Katalog

dolayısıyla Cumhuriyct okumak tehlikeli ha legclmiştir. 12 l'.ylül 1980'dc ise makus askeri darbey le tarııjjir iilkc. Bu arada gazetede Kemalistsol düşünccde olan grupİar ağırlık kazanmıştır. Ancak, yönetimde, değİ!jimdcn yana olan daha liberal bir gnıp bulunmaktadır. 1991'e gelindiğindc gazetenin kimliğine damgasını vuran, diğer bir deyişle onu kıırumsallaştıran Nadir Nadi vefat eder. Nadir Nadi'nin vefatıyla Yönetim Kurulu'ndaki anlaşmazlıklar sonucu tlhan Selçuk vc ekibindcki güçlii yazarlar gazetedcn aynlır. 1971de yaşanan süreç tekrarlanır. Bazı aydın vc yazarlann 'Cuınhuriyet'i okumama kampanyalarıyla birlikte okuyucu boykotıı başlar. Beş ay sonra eski ckibin geri dönnıcsiyle, toparlanma sürecine odaklanılır. Bu arada dünyada da değişim başlamış, Sovyellcr Birliği parçalannıış, solda ideolojik boşluk baş göstermiştir. Gazete nıaJi açıdan zor günler geçiımekte dir. Bu durumda ycnideıı yapılanma döncmine giren Cuıııhuriyct, çalışanlann da ortak olduğu Yeni Gün I laber Ajaıısı Basın ve Ya yıncılık A.S,. adlı ycni bir şiıket taraiuıdan basılmaya başlanıı. Cumhuriyet'in adı, imti yaz sahibi Bcrin Nadi tarafından bu şirkete kiralanmıştıı. Dalıa sonra kıırıılan Cumhuriyct Vakfı da, Cıımhuriyet Grubu'na ait tüm şiıketleri bünyesinc katar. Mali soruıılar sürmcktcdir. Yeni ortakJar bulınak vc halka açıknak zorunluluğıı doğnuıştur. Bu amaçla Yeni Gün 1 lolding kurulur. Kurulıışıından bu yana geçen süreç içinde yasal platfonnda dcfalarca 'sakıncalı' da ilan cdilir çoksesli oıtaınm, güçlü ve muhalif sesi olınayı sürdiircn Cumhuriyet gazetcsi. Sesi defalarca kısılmaya çalışılır bu nedenle. ilk kez, Bakanlar Kurulu kararıyla ve dcvlctin genel politikasına aykırı yayın yaptığı gerekçcsiylc 29 Ekim 1934'te 10 gün süreylc kapa tılmıştır. 194()'da 11 Ağustos'tan 8 Kasım'a kadar 90 gün, 'Dcvlctin genel politikasına aykırı yayın yapmak'tan kapatılır. 12 Temmıız 1941'deikigün, 7 Aralık 1941'debir gün yayımlanması durdurulur. 30 Nisan9 Mayısl960 tarihinde Ali Dlvi'nin 'Uçtu Uçtu' adlı Karikatürü ve29 Nisan 8 Mayıs 1971 tarihleri arasında tlhan Selçuk'un 'Hoş. Geldin Tanzimat Kafası* başlıklı yazısı nede niyle 10'argün kapatılır. Yayın yaşamındaki cn koyu sansürle ise 12 Eylül döneminde karşılaşılır. 17 Eylülde Yazıişleri Müdürü Orhan Erinç Istanbul Sıkıyönetim Komutanlığı'nca uyanlır, Oktay Ak bal ile îlhan Sclçuk'un o günkü yazılannın beğenilmediği bildirilerck 'sonra geıeği yapı lır' denilir. Iki ay kadar sonra da Cumhuriyet, llhan Selçuk'un 'Kcmalizmin Ideolojisi Muz mııdııı?' başlıklı yazısı ncdcniyle 1221 Kasıın larihlcri arasında 10 gün kapatılır. Harekâtın dördüııcü aymda ise 1115 Ocak günleri arasında, Adana, Içel, Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay illerinde sıkı yönctimin emriyle 5 gün dağıtımı yasaklanır. Birkaç ay sonra da 34 Nisan giinlerindc, Mustafa Ekmekçi'nin işkenceden bahscttiği 23 Mart 1981 tarihli 'Ankara Notları' ncdcniyle Ankara, Kastaınonu, Çankırı bölgesin dc yine sıkıyönctimin emriyle 2 gün yasaklanır. Gazete iki gün süreylc üç ilcle yasaklan mışsa da, Ankara da yasaklı ülerden olduğundan doğudaki 20'ye yakın kente gazete gönderilenıez. Mehmed Kemal, 5 I Iaziran 1981 günlü yazısında bir pa^a hikâyesi anlattığı için Ya zıi^leri Müdürii Okay Cîönensin ile birlikte gözaltına alınır. Cîönensin bir gün, Kemal 18 gün gözaltında kalır. Aynı zamanlarda Izmir tcnısilcisi Hikmet Çetinkaya Izmir'de 17 gün gözaltına alınır, Oktay Akbal da MGK'nin 70 Numaralı Kararı'na aykırdık gerekçesiyle üç ay hapis cczasına çarptınlır. Aynı davada Gönensin'c de 9 bin İira para cczası verilir. SÜRESİZ KAPAMA.. Yasaklamalar bu kadarla da kalmaz ve 24 Ocak 1983'te 'süresiz' kapatılır. Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Nezih Deınirkent araya konularak, Birinci Ordu vc Sıkıyönetinı Ko mııtanı f Iayılar Saltık'tan bu ani ve gcrckçe gösterilmeksizin verilen kapatma kararının nedeni ögrenilmck istenir. Dcmirkent'in te lelonla ulaştığı Saltık'a görc Cuınhuriyet ile konuşmaya gerck bile yoktıır çünkü arala rında 'üslup' rarkı vardır. Sonunda günler sonra süresiz kapatma kararı 25 gün olarak değiştiı ilir. Kapatma gerekçesi olarak ise 'başyazar Nadir Nadi'nin 1961'deyazdıgı ' l'ulnıl Bir Tasan' başlıklı yazının yeniden ya yımlanması' buyurulur. Sıkıyönetim savcısına göre Nadir Nadi bu yazısıyla "yayın yolııyla halkı suç işlenıeye tcşvik ctmiştir". 1 Şubat 198 i tarihli iddianameyle Nadir Nadi hakkuıda 5 yıl hapis cezası istcmiyle dava açılır vc Nadir Nadi 22 yıl öncc yazdığı bir yazıdan yargılanır, 10 Mayıs 1983 günü dc 2 ay 20 gün hapis cezasına varptınlır. Nadir Nadi al için Kenan F.vrcn'e başvurması yönündeki önerilcri kabul ctmez, bunun üzerine Milli Savunma Bakanlığı, ınalıkumi Aysun Köktener, "Okulumuzun yapısından ve öğrencllerin gazetecilfk eğltiml almalanndan dolayı ayrıntılı olarak Incelenen Cumhurtyet, hem mesleki hem duşunsel anlamda saygı duyulan. beğenllen bir gazeteydi" dlyor. yct kararına ncden olan yazıda 'suc kastı' bulunnıadıgı gerekeesiyle Askeri Yargıtay'a başvıırur ve karar bozularak Nadir Nadi aklanır. Kamuoyıı araştırmalarında, dcmokrasinin ulınazsa olmazı çokscslilik, güvcnilirlik, scviycli ve bağımsız habcrcilik, inanılırlık, öğre tici olınak, okura saygı, topluma karşı sonımluluk, mcslek ahlakı vc abanısız habeai lik gibi kriterlerle hep birinci olan Cumhuriyet gazetcsi okur profîlindeki nitelikle dün nlduğıı gibi bugün dc öne (,ıkmaktadır. (Cuınhuriyet gazetesi okuru; BlAK Basın ()kurluk Araştırması'na görc; Türkiye nüfu sunun genclinden daha yiiksek sosyockonomik düzeyde, yüzde 68i lisc ve üniversite mezunıı olan, düzcnli gazete oktıyan, gazete sini okumak için ortalama 41 dakika ayıran, sosyal ctkinliklerc daha fazla zaman harca yan, daha fazla tatile çıkan, ortalama 38 ya şında bir kişidir. Cumhııriyet gazetesinin tirajının az olduğu iddia edÜir, rakamsal veri ler de bunu doğrıılar fakat kilapla da deginildiği gibi (Cuınhuriyet gazetcsi imece usıılüyle elden clc okunuı. Son tahlildc 'Bu ülkenin aydınlık insanları, size Cıımhuriyet ya kışır'... Bu cümleyi kuran da, kurdurtan da halkın ta kendisidir... Cıımhuriyet'in sahibi okuyııculardır... • Bir Gazetenin Tarihi: Cumhuriyet//1> sun Köhcner/YKY/ Wl v. > yı Curnhuriyet gazetesinin yaşa yönetim krizi olarak gazeteye büyük zarar verecekti. mtnızda nasıl bir etkisi, yeri olduğu bağlamında aşar mısıntz? Okuyucu gözüyle bakıldığınCumhuriyet ile ilgili halihaztrda sağlam bir yönetim yapısı daki yargtlarıntz ve Cumhuriolan, iç huzursuzluklaruı yaşanyet'e bakış açımz bu kitap çalışnıadığı, tüm mücadelesini dümanız bağlamında nasıl gelişti? şünsel anlamda yürütcn bir gazete gibi görünen Cumhuri Genel olarak, belli bir duyet'in ortakları ve yöneticileri ruşu olan, ükelerinden taviz arasında yaşanan bu tür gerivermeycn, ortanın solunda gölimler ve tartışmalar, kitabı harünen ancak Kemalist değerlere zırlarken karşılaştığım çarpıcı de sahip çıkan bir gazete olarak noktalardı benim için. bildiğim Cumhuriyet'in tarihini incelerken, bu itnajına uymayan Kendi öğrencilik döneminizdönemlerine, yaym politikalarıle kıyaslayacak olursantz öğrenci na rastlamak, oldukça şuşırtıgözüyle Cumhuriyet gazetesinin cıyclı. yorumlantşı, Cumhuriyet gazetesi simgesi geçmiste nasıl bir Özellikle 11. Dünya Savaşı duyguda bütünleşiyordu ve güyıllarında izlenen yayın politinümüzdc nasıl bütünleşiyor sizkası, diğer bastn organlarıyla ce? yaşanan polemikler, gazetede milliyetçi bakış açısınııı ağırlık • Bilinçli bir Cumhuriyet kazanmış olması, beninı Cumokuru olmam üniversite yıllahuriyet için çizdiğim profil ile rında başladı. 12 Eylül'ün en son derece tezattı. baskıcı yülarıydı, apolitize edilmeyc çalışılan üniversiteli gençDaha sonra 1963'te ve lere, kültürel ve sosyal etkinlik1971'de gazete ortaklartndan lerin birçoğu yasaklanmıştı. bazüannın gazetenin komiinizDers dışı zamanlarını okul kanme yöneldiği gerekçesiyle yönetininde değerlendiren gençliğin time el koyması ve Nadir Naen büyük habcr ve düşün kaydi'nin gazeteden ıızaklaştırılnaklanndan biri gazetelerdi. ması, gazetenin görünen kimliğinin arkasındaki pek bilinmeAncak olağanüstü günlerin yen yönleriydi. Ileride yaşanadevam ettiği o ortamda, arkacak olan 1991 krizi de yine daslar arasında bile eleştiriler Cumhuriyet'in iç dinamikleriyiiksek sesle dile getirilınezken, nin çatışmasından kaynaklanan basın sektöriinde sansiire uğra madan muhalefet yapnıak, iınkânsızı başarmaktı. Tek kanalh, siyahbeyaz televizyondan yani TRT'den aykırı bir ses duymanın mümkün olmadıgı bu dönemde muhalif kimlikli, yasaklanmamış tek sol gazete vardı: 'Cumhuriyet'. Okul kantininde öğrenci bütçesinin kısıtlılıgıyla alınan bir ya da iki Cumhuriyet olurdu. Elden cle, masadan masaya dolaşır, öSrencilerin göziindc fikri olan, magazine taviz vermeyen bir demokrasi savaşçısı olarak görülürdü. Okunur, üstünde tartışılır, "Cumhuriyet yazdıysa doğrudur" savıyla kabul görürdü. Ayrıca okultımuz Basın Yayın Yüksek Okulu olduğu için derslerde mesleki anlamda da analiz etme olanağımız olurdu Cumhuriyet'i... Kısaca okulumuzun yapısından ve öğrencilerin gazetecüik eğitimi almalarından dolayı ayrıntılı olarak incelenen Cumhuriyet, hem mesleki hem düşünsel anlamda saygı duyulan, beğenilen bir gazeteydi. Bugünkü üniversite gençliğine baktığımızda ise 12 Eylül'ün toplumu apolitize etme çalışnıasının sonuçlarını, daha net görebiliyoruz. Teknoloji ve bilimden en üst düzeyde yararlanan, geçmi§c göre her türlü ola nağa sahip ancak tüm değerleri ve varlıkları çabucak tüketmeye yönlendirilmiş, dünya ve ülke sorunlarına fazla duyarlıiık göstermeyen bir gençlik türü oJuşturuldu. Genelleme yapacak bilimsel bir veriye sahip değilinı anıa çoğu yerde rastladığım bu nitelikteki üniversite öğrencilerinin Cumhuriyet gazetesine kendi dönemimdeki öğrencilerin bakış açısıyla baktığını sanmıyorum. Ama diğer yandan, daha azınlıkta olmasına karşın, ülkesiyle ve dünyayla son derece ilgili, kendini geliştiren, sorumjuluk sahibi, okuyan, düşünen bir gençlik de var ki, yarınlar için umut vaat ediyorlar. "Ftkir Gazeteciliği ve Cumhuriyet Cazetesi Örneği" adlı doktora tezinizle baslayan kitaplaşma sürecini anlatır mısıntzP Dünyada ve Türkiye'de fikir gazeteciliğinin konumu ve tarihsel gelişiminin ele almdığı tezde; Cumhuriyet'in ilamndan günümüze kesintisiz gelen tek fikir gazetesi olarak Cumhuriyet gazetesi örnek olarak cle alınmıştı. Türk basınında bir fcnomen olan Cumhuriyet'i araştırma süreci de böyle başladı. Önce araştırmamın yöntemini, sınır larını belirleyerek gazetenin kronolojik olarak arşivini inceleyerek başladım işe. Ardından gazeteyle ilgili bulabildiğim tüm kaynaklan araştırdım ve saptadığım kurguya göre elemelerini gerçeldeştirdim. Özellikle Nadir Nadi'nin anılannı ele aldığı kitaplarından çok yararlandım. Cumhuriyet'in ortaklartndan Zekeriya Sertel'in anılan, yazarlarından llhan Selçuk'un, Oktay Akbal'ın, Ilasan (Cemal'in, Konur Ertop'un, Alpay Kabacalı'nın, Üsman Ulagay'ın, Yalçın Pekşen'in kitaplan gazetenin iş, dinamiklerini ortaya koyarken yararlandığım önemli kaynaklardı. Ayrıca Emin Karaca, Tekin Erer, Hıfzı Topuz, Demirtaş Ceyhun, Nuri Inuğıır'un kitaplan ile çeşitli akademisyenlerin yaptığı araştırmalar, makaleler, Cumhuriyet gazetesinin kuruluş yıldönümlerinde yayımladığı özel ekler, yıllıklar başvurduğtım diğer kaynaklardan bazdarıydı. Aynca llhan Selçuk, Orhan Erinç, Okay Cîönensin ve 1brahim Yıldız'ın değerli zamanlarını ayirarak paylaştığı göriişleri de kitabın yazım sürecinde yararlandığım önemli doneler di.B ..J C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I 775 SAYFA 13