^ları aıasmda benı / koyulacaktır ıçten ıçten ağlamaya/bır acima duygusuyla, 77 5 A^k'ın neden olduğu /oyle tatlı tatlı yaka racaktır Tanrı ya/benı bağışlasın dıye, /sı lcrken go/krını yuzundekı peı,ebiyle" ()ysa ıkıncı şıırde Ü7 Meryem 1 <,ağmr olumu anında ona yardımeı olmabinı dı ler "Meryem, eğer doğruybd kulak verdı ğın acıdığın zaman,/ınsanoğlunun umar si7 7avallılığına, / dınle bcnım yakarışlarımı,/oınu/ vcr baıu verdığım bava^ta /ben toprak sense goklerın kralıçesı ol san da Eleştırmenler ıkı ayrı sjırde ıkı ayrı kadından soz edıyorlar Sjoykbine bır bakıldığında ılk ^ıııdekı Lauıa ıkıncı şııı dekı Meryem'dır Kafa karıştırmak kolay Hangibinın hangibi olduğu bellı değıl, de sek Laura nın yerıne Meryem 1 Mer yem ın yerıne I aura'yı koysak ya da ıkısı nc dc Meryem 1 ya da Laura'yı koys>ak ne değibiı > Petıarca nın ıkılemını boylesı bır yaklaşımla saptamak kolaycılık gıbı go1 unse de "dunyevı aşkı uhrevı kılmak" gı bı bır amacının olduğunu bılmek bi7e bu savımi7da haklılık ka7andırabılır Dıvan ba^tan bona ^dirın boz konusu gelgıtlerıne ışaıet eden ya da onları çağrıştıran di7e lcrlc doludur Bu bağlamda ıkı ayrı Latınce yapıtı, De vıta solıtarıa (Yalni7 Yaşam) ve De otıo rclıgıobo (Dınbel Uğraş) kendt araldrındd ^elışkılı go7ukmektedır Bırıncı yapıtı ne denlı dunyevı bır yapıtsa, çunku bu dun vanın temel uğraşlarından bırı olan ya7in sal uğraşın yııcelığını ve onemını gostermeye yonelıktır Bunun ıcin şaır herkes ten U7ak sıvdığı ya/arlarla tıpkı Machıavcllı gıbı klasık vazaılaıla başbaşa kal mak ıçın sessız ve ıssi7 yerkrı yeğlemekte vc ancak boylece kendibinı bulmaktadır, ıkıncı yapıt oysa otekı dunyanın kaygısı ıçınde yazılmıştır Issız bır koşeye çekık rek dıngın bır kafayla dını ve dınsel i7İek lerı duşunmu^ olması ne denlı dıne yakın olmak ibtevışının gostergelerıdır Bu ıkı temel yapıtın bırının bo^lc, ottkının oyle olması, bıze gorc, Petrarca'nın ıkılemınm ne denlı derın ve ayrıntılı olduğunu gosterır PETRARCA'NIN HÜMANİZMASI lemel yapıtlarıyla bır olçude açıkla mayla çaüştığımız Petrarca'nın humanız mabinın ve humanızmasına ılişkın kubku ların doğmasına nıden olan ana oğe so7 konubu olan ıkılemıdır Ancdk bu ıkılem salt Petrarca'nın ıkılemı değıl, o donemın yazar ve duşunurlcrının ıkdemıdır Bır do nemın kapanması yenı bır donemın ciji ğınde bulunmak ydzar ve du^unurlerı ıkırcıklı etmıştır Petrarca Tann'yı ve ınsa nı aynı kefeye koyar ama Meryem'ın olumbuzluğu karşısında Ldurd dcızdır Sosyal yaşamdan yana gozukse de ıçe do nuk ırdelemelerden ve tınsel yaşamı çağrı^tırdn çozumlemelerden yanadır üzgur lulnstemektedır ama ıstedığı ozgurluk toplumsal olmaktan çok ıç ağrılarını dındırecek ve ancak ^ıınnde yer bulabılecek btr ozgurluk olmalıdır Yazgının karşısına erdemı koymustur Ne olçude koymu^tur kebtırmek zor ama Machıavellı, kendı ıfa desıne gore(3) erdeme yıi7de ellı şans ta nıdığına gorc Petrarca'nın yazgıyı ne olçude dışladığını kestnmek zor olmdsd ge rek I Iumanumanın dayandığı temel ıl kenın ınsan ılı^kıkn ve ınsanla ınsan arabinddkı bağın du^unce ve fıkırler drdcıJı ğıyla yenıden sağlamlaştırılması olduğu duşunulduğundc ve Petrarca da Dan te'nın tersıne mutluluk bıreysel olarak go zuktuğune gore Petrarca'nın humanızma sı su goturur olabılır mı' Tum bu saydık ldrımızı Ubt ubtc koyduğuınuzdd Pctidr ca'nın humanızması Hırıstıyanlık ıcınde doğmuş, Hırıstıyanlığı dı^lamayan bır hu manızma olardk karşımıza çıkaı Bunun sonucu olarak Petrarca'nın I lumanızma ya yakın, ancak Ortaçağ (belkı geç orta çağ) ınbanı olduğunu boylemek olanaklı olabılır mı> dıye sormak ıstıyorum • (1) F Petrarca, Dıvan, Kultur Bakanlığı Yayın lan,2(X)l çcv N Adabag 347 b (2) M MarLd//dn II ( anzotuere, Bıettı Eıiıto re, 1966, ın Introdu^ıont (3)N Macthıavellı,IlPnnape,cap XXV Mürekkep Zaman Enis Batur Enıs Batur, otobıyografisının bu yenı kıtabında, uç ayrı odak ustunde konaklıyor Doğduğu ve çocukluğunu geçırdığı şehre bır donuş seferı. 20 yaşından bu yana seruvenıne eşlık eden bır roman kahramanıyla yuzleşme Ve butun kıtabı kateden şahdamar: Nasıl, ne kadar anımsayabılır, neden unutmak ısterız Enıs Batur, Mürekkep Zaman'da hayatın ıçinden kendı hayatına yaklaşıyor. dört aylık edebiyat dergisi BÜTÜN KİTAPÇILARDA PrinUipo'dan Büyükada'ya Orhnn Türkcr Kınalıada kıtabından hemen sonra Büyükada ıle semt monografılerını yayımlamayı surduruyoruz Istanbul adaları ıçınde Turkleşmeye en çok dırenen ada Prınkıpo (Buyukada) olmuştur Prinkipo'dan Büyükada'ya Bır Prens Adasının H/koyes/'nde de Orhan Turker Prınkıpo'nun, gunumuze kadar geçırdığı değışımlerı tıtızlıkle ortaya koyuyor *SELYAYINCILIK Emaıl. poiU@selyayıncıhk com http // www selyayıncılık com 0212. 516 96 85 516 97 26 SAYFA 17