Katalog

Bir Metin Deniz kitabı Birkaç ay önce (Ekim 2003) önemli bir tiyatro tasarımcımıza ait önemli bir kitap sessiz sedasız kimi kitapçıların raflarında yerini aldı. 'Metin Deniz, Tiyat1 roda Mekan ve İnsan adlı bu kitabı Nihal Geyran Koldaş, uzun yılları kapsayan bir çalışmanın, araştırmanın sonucunda yazdi; graf ik tasarımını Erkal Yavi yaptı, basırtıı Maya Kitap Yayınlarına ait. Kitabın içeriği, daha ilk bakışta, yazarının çağdaş tiyatroyu soruşturan kimliğini ele vermekte. Gerçekten de Nihal Geyran Koldaş, Metin Deniz'in çalışmalarını ele alırken aynı zamanda tüm boyutlarıyla çağdaş sahne olgusuna değinmiş ve Metin Deniz aracılığıyla Türkiye'de çağdaş tiyatronun oluşumuna önemli katkılarda bulunmuş kişilikleri, dolaylı da olsa yeniden gündeme gelmelerini sağlamış. a Esen ÇAMURDAN erşeyden önce, tiyatro kitaplarının hemen hemen hiç okunmadığı, okunmak bir yana, yazılnıış olmastmn bile kınıseyı ilgilendirmedig'i bir dönemde, 'Metin Dcnız Tiyatroda Mckan ve İman' adlı bir kitap yaznıak ncreden akltna geldi?. Önce, "tiyatroda mekân" kavramı ydlar önce Akademi'yi bititme tezimin konusuydu. Toplumsal gelişme sürecinde tüm kültürlerde tiyatroda mekânının evrimini incelediğim bir çalışmam vardı. tkinci olarak, Metin Deniz öğrencilik yıJlarrmda sahne tasarımı bölümünde işlerini takip cttiğim bir ustaydı. Sonra asistanı oldum. Son olarak da Maya Sahnesi'ni birlikte kurduk. Ama bu kitabı yazmaya, bundan bir kaç yıl önce Robert Wilson'un Türk oyuncuları da kullandığı bir gösterisini izledikten sonra karar verdim. O dönem kısa bir süre için Metin Deniz ile yeniden çalışıyordum, tesadüfen arşivinde bazı işlerini yeniden gördüın. Bazı eski oynnları hatırladım. Genç bir oyuncu arkadaşım onunla çalıştığımı öğrenince, "Metin Deniz kim" diye sordu. Kendi alanımda hiçbir birikimin bir sonraki kuşağa aktarılamadığını görüyorum. Maya'da sahne alan genç topluluklara baktığrmda çok az tiyatrocunun kendi dışında kimseyi tanımaya ya da kendi yaptığının dışuıda işleri bilmeye gereksinimi olduğunu görüyorunı. Herkesin kendini kendi alanında ya ilk ve öncü hissettiği ya da yalnızca kendisinden yaşlı olduğu için tanımadan anlamadan bir önceki kuşaktan kişilere karşı tartışmasız saygı duyduğu tembel bir topluında yaşıyoruz. Herhangi bir alana emek veren herkesin deneyimlerinden yararlanmak ileri bir adım için kestirme yol. Yalnızca yüceltmek vc değerbilmek değil, kazanımlardan vehatalardan yararlanmak gerek. Bu kitabın yalnızca bir mesleki anılar kitabı olarak değil, sahne tasarımına, oyunculuğa, kısaca tiyatroya meslek olarak bakan gençlerc bir şeyler katan bir kitap olmasını istedim. SAHNENİN CÖRSELÜOI Robert Wtl.wn gösterısinin Metin Deniz kitabıyla ilişkısını anlayamadım. • Bu gösteri üzerine Metin Deniz ile konuştuk; sahnenin görselliğinin, tüm o projeksiyonlar, ışık oyunlan gibi büyüleyici şeylerin içerikle bağlantısı üzerine. Mesela H dramatik yapıya hizmet etmediği sürece en etkileyici görüntünün bik kısa süre sonra sıkıcı olabileceğinden söz ettik. Bizde tiyatronun görselliği ile ilgili hiçbir kaynak kitap olmadığını, bu konuda deneyimli olanlardan da yararlanümadığını fark ettim. Kitap aynı zamanda bir tıyatrocunun, Nibal Geyran Koldaş'ın, bir başka tiyatrocunun, Metin Deniz'in. öteki tiyatrocuları da seferher ederek ızinı sürmesı. Oluşum serüventnı anlatır mıstn? Ben böyle bir kitap hazırlamaya karar verdiğimde benzer bir kaç yabancı kitaba göz attım. Çek sahne tasanmcı Svoboda, lngiliz ressam ve sahne tasarımcısı Hockney, ltalyan Lugatti ve yine Italyan Damiani... Türkiye'de de bu alanda benim bildigim ilk ve tek örnek üsman Şengezer'in kitabı. ü n u da inceledim. Bu örneklerden yola çıkarak yüzde sekseni görsel malzemeden oluşacak 100 sayfalık bir kitap tasarladım. Işe girişince böyle olamayacağını ya da benim böyle yapamayacağımı anladıtn... Neden? Araştırmaya giriştiğimde ulaşabildiğim malzemcler, kitabın hem kapsamuıı büyüttii, hem de yazdı metin/ görsel malzeme oranını değiştirdi. Yani bakılacak kadar okunacak bir kitap oldu. Bu verılerc, malzemelere ulaşnıak için nasılbiryol, yöntem ızledın? Bu soruyu l'iirkıye'de ctddı bir arşıv sorunu oldufcunu bıldigtm için soruyorum Kendiliğinden oluşan bir yöntem. Türkiye'nin önemli tiyatro insanlan ile iki yıla dağılan bir görüşmeler zinciri; sahaflarda ve kitaplıklarda dolaşmalar, gazete, dergi koleksiyonlarındaki tiyatro eleştiri yazılarını taramalar... Eski broşürler, resimler aradım. Metin Deniz'in kendi arşivini defalarca taradım. Onun hiç hatırlamadığı oyunlann kitapçıklarını, yapmış olduğunu unuttuğu broşür kapak çizimlerini bir ycrIerden bulup çıkardım. O bunlardan çok etkilenip yeni şeyler hatırlayıp bana anîattı. Şehir Tiyatrolarından Ahmet Yirmibeş kendi arşivinden hiç üşenmeden negatiflcr buldu. Haldun Donnen, Macide Tanır, Mücap Ofluoğlu gibi Metin Deniz ile doğrudan bağlantısı olmayan çok sayıda sanatçının biyografisini ve anı kitaplarını okudum. Bu arada 6O'lı yıllardan bugüne kadar Türk tiyatrosu ile ilgili çok şey öğrendim. Mesela Memet Fuat'ın "Her Yer Tiyatro" kitabını bu sayede okudum. Tiyatro ile ilgilenenlere, özelllikle eleştirmen olmayı düşünenlere öneririm. "Tiyatro Tarihı'yle birlikte benim de çalışmalarımda, özellikle ilk kılabımda ve denlerimdeyararlandtğım önerdiğim bir kitapttr bu. Konumuzadönersek... 'MetinDeniz Tiyatroda Mekan ve İnsan' adlı bir kitabtn hedefi, doğaldır kı Metin Deniz ve çalısmalarıdır. Ancak böyle titiz birarastırma, ortaya attlan sorular ve aranan yanıtlar gtderek okuyucunun çağdaş tiyatro anlayışını yeniden düşünmesini sağlıyor. Bir başka deyışle senin, Nihal Geyran Koldaş olarak, çağdaş tiyatroya yaklaşırken aklına takılan sorulart, Metin Deniz'in ardından, sankı okuyucuna anımsatmış oluyorsun. Böyle olmasını istedim. Buna başta değil, biraz da elimdeki malzemeleri görmeye başlayınca ve işin içine biraz daha girince karar verdim sanıyorum. Ama sonra da böyle olabilmcsi için de malzemelerimi yeniden düzenledim. Kitabın bölümleri tam anlamıyla kronolojik bir sırada ilerlemiyor. Daha çok ve doğal olarak 6O'lı ydlardan bugüne doğru tiyatro ve tiyatroda görsellik, reji ve oyunculuk anlayışınm geçirdiği evreleri, Metin Deniz'in yer aldığı projeler bağlamında ve yer yer öne çıkan mesleki kavramlan odak alarak incclemeye çalışttm. Peki sen bangi bağlamda devreye gırdin? Yani okuyucuyu yönlendirme açısından... RENKÜ VE VERİMLİ DÖNEM Tabii ki kendi tiyatro anlayışımı destekleyen, ya da ileri götüren malzemeleri kullanmayı tercih ettim. Topluluk anlayışı ile üretilen tiyatroyu çok önemsiyorum. Kitapta böyle bir bölüm var. Metin Dcniz'in mesleki hayatının önemli bir boliimünü kapsayan çok renklı ve verımli bir dönem, Dostlar Tiyatrosu, Halk Oyuncuları.. Tiyatroda insan ilişkilennin önemine inanıyorum. Hiçbir sanat dalında olmadığı kadar. Buna da özel bir yer verdim kitapta. Hatta kitabın adının "Tiyatroda Mekân ve insan" olmasının nedeni, tiyatroda insan, yani oyuncu hesaba katılmadan mekân yaratılamayacağına inanmamdan. Bir de çok sayıda tiyatro insanı ile görüşme yapmam sonuncunda bu kitabın bütün bu tiyaroculara ait, Türk tiyatrosunun bir dönemine de ait olmasını istedim. lstememle de ilgili değil, bu görüşmelerden elde ettiğim bilgiler ve daha çok kişilerin bu bilgileri aktanrkenki içtenlikleri keni yonlendirdi. Metin Deniz'in Rumelihlsarı'na yaptığı bir sahne tasarımı Yukarıdaki reslmde ise 'Samanyolu' adlı oyunun çalısmasında Aydın Engin, Metin Deniz ve Tuncel Kurtiz görülüyor, 1968. Kitabın ilk sayfasında btrözdeyış var. "Tiyatro, sıntrlart çızılmış bir boşlukta seyırcı ile oyuncunun buluşmasıdır. Bu sınırları çızen de düşünsel anlamda metin, fızikscl anlamda da mekândır" denılıyor Buradan yola çıkarak sahne tasarımının, bir yerdc, melın dekı düşünsel boyutun ftzıksel mckâııa taşınması, onun kınıı ımgeler araalıfoyla sahnede yansıtılmasıdır dıyebtlır mıyız ? K İ T A P SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T S AY I 7 28