Katalog

Andre Breton Andre Breton ve erceküstü Metinler O Doç. Dr. Nedret TANYOLAÇ ÖZTOKAT ipminci yüzyıl Fransız edebiyatına akımlar açısından baktığımızda, Sürrealizm, Varoluşçuluk, Uyumsuz Tiyatro, Yeni Roman hem kuramsal metinleri, hem de birbirinden parlak örnekleriyle tutarlı izlenceler olarak karşımıza çıkar. Sürrealist akım gerek ünlü manifestoları, gerek Breton, Aragon, Eluard gibi yazarlarıyla bugün de okur ve araştırmacılar için ilgi odağı olmayı sürdürüyor. Fransa'da süreli araştırma bültenferi, üniversitcde yaptırılan tezler ve yeniden basılarak okura ulaşan başlıca yapıtlarıyla sürrealizm 1920'lerde Andre Breton önderliğinde başladığı yolculuğu sürdürüyor. Türkiye'de 2003 yılı içinde yayımlanan iki önemli yapıt, Nadja ve Çılgın Aşk sürrealizmin kuramcısı Andre Breton'u Türk okuruyla tanıştırırken, Fransız Elçiliği'nin davetiyle Türkiye'ye gelen ve Andre Breton'un yaşamı veyapıtlarıyla ilgili yayımlarınuan tanıdığımtz, Paris III Üniversitesi'nden Prot. 1 Ienri Behar 25 Mayıs 2003 tarihlerinde Ankara Üniversiteşi, Hacettepe Üniversitesi ve tstanbul Üniversitesi'nde Fransız Edebiyatı öğrencileriyle Andre Breton ve yapıtı üzerine konuşmuştu. Hemen ardından da Istanbul Universitesi'nde Fransız Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı öğrencilerine sunduğu konferanstada Breton'u anlatmıştı. Prof. Henri Behar'la Breton ve sürrealizm konularında sorular yönelttik. Cerçeküstücülük akımının kurucusu Fransız yazar ve düşünür Andre Breton'un, düşüncesini en iyi anlatan romanı Najda' ve Çılgın Aşk' dilimize çevrilmişti. Breton'un Sanat Manifestoları' ise yakında Türkçe olarak karşımıza çıkacak. Doç. Dr. Nedret Tanyolaç Öztokat, Breton uzmanı Prof Henri Behar'la konuştu. Y de oldu. Başarısızlık, saflık, hazırlıksızlıktan... Breton komünistlerle diyalog kurdu, ama başkanlarıyla değil de, örneğin Paul VaillantCoturier Ue, o sıralar Komünist Parti'nin kültür işleri yöneticisiydi. Breton kendisinden istenilenleri yerine getirdi. İyi niyetli, dürüst bir tavır içindeydi. Kızıl Cephe adında, işçilere yönelik bir dergiyi yönetti. Renault fabrikalarında bir kaza oldu. Breton zehir zemberek yazılar yazdı. O metinleri okumak gerekir: Kaba, saldırgan, eleştiri dolu yazılardır. Ama içinde Breton'u pek bulamayız. îçten, candan bir iyi niyet vardır, ama o çevrenin analizi, bilgisi, pratiği açısından yetersizdir. Breton düşünceyi savunurdu, zafer düşüncenin olmalıydı. Yani sendikacının, siyasetçinin, işçinin izlediği yol, girişilen çabalar, yılların çalışması... işte bunları pek dikkate almamıştır. O bir yazardır, edebiyatçıdır. Evet, edebiyatçılar, Aragon, Breton edebiyatla siyaset arasında bir bağ kurulmasını istediler. Breton sürrealistlerin Komünist Parti'ye üye olmaları gerektiğinden de söz etmiştir, ama hep "saflık" içinde. Sovyet yöneticiler sürrealizmle ilgilenmemiştir. Breton sonradan eleştiriler yöneltmiştir. Ama temel amacı, Komünist Parti'nin kültür politikası üzerinde bir etki oluşturmaktı kaldı ki, AvantGarde edebiyatçıları da araştırmalarla Komünist Parti'yi buluşturmak istemışlerdir Moskova'yla cla öyle oldu. Moskova ve Paris arasında doğrudan bir ilişki kurulmamıştır. Aracılar vardı. Fransız ve Rus Komünistleri arasında tam bir iletişim olmamıştır. İşte bu tam bir saflıktır. Rusya'da olanlarla bu yönelimlerin hıçbir ilgisi yoktur! Ama, kültür açısından bakınca Breton'un "anarşist Parisli" tavrı gözardı edilmez. Bununla birlikte lirik bir vizyonu vardı. Amerika serüvenine gelince, Breton Amerikan Kültür Ataşeliği'nin oyuncağı oldu. Devrimci ve sürrealist bir edebiyatçı tabii ki Amerikalıların hogidecekti. İşte bunu kullandılar. ORTAK İFAOE İSTEĞI Konferansınızda Breton'un Troçki'yle olan ilişktsıne çokfazla göndermede bulundunuz Evet, Breton Troçki'yi çok beğenmiştir. Ama insan Troçki'ye daha bağlıdır. Fransa'ya dönelıtn, sürrealizmin başarısma. . Başarı derken abartmamak gerekir. Göreceli olarak bir seyler söylemek doğru olur. Alçakgönüılü olmak gerekir. Ama mam]e\tolarvar, örnekleyıa yapıtlar var Evet, yırminci yüzyılın iyi yapılanmış bir akımıdır sürrealizm. Âma sürrealist olarak başka kimi sayabiliriz? Bir üyelikten söz edilemez. lmzalanmış bir anlaşma mı var? Üyelik var mir1 Ortak biryönelim var, önemli olan, bizi ilgilendiren dc bu. Bakın on dokuzuncıı yüzyılda romantik akımt ele alalım. Şu yazar romantiktir, denir. Musset romantiktir. Ama anlayışı Victor 1 lugo'nun romantizminden farklıdır. O dönemde parıltılar saçan Victor Hugo'va oranla, bir Vigny bize belki daha yakındır. Hugo ise halka yakındı, yönelişlerin, özlemlerin adamıydı. Sürrealizmde de benzer bir dıırum var, ama şunu ekleyelim, sürrealistlerde birleşerek bir şeyler söyleme istegi var, ortak bir ifade isteği var: Breton manirestolarda grubun düşüncelerini dile ^ctirdiğini söyler. Yazma teknıklerı de var Teknikler var, ama hepsinin bu teknikleri kullandığı söylenemez. Soupaıdt ıle Breton'un ortak yapıtı Champs magnetıque\'de kullanılan otomatık yaztyı haşka kullanan olmadı mı '•> Hayır, hepsi o kadar.... Soupault sonra kendisine bir yön çizdi. Gruba dahil olduğunu belirtti belirtmesıne ama ilk katılan, hemen hemen de ilk ayrılandır, BRETONUN SAF YÖNLERİ Bugün yapttğınız sunusta, Breton'un safyanlan üzerinde durdunuz: "aktifbir saflık" deyimini kuüanarak, Breton'un edebiyat, aşk vc siyasal durusundakt saflığı inceledımz Siyasal safltğına dönersck, Breton 'ım yaşamtnda bir SSCB sevdau, bir de Amerika macerast var. Bunlan nasıl de&erlendiriyorsunuz? Her şeyden önce biliyorsunıız, Fransız edebiyatı politik kavgaları olan bir edebiyattır. 1930'larda, yani SSCB'de komünizmin doruktaolduğu dönemde, Fransa'da burjuvazinin yıkılmasını istiyordıı Breton. Lcon Blum'ıın başında olduğu Sosyalist Partı de vardı o sıralarda. Ama Leon Blum'la Breton'un karşılaşması da bir başarısızlık olmuştur. Blıım da bir y.ızar, eleştirmendi. Breton'la aralarındaki diyalog bir açılıma gidemcyecekti. Aynı şey komünistlerle SAYFA 4 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 72 4