Katalog

ilya Ehrenburg'un Tröst'ü yeniden... Savaşları anlamak için n sennurSEZER selıyordu Bolge yurutmc kurulunun buy ruğu uzerıne dıregı yeniden boyamışlardı Dırekte ıkı yonu gostercn bır lcvha asılıy dı AVRUPA ASYA lepcsınc dı bır serçe konmuştu " tlya Ehrenburg H er gun yenı bır savaş haberı alı voı ıi7 ya da bır doğal afet Bu tun bunlardan daha kotusu olabılır mı ? Bır an gozlerınızı kapatın ve televızyondakı habercının şu sozlcrı soyledığını varsayın 'Metronun dar korıdorlarında bınler ce ınsan bırbırıyle savaşa tutuştu Burada kı çarpışmalarda savaş bakanlığı gızlı ser vıslerının gelıştndmış sdahlarının hıçbır katkısı yok lnsanlar tarıhoneesı donem lerın ormanlarında boğuşan dcv kertenke leler, buyuk çollerdekı vahşı yaratıklar gı bı duşmanlarını bırbırlerını, kadınları, yaşlıları arada buldukları çocukları dışle n, tırnaklaııyla parçalayıp parçalayıp ol dııruyorlar Llcktrık santralı çoktan dıır du Yeıın ıltı karanlık Karanlığm ıçınde sessı/ bır boğuşma sıırup gıdıyor " Bılıyorum bu tııı cıımlelen televızyon da, radyoda duymak pek sarmaz gunumu/ınsanını Savasjara saldırılara, kıyım lara alıştı o Kınıı /aman bu kanlı oyunla rın para ıçın yapıldığını lıaykıran kalaba lıkları ekranda got mcye bıle dayanamıyor Hlç gldemeyeceğı bır şehırdekl hıç gıye meyeeegı tuıdcn elbıselerı seyretmcyı se çıyor Ya da elbıselerı scrgıleyen manken len Sevgı onun ıçın ya cınayet ya tuketım ncdcnı Cınsellığın bıı yanı Yıne bır an duşunun butun bu yaşadık larımızın, ınsanları umutsuzluğa duşuren yıkımların bır duzenleyıcısı var mı? Kım? Neden? Ilya Ehrenburg 1923 yılında yayımla nan Trost adlı romanında bır tur bılımkur gu sunuyor Yens Boot adlı seruvencı, Amerıka'da kısa surede kurulmasını sağ ladığı trostle Avrupa'yı ortadan kaldırma yı planlar Vc hemen hemen başarır Aslında Yen Boots, Avrupa'ya âşıktır Onu soylenccdckı Fenıke prensesı olarak gorur Hanı Tanrıların reısı Zeus un tu tulduğu guzel prenscs Zeus onu kıskanç karısından korumak ıçın beyaz bır ıneğe çevırır Ve ona bır boğa olarak kavuşur Yens Boot bu tanrısal gu/elı kımseyle pay laşmak ıstemez Avrupa harıtasına her ba kışında bu genç kızın sıluetını gorur Yens Boot her turlu daJaverede olağa nustu başardı bır ınsandır Kumarbaz bır prensın şıpşak aşkından olma, denızkuşu yumurtası toplayarak geçınen Hollandalı bır kadından doğmadır Zengınlık, aşk, soyluluk kolayca kumara basabıleceğı bı rıkımler olarak gozukur gozune Butun bunlar babasından aldığı kahtımsal ozel lıklerdır Ehrenburg, trajı komık bır yapı taşıyan romanında şoyle anlatır bu pren sı "Avrupa'nın en mınık ulkelerınden bı rının (yuzolçumu 1 5 kılometre kare, nu fusu 24 000) yonetıcısı Monako prensı, tarıhçılerın kaydettıklerıne gore garıp bır merakıyla un salmıştı Rulet oğrenme ça lışmalarından artakalan zamanını gezme ye, ıncelemeye verırdı Avrupa'nın yok oluşu, derın duşuncelı prensın bu du§ kunluğu yuzundendır 1892 yılının baharında prensın yolu İlya Ehrenburg, 1923 yılında yayımlanan Tröst adlı romanında bir tür bilimkurgu sunuyor: Yens Boot adlı serüvenci, Amerika'da kısa sürede kurulmasını sağladığı tröstle Avrupa'yı ortadan kaldırmayı planlar. Hollanda'ya duşmuştu Haag'da uç gu nıınu geçırdığı sırada Yan Maas ustanın yaptıgı XVII yuzyıldan kalma bakır tas rcsmını gorıınce dayanamadı ağiamaya basjadı Hud'dabırpıpo Haarlem debır ldlc soğanı, Lcyclcn de ıse genç bır pcy gambu satın aldı Trost un kahramanı ıştc boyk bır seruvcncının bır anlık coş kusıınıın sonueudur BİR YOK OLUS TARİHİNİN BAŞLANGICI Yens Boots babası gıbı uçarı olmasın dıye bır kılısede dmsel eğıtıme verılır Ne var kı eğltım ıçın bulunduğu yerde dıne sığma/ bağışlanmaz oyle haşarılıklar ya par kı sonunda bır çocuk bakımevıne gon derılır Bakımevınde daha çok bedensel cezalar uygulanmaktadır So nunda cezalandırdırken govdesı oylesıne esneklık kazanıp eğılıp bukulmeye alüjir kı çocuk çalış ma yaşamına dunyayı dolaşan bır sırkte başlamak zorunda kalır Yens Boot kısa surede mılyar der olup mılyarları kumarda yı tırerek, zengın kızlarla nışanla nıp onları nıkâh gunu terk ede rek eğlencelı ama zor bır yaşam surdurmeye başlar Bu yaşam bı çımı onun adım adım "E D Trost"u kıırup Avrupa'yı orta dan kaldırma amacını engelle memektedır Bırçokmılyardenn gunluk programında bu amaçla ılgılı notlar yer almaktadır Yens Boot ıse kımı zaman sev dığı Avrupa'nın kızıl saçlarıyla heyecanlanmakta kımı zaman bu guzelın soluğunun oldukça pıs koktuğunu fark etmektedır İlya Ehrenburg'un kahrama nı, ozellıkle kımı ulkelerde, Av rupa'yı "yanına ancak karanlık ta varabdeceğınız, gozlerınızı açıp yuzune bakmaksızın, por sumuş dcrısıne elınızı surmeden sevebıleceğınız bır kocakarı" olarak gorur ve gosterır bıze As ya ıle Avrupa'nın smırı da bır gu lum!>eme gıbı çızılır "Kuş uçmaz, kervan geçmez bır dağda, Urallar4ın uzerınde her zamankı gıbı bır dırek yuk Ehrenburg kendısının dc Avrupa ıçın kesın bır yargıya varamadığını Trost ıçın yapıığı açıklamalarda dılc getınr "Trost adlı romanım bır Amerıkan trostunun et kınlıklerı sonucıı Avrupa'nın yok edllışı nın taııhıdıı Bu aynı zamanda bır taşla ma bır yergı olup şımdı bılc onu 'Uçun cu Dunya Savaşı'nın ( )layları' basjığı altın dd yeniden yazabılırım Avrupa benım gozumde bır mezarlık degıl kımı zaman sevımlı kımı zaman se vımsi7 bır savaş alanı olmuştur Gençlı ğımde Parıs'teyken orasını boyle gormuş tum 1922'de tedırgın Berlın'e vardığım da onu gene boyle buldum " I urkıye'de daha çok Parıs Duşerken, Fırtına ve Dıptcn Gelcn Dalga adlı uçle mesıyle tanınir Ehrenburg Bu romanların yenı baskılarını yapan Lvrensel Basım Ya yın, ya/arın yergı romanları On Uç Pıpo ıle Irost'unu de yayımladı 1891 yılında Kıev'de doğan İlya Ehrenburg çok genç yaşta devrımcı hareketın 1905 7 arasındakı etkınhklerıne katıldı 1908 de tutuklandı Aynı yıl I ransa'ya sı ğlndı 1910 yılında Parıs te yayımlanan şı ır kıtabında devrımcı hareketın değıl 19 yuzyılın sonunda Fransa'da yaygınlaşan "dekadan akımın ctkıkrı vardı (Deka danlığın alışılmış sanat akımlarını rcdde den toplumdışı bır cstetık arayı^ı, bu ya nıyla sımgccdığe yatkın bır akım olduğu anımsanacaktır Bu ad yazarlan arasında Verlaıne'ın dc bulunduğu Le Decadent dcrgısınden kaynaklanmaktadır) 1914 1917 yılları arasında Rusya Saba hı gazetesının muhabırlığını yaptı 1917 yılının Mart ayında Rusya'ya dondu 1921 193Oydları arasındaPans'tegaze tccı olarak yaşadı 193ü yılında yurduna dondu Sovyetler Bırlı^ı'ne Almanların saldırdığı yıldan başlayarak 2 Dunya Sa vaşı boyunca sava^ muhabırı olarak çalış tı Savaştan sonra, 1967 yılındakı olumu ne kadar dunya barışı ıçın yapdan konfe ranslar ve etkınlıklere katıldı, halklar ara sındakı kulturel alışverış ve ılışktlerın gelıştırılmesınısavundu Buçabalarına 1952 yılında Lenın Odulu verıldı İlya Ehrenburg, tum dunyaca tanınan ve 2 Dunya Savaşı ontcsı ve sonrayı etkı lı bır bıçımde anlattığı ve 1942, 1948 Sta lın Odullerını alan romanlarının yanında s,ur, çok sayıda makale ve gezı ı/lenımlerı de yazmıştır Bunların buyuk bolumu kı taplaşmıştır Ehrenburg'un, sanat ustune goruşlcrını açıkladıgı Yazarın Rolu Sana tın Rolu, Yazarın Çalı^ması Uzerıne adlı denemc kıtapları ve Fransa'nın savaş son rası yaşayışını temel alan Alandakı Aslan adlı bır oyunu da vardır Ilya Ehrenburg romanlarında çızdığı karaktcrlerın sahıcılı^ını sağlayan çok bo yutlu anlatımı toplumsal vc sınıfsal çelış kılerı saptayışı, toplumlarla ılgılı sert eleş tırılcrını lırık anlatım yergı ve alaysılıkla dengeleyışı ıle tanınan usta bır yazardır KAHKAHALAR VE GÖZYAŞLARI Trost un kahramanı Yens Boot kahka ha de gozyaşları arasına sıkışmış bırıdır Hem yazgısıyla hem de yaşadddarıyla 19 yıl sonra kucaklayabddığı kadın yaşlan manın yanında ahlakı çurumeyı de taşı maktadır Bır hesap yuzunden çağırmıştır eskı nışanlısı onu Bır hafta bırlıkte olabıl dığı kocası askere alınınca dort yıl terzılık yaparak yaşamaya çalışan ve kocasından başka kımseyı go?u gormeyen guzel Lu çıya'nın canına kıymak zorunda kalışının da tanığıdır Trost un kurulmasını sağladı ğına pışman olacağı sırada tanıştığı bır fi lozof, Françesko Barı Avrupa uygarlığı nın zamanla koreldıgını anlatır "Avrupa'nın batışından soz ettı once Aslında soylcdıklerı nc polıtık olaylar ın celemesı, ne de ahlak adına bır yakınmay dı Konuşmasında bol bol olunı vc yaşam kara tohum, yeşd fılızknme ve gulun açıl ması kavramları gcçtı Parmaklarının ucunda, sankı dokunduğu gulun baygın kokusunu, yanı Floransa Ronesansının açılıp scrpıldığı gunlerı hıssedıyor gıbıy dı Françesko Ban'nın sıtem ettıgı tartış tığı bır kımse de yoktu ortada Bır sevgı lının ozyaşamını, yuzundekı her benın bır soylencesı olan bır sevgılının ozyaşamını anlatıyor gıbıydı UyukJayan Eros'un omzuna duşen bır damla balmumu Katakompların nem lı boşluğunda bır taş yumurta Avrupa'nın ulu yollannı kemıklerıyle doşeyen uzun saçlı, asık suratlı adamlann sureklı 'Hanı benım mutluluğum1' sozlerı Olum hu kumlusunu ışkence çarkına yatırarak or ganlannı koparan cellat ıle dındar bır hır sızın karanlık bır meyhanede gızlı fısddaş maları 'Gullerın en ıyısı Papatyaların en guzelı Amın'' Bır ışığın ansızın parlayışı 'Kaçın guneş ışığında boğulacağız1' Bır pergel ve sayıların oluşturduğu gercçler konusundan, gulden, ıkı kemık ıle kafata sından, mermerden, ışıktan meydana gc len bır butunluk ve sonsuz keder( ) Françesko Ban'nın konuşmaları ışte bunlar uzerıneydı Onu can kulağıyla dınleycn Yens Boot son derece heyccan lanmıştı, çunku butun bu soylenenler sevgdısı Avrupa'nın yuce ve acı gunlerı ıle ılgılıydı " Yazar, Boot'un duşunce akışıyla anım satır felaket donemlerını 15 yu7yılmıl9 yuzyıl mı anlatılan dıye duşunmektedır Boot Okur da kımyasal sdahlan, açlıktan olenlen okudukça "seksen yd once yazıl mış bır kurmaca mı bu yoksa bır bılıcılık yapıtı mı" dıyebdır kendı kendıne "Bu mdyarderler trostunun dunyayı ele geçır melerının nedenı Boot mu' Irak savaşı bu Avrupa'yı mahvetmenın bır adımı mı 3 " Trost, kahkahayla gozyaşı arasına, §ur le natalızm arasına sıkışmış bır anlatı Okuduğunda yaylarından kurtulup genış lıyor ve genışletıyor okuyanın ufkunu Bunda, romanın yazddığı dıl olan Rus ça'dan ustaca çevıren Mehmet Ozgıd'un de payı var kuşkusuz • * Tröst, Roman/ İlya hbrenburg/ Çevt ren MehtnetOzgul/ Evrensel Basım Ya yın/ 190 s SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I 7 24