Katalog

Aleksandr Sergeyeviç Puşkin'in Yevgeniy Onegin'i dilimize ödülle geldi sonra gelen başyapıt îki yüzyıl Yevgeniy Onegin'in dünyanın birçok yerinde okura ulaşması oldukça zorlu bir çalışma gerektiriyor çevirmenler için. çünkü içeriğin bütünlüğünü bozmadan, yapıta özgün kafiye düzenini ve edebi değerini aktarabilmek neredeyse imkânsız. Dünyanın birçok yerinde farklı formüller bulunuyor Yevgeniy Onegin'i okura ulaştırmak için. Ve her defasında da oldukça büyük bir cesaret gerekiyor. Kitap neredeyse iki yüzyıl sonra önümüzde duruyor. ~i Halide EŞBER G eçen yıllarda ortaya çıkan ve dilimize de "Gizli Günlük" ve "Cîizli Güncc" olarak çevrilen kitabtnın kendisıne ait olup olmadığı tartışıladıırsun, Aleksandr Puşkin'in baş yapıtı sayılan ve kendi yarattığı kafiye düzeni vc yazım biçiminden dolayı çevirisi oldukça zorlu olan Yevgeniy Onegin'i kendi dilimizde okuyabileceğiz en sonunda. Bir aşk hikâyesini, kendi yaşamında geçirdiği dönemlerle de paralellikler içeren bir aşk hikâyesini anlatıyor Puşkin. Zengin, aristokrat, sosyete eğlencelerinden başını kaldıramayan genç bir adam, bu ortamdan uzaklaşmak adına seçilen miras kalan çiftlik yaşamı, o çevrede yaşayan bir genç kız ve aşk. îki tarafa da mutluluk getirmeyen bir hikâye. Puşkin, yazımı 7 yıl süren bu çalışmasını şiirroman diye adlandırmış. Pıışkin'e özgii bir kafiye düzeniyle ve yepyeni şiir kıtalan halinde yazılmış olan eserin bazı bölümleri, uzun yılları kapsayan yazım dönemlerindeki toplumsal olaylar nedeniyle, şifreli olarak yazılmış. Bu nedenle de hâlâ çözülememiş bölümler var. Bunun ötesinde, yazdığı biçimden de kaynaklanan kendi dilinde oluşturduğıı incelik, derinlik ve doğal etkileyiciliğin ne derece yansıtılabileceği tartışmasını bir yana bırakarak, okuyabilmenin keyfini sürmek gerekiyor. Temslll resimde 1837 yılında, 38 ya$ındayken yaptıdı düellonun ardından Olen puşkln. soldan Iklnci... RUS EDEBİYATININ TEMEL TAŞI Döneminin ve Rus edebiyatının temel taşlarından olan Puşkin, her türlü yeniligi yaztna geçircn bir şair olmasıyla beraber yaşadığı koşullara dışardan bakmasını bilen ve halkının geçirdiği değişimi fark eden, üstelikaraştırmalarıyla tarihin nelergetirebileceğini çözmeye uğraşan bir yazar. Büyük Petro'yla ilgili araştırması da buna örnek verilebilir. Ayrıca sürgüne gönderildiği bölgelerde halkı dinlemesi, efsaneleri, ki "Bahçcsaray Çcşmesi" isimli şiirini bir halk cfsanesinden yola çıkarak yazmış, masalları, hikâyeleri not alarak bunlar üzerinde araştırma yapması da hem yazında kullandığı biçim, hem de sınıf farkını kavrayabilmek açısından Puşkin'i çağdaşlarından farklı kılarak bugüne getiren satırların doğBiz bu uyak şeması ile hece sayısına bagu kalmaya çalıştık. Bıı da bana göre Puşkin'in ruhıınu ve 'Onegin' in ritim akışını vermeye olanak sağlamıştır. Bir jitrroman metni çevırırken ne gibi risklerle karşılaşınınız? Dostum Ahmet Necdet'le birkaç kitap, sayısız şiir çevirisi yaptık, ama her şiir kendi kurallan içinde şairin iç dünyasını yansıtan, bir kıvılcım gibi yanıp sönen küçük bir eserdir. Yevgeniy Onegin gibi büyük, eşsiz bir eserin, kı talara bölünmüş, yani, ayrı ayrı parçalardan dikilmiş bir clbiseyi, dikiş yerlerinin, yamalannın göze çarpmayacak şekilde bütünlüğünü korumak, tabii ki, korktıığum en büyük riskti. Şiirromanın akışını sağlayamama, okuyucunun şiirden sıkılma riski vardı. Bunu aştık diye düşünüyorum. Kanşaubıy Miziev ile Yevgeniy Onyegin çevirisi üzerine | ~y u çevırıye ba^lamamzna f j sıl oldu? Çok iyı kddıjti•^^ ııız bir şaır olmauna rağmen başhırda sızı korkuttu tnu? Zira düııya edcbıyal otonlelennce "başka bir dılc ceımlemez, çevrilırse çok şey kaybeder" dıye nıtelenen bir kılap Yevgeniy One Yıllardır çevirmeyi hayal ettiğim bıı romanı ilk denemem 1970'li yıllarda Moskova Üniversitesi Türkoloji Bölümünde okurken oldu ve doğal olarak hüsrana ıığradım, çünkü Puşkin ve özellikle 'Yevgeniy Onegin' şiirromanı öyle, elde kılıç, süvari hücumuyla fethedilecck bir kale değildir. Çevirme korkusu da belki o zaman gcldi. Birçok kıtasını okııl çağından ezbere bildiğim romanın çevirme hayalini çoktan bcsliyordum, ama ciddi çcviri isteği ancak Türkçeye yüzden fazla şiiri kazandırdıktan ve bıı çalışmayı ancak üstadım Ahmct Necdct'le birlikte yapabilcceğimizi anladıktan sonra geldi. LJstadı ikna etmek debelirli bir süre aldı. 'Onegin'den yaptığımız bazı çevirileri gören dostumıız Ataol Behramoğlu da bizc cesaret verdi. 'Onegin' gerçckten yalın bir SAYFA 18 'Onegin elde kılıç çevirilecek bir metin değildir' Rusçayla yazıldıgı için çevirilmesi zor bir eser. Bıı romanı çevirmek için Rusçayı ve Tiirkçeyi bilmenin dışında 19. asır Rus dilini ve edebiyatını, o dönemdeki 'klasisizm', 'romantizm' edebiyat akımlarını, dönemin şairlerini, kitapları Rusçaya çevirilen Iran, Fransız, Ingiliz vb. diinya yazarlarını, Rus tarihini, balesini, köy ve şehir yaşamını ve ekonomisini, halk edebiyatını, genel Rus ve bölgesel örf ve âdetleri, batll inançları, fal açmayı, kumar oyıınları hakkında bilgileri, dönemin nakliye araçlarını ve bu araçları nasıl kullandıklarını, yani ünlü Rus eleştirmen Belinskiy'in 'Yevgeniy Onegin'le ilgili 'Rus hayatının bir ansiklopcdisidir' dediği tarih kesitini az çok bilmek gerekir. 'Onegin' üzerine yazılan onlarca kitabı, yorumu gözden geçirmek gerekir. Bu böyle olmasaydı ana dili hem Rusça hcm Ingilizce olan yazar ve şair Vladimir Nabokov romanın Ingilizceye çevirisi ve 1000 sayfalık yorumu için yaratıcılık hayatının 15 yıla yakın bir zamanıru ayırır mıydir' Ayrıca, Divan Edebiyatı'ndan günümüzTürkçesine birçok diliçi çeviri kitabı yayımlayan, dolayısıyla Puşkin'in "Rus aruzu" diye adlandırabileceğimiz şiir örgüsünü, 5 .OOO'den fazla dizcde uyaklık sağlayabilecek düzeyde bir kapasiteye sahip Türkçenin ustası bir şairle çevirmek çalışmanın amaca ulaşmasında bir güvenccydi. Şu ana kadar okurlardan gelen tebrik mesajları bunu başardığımızuı bir göstergesidir diye düşünüyorum. Kendine has uyak şemasından söz eder misıniz? Yevgeniy Onegin'i yazarken Puşkin, edebiyatçılartn 'Onegin kıtası' diye adlandırdıkları yepyeni şiir kıtasını yaratır. Bu kıta "yamb" vezni, belirli bir uyak düzeniyle yazılan 14 dizeden oluşur, ABAB CC D D EFFE G G uyak şeması ve bu şemaya uygun 9898 99 88 9889 88 hece sayısına bağlıdır ve bizim çevirimizdeki 366 kıta bu şemaya göre yazılmıştır. Hem Tiirkçeyi hem de Tiirkçeyi iyi bilen bir dübilimci kimlığinizle Yevgeniy Onegin'i Türkçeye çevirirken uyak şemasına sadık kalmayt seçtintz. Neden? Bu seçim metnin anlamında kayba yolaçtı mu Sadece uyak şemasına değil, hece sayısına da! Asıl zorluk da buydu! Uyaklığı sağlamak, romanın şiir örgüsünü kııran ve kendi şürinde de kafiyeli şiire yaK İ T A P DİLBİÜMCİ KİMÜĞİ C U M H U R İ Y E T S A YI 7 2'