Katalog

Aysun Köktener ile "Bir Cazetenin Tarihi: Cumhurlyet'i konuştuk nımhurivpt Cumhuriyet... Türkçe Yeymi Gazete... Istanbul Cağaloğlu'nda İdarehane: Camze AKDEMİR 2O'li yıllar... Henüz Kurtuluş Savaşı'nın yorgıınluğtınıı atamamış, ckonomik vc siyasi ihtilaflara yelken açjlmış bir Tiirki yc vc ycni bir rejim siircci... Ulkedeki gelcneksel yapı üzerinde yapılıuı devrimsel deği şiklikler... Cumhuriyet'in ilanı... Yaşama geçirilen vc heyecanla karşılanan ycni yönctim ye kinıi sancılı bir benimsenme süreci... Ozclliklc Istanbul basınında Cumhuriyet aleyhine yaztlarm çıktığı, açıkça hilafet pro pagandası yapıldığı birortam... Rcjinıi savunmak vc kamuuyu oluşturmak ancak bir gazete ile mümkündür. Ve Cumhuriyet gazetesi... bu şartlar altında... 7 Mayıs 1924'te... bu ağır misyunla doğar... Yeni bir gazete, düşüncesi kadar biçimiyle de yeni olnıalıdu. 15u nedenle tekniğin yanı sıra içerik ha 19 zırlıklannda da, işe bir anketlc basjanması uygun görülür. Yunus Nadi şu metniyle baş latır okuyuculara hangi gazeteleri niçin oku dukları, tercih nedenleri, ilgi alanları, en sev diği yazarların sorulduğu, bir gazctenin içeriğinden yayın politikasına kadar gereken bütiin konulara değinilen anket çalışması nı... "Kfendim, Yakında sabahları yayımlanacak Cumhuriyet gazetesi şimdiye kadar Türkiye'de çıkmış gazetelcrin en güzeli ve en nıükemmeli olmak emelindedir. Bu emelin temini için okuyucularının arzıı ve ihtiyaçlarını tatmin edcbilmek mceburiyetinde olduğuna kani yiz. Okuyucuların bugünkü gazeteler tarafından tatmin edilmemiş, birçok ihtiyaçları olduğuna emin olduğumuz için bu arzu ve ihtiyaçlannın fikir vc hissiyatına makes olmak isteycn Cumhuriyet'in bu olgunluğa ulaşmasına siz de aşağıda yer alan sual ccvaplarını doldurup bir an evvel idarehane mize göndermenizi rica edcr ve bu vesile ile saygılarımızı tekrarlarız etendim." Cumhuriyet kavramını ülkede yaymak, ya pılan devrimleri halka bcnimsetmek, hilalet propagandasına karşı rejinıi savunmak gibi biiyük ideallerle, ülkcyc mal olmuş 'cumhuriyet' fikrinin koruyucusu ve savunu cusıı olarak, ne bir hükümet gazetesi ne de bir parti gazetesi olarak degil, 'halkın gazetesi' olarak yayın yaşamuıa başlar Cumhuriyet gazetesi. Aysun Köktcner'in Yapı Kredi Yayınları'ndan çıkan 'Bir Cîazetenin Tarihi, Cumhuriyet' adlı kitapla, Türkiye'ıün siyasi tarihindeki geçiş dönemleri göz önüne alınarak 78 yıllık yayın yaşamı kronolojik olarak incele nen Cumhuriyet gazetesi, Tek Parti Dönemi'ndc Cumhuriyet gazetesi (19241946)', 'Çok Partili Dönemde Cumhuriyet gazetesi (1946 1 %())', '27 Mayıs'tan 12 Eylül'c Ara Rcjimlerin Arasında Cumhuriyet', '12 Eylül 1980'den 2(X)()'li Yıllara' başlıklan altında dört bölümde ele alınıyor. Kurulduğu giinden beri, 'l'ürkiye Cumhu riyeti tarihine tanıklık eden endcr kurumlardan biri olarak, Cumhuriyet rejimüıin oluş tıırulmasında ve benimsetilmcsinde yadsınaınaz bir ağırlığa salıip olan Cumhuriyet gaze tesi, Türkiye'nin toplıımsal ve siyasal tarihiııin de fotografını yansıtır kuşkusuz. Kuruluş tarihi eşzamanlı olan bu iki Cumhuriyet'in Atatürk ilke vc devrimlerinin yayılmasından sosyolojik ve kiiltürel değişimlerin ülke genelınc yansıtılmasına kadar bas,langıcta örtüşen ilkeleri temelde aynı kaldıy sa da, gelip geçen iktidarların uygulamalarıy la bazen ayrılır, bazen zıtlaşır. tkinci Dünya Savaşı'na kadar siyasilerle iyi ilişkiler içinde dir... Savaşla birlikte (Aimhuriyet'in Almanya'ya duyduğu scmpati ve yayın politikası 'Devletin genel politikasına aykırı' bulunur. Savaş önccsi yapılan 1939 seçimlerinde TBMM iiyesi olan Cumhuriyet gazetesi sa hip ve basyazarı, Osmanlı Mcclisi Mebusan'ında 2. ve 3. dönem l/.mir mebusluğu, Cumhuriyet'in ilanından sonra oluşturulan Biiyük Mıllet Meclisi'nde 1. dönem lzmir, 2. dönem Menteşe, 5., 4., 5, ve 6. dönem Mugla mebuslugu yapmış olan Yuııus Nadi ile gazetenin yazarlarından Abidin Daver, 1945 secimlerinde CHP tarafından aday göstcrilmeyerek cezalandırılır. Ve Cumhuriyet, çok partili sisteme geçildiğinde yıllardır dayanışma içinde oldu^u CHI'den uzaklaşarak pek çok demokrasi özlcmcisi gibi, Demoktat Paıti'yi dcsteklc meye yönelir. Ve Nndir Nadi 1950 yılında, Dcmokrat Parti listesinden bafiımsız milletvekili seçilerek 7 yıl Parlanıento'da görev ya par. 1960 yılı Cumhuriyet için bir döniim nok tasıdır. Bilincn kimliginc, 27 Mayıs ve sonrasuıda oluşturulan 1961 Anayasası ile kavu şur. Ülkede oluşan özgürlük ortamıyla sol söylcmler rahat ilaıle edilir olur. Ve Cuınhuriyet bu dönemden sonra solcu gazete olarak tanınmaya başlar. MUHALİF KİMLİK Ancak gazete oıtaklarından bazılan bun dan rahatsıztlır ve çok geçmeden gazetenin komünizme yöneldiği gerckçesiyle 1963'tc yönetinıe el koyulur. 'Sağcı ılamat ılarbesi' olarak da anılan bu yönetim de^i^ikliği, aynı gerckçeyle 1971 de tekrar yaşanır. Ve Nadiı Nadi'nin başyazarlık görevinden istifa ctmesiylc okuyucu ycni yönctimlc dcğişen yayın politikasını boykot eder ve gazete biiyük tiraj kaybına ugrar. Bir yıl gazetesinden ayrı kalan Nadir Nadi 1972de geri döndüktcn sonra, Cumhuriyet artık, muhalil kimliği ile sol kesimde ıle sözti geçcn bir gazete olmııştıır. Ancak ülkede terör tırmanıija geçmiş, toplumda kampla^nu lar başlamış ve 70'li yılların sonlarında gazetenin okurlarına sağcılarca uygulanan şiddet okurlarının da çok iyi bildiği gibi, 7 Mayıs 1924'te; cumhuriyet kavramıyla birlikte Atatürk ilke ve devrimlerini ülke eeneline yansıtarak, halka benimsetmek vc hilafet propagandası yapan Istanbul basını ve yandaşlarına karşı rcjimi savunmak amaciyla kuruldu. Tebaadan ulus olma ya geçen halkın kimi zaman yatunda kimi zaman önünde yol gösterici bir işjev üstlendi, nabzını tuttu. Sosyal, ~WH\ lr gctzetemn tuplumtoplumsal ve kültürel gefi§meğ 3 sal bir olgu olma siilerin birçoğunda kamuoyu mm I ~\ rcci... Ta baştnda, J L ^ doğduğu gütı bu du oluşturdu. Bir anlamda rejimin rumu isim habasıçizgisikadrosu ideologluğunu üstlendi. bağjamında pcşinen sağlamış bir Ancak, mesleki anlamda bagazete olarak Cumhuriyet'in di şarılı olmak işin temel gazeteciğer gazetelerden farklarını ve lik ilkelerini de göz arcü etmehalkla bütünleşme sürecinde di. Örneğin gazete yayunlanmahalkın vicdamnda edindiği ycri dan önce, bir okur anketi hazırnasıl yorttmluyarmnuz? lanarak okurun istekleri, gazeteden beklentileri saptandı. Cumhuriyet gazetesini diğer Yeni bir ulusun tcmellcrinin ulusal gazetelerden ayıran en atıldığı bu dönemde, Cumhuribelirgin fark, bir misyon gazeyet gazetesi de yeni rejimle dotesi olmasıdır. Cumhuriyet ğup, birlikte gelişti. Halkın vicdanındaki yeri bu temeller üzerine oturmakta ve Atatürk'ün bıraktığı mirasın üdünsüz savunucusu konumunda görülmektedir. Öte yandan 27 Mayıs sonrasında ulkedeki sol söylemin rahatça ifade edilir olmasıyla, Cumhuriyet de bu söylem içerisinde yer almaya başlamı; ve sol bir kimlik edinmişti. Bu da genelde sağ kökenli iktidarların başa gcçtigi ülkemizde yönetime muhalif olmak demekti. Ozellikle ülkede yaşanan ara rejimlerde Cumhuriyet'in muhalif yapısı daha önc çıktı ve diğer basın organlarından farklı bir konuma gelmesine nedcn oldu. Diğer önemli bir fark da, medyanın sermaye yapısının değişcrek, büyük holdinglerin, banka sahiplerinin basın sektörüne girmesiyle başlayan süreçte Cumhuriyet'in büyük sermayeden bağımsız olarak hayatta kalabilnıesidir. Ancak, son dönemde Cumhuriyet gazetesi de mali açıdan yaşanan krizlcrden dolayı holdingleşme yolunıı seçtiyse de, kurulan holding ikisi büyük olmak üzere, Cumhuriyet Vakfı'nın da dahil olduğıı 240 ortaklı bir yapıya sahiptir. Bu da sermayeden bağtmsız bir yayın seviyeli ve abartıstz gazetccilik politikasına olanak tanımaktayapan, özel hayata saygı duyan, dır. iş takibi yapmayan gazete niteliklerinde de ön sıralarda. Gazetenin yönetiminin Cumhuriyet Vakfı'na ait olması da Kamuoyunda güvenilir ve tabu bağımsızlığı kesinleştiren rafsız olarak görülmesinin tefaktörlerden biridir. Bu da gümel nedeni, bir gruba ait olmavenilirlik ve tarafsız habercilik ması, bazı basın organlarının konusunda Cumhuriyet'e avanyaptığı gibi bağlı olduğu grutaj sağlamaktadır. bun genel ekonomik çıkarları Cumhuriyet'i elejtiren eleşti na göre yan çizmemesi. Sermaye yapısının bu özelliği Cumhurene... Muhtelif nedenleri mariyet'e, artı bir değer kazandırı lum... Cumhuriyet ailesi olarak buna haylice talimliyiz Belgesel yor. bir doküman niteliğindeki kitaTirajı düşük ölçekte olsa bilc hınızda bu eleştırilcri, çekişme yayımladığı haberlerin bu anleri, sanalı dönemleri de ayrm lamda etkisi büyük oltıyor. Aytılartyla görüyoruz. Tarihi gelişi nca muhalif bir çizgisi olmasınmi göz önünde bulunduruldtıdan dolayı genelde siyasi otoriğunda yapttğtnız araşlırmalar, te ile sıcak iliskiler içine ginnegörüşmeler, incelediğiniz belge yen Cumhuriyet, diğer gazeteler sonucunda sosyal bir olgu ni lcrin habcr değeri bulmadığı, teliğindeki Cumhuriyet gazetesi alternatil haber ve yorumlara nin bu kadar etki ve lepki uyan sayfalaıında yer vererek hem dırabilmesinin ardında neler ya farklıhğını ortaya koyuyor hem tıyor? diye sorsam sizin de ifade de sıradışılığından dolayı ozelnizle Cumhuriyet 'le organik bir likle diğer medya gruplarından bağı bulunmayan bir kişi ve kitepki göriiyor. tabın yazart olarak nasıl yantt "Doktoramı yaparken hazırlarstntz? ladıg'ım Fikir GazeteciliğJ ve Cumhuriyet Gazetesi Orneği" Yapılan kamuoyu araştıradlı tezle iyice pekişti Cumhurimalarında Cumhuriyet, okııyuyet'le ilişkim. Ancak, görünen cunun gözünde güvenilir ve takimliğinin ardında inisli çıkıslt, rafsız olması konusunda en ç.ok çarpıcı bir geçmışin yatttgını oyu alan gazete. Aynca, oktıra gözlemlemek de şaşırtmadı değil saygılı, öğretici, topluma karşı doğrusu" diyorsunuz. Bu nokta * sorumlu, meslek ahlakı olan, SAYFA 12 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 775