Katalog

Gençler ıçın şımdi hiç kimse kılını kıpırdatmıyor.. Oysa Cumhurıyetçıleı, onlar ıçın olağanüstü güzel, ozgün kurumlar yaratmıstı. Bunların başında da "Halkevlerı" gehyordu kuşkusuz. Yaz başı yazılarımın ılkını aşklara ayırmıştım, ikincisini gençlert; ayirayım ıstıyorum, onların gelmiş geçmiş en özgün kurumuna... Cumhurıvetımı/ın bır guzel vanı da gençhğıne duşkunluğuydu Şımdıler dc herkeslerın genclere duşmanlık bes ledığı yaklaşık son kıık ytlclıt bunun ne redeyse ulusal bır polıtıkaya donuştu ruldıığu goz onune getırdırse Oıımhurıyctın o guzelım bakışı daha ıyı çıkar ortava Cumhuı ıyctımı/ gençlerden yanaydı, bugunkuleı gençkrc duşman1 ( ıımhurıyetımız, gençlerınc gııvenı yoıdu, onlara yaslanıyordu, şımdıkıler se onları kendıletınden u?ak tutuyoı Anadolıı avdınlanmasının bu genç kıı şakça yanı 20'lıletce 30'lularea gunu muze taşınmasının, 1968 tupanına dek 40'lıların da bır olçude bıına katılmasi ııın nedenlerı arasındagenç Cumhunvetın gençsevu yanı da buvıık onem taşı mış olmdlı1 Gençler ıçın şımdı hıç kımse kılını kı pırdatmıyoı Ovsa C umhurıyetçıler onlar ıçın olağanustu guzel, o/gım ku rumlaı varatmıştı Bunların başında da ' 1 lalkevlen" gelıyoıdu kuşkusıı/ Ya/ başı vazılarımın ılkını aşklara ayır mıştım ıkıncısını gençlere avırayım ıstıvorıım, onlaıın gelmış geçmış en ozgun kurumuna I ıalkevlen konusıına eğılen yazarla rın tuınu, ıkı konuda goıuş bıılığıne var mış gorunııvorlar 1 Halkevlerı, CHP'nın yonlendırme sı doğrultusunda, onunla yapısal eklem lenme içınde ve onıın ıdeolo)isının taşı yıcısı olarak kurulmuş, çalışmayakoyul muştur 2 Ancak Halkevleıı, sureç îçınde, bu boyutıın uzeıme çıkmıştır Sonuçta, gu nıın koşulları çerçevesınde, tum Kesım krı kucaklavarak toplumun donuşturııl mesınde, çaudaş yurttaşlar yaratılmasın da, yurttaşlık bılıncının oluştuıulmasın da tartişmasız bır ışlev ortaya koymuş tıır C^.A^^J.SADIKASLANKARA Gençlerin Halkevleri V> l . .«a... .*. Cumhuriyet r,j «• ' j i*u ıu rifl CAHA tti Halkevlerinin yıldönümü Pj dün törenlekutlandı t Ankuıu Halkevindeki merasimdr, Millı Şefımir, Meclis Reisi, Başbukan Vu, Unlrrce laipbp.TCııılordunuıı j'< !'t , \ Once Beledıve Başkanvekılı olan 3 Hazıran 1952 vılında da meclis uvele rı tarahndan Beledıve Başkanı seçılen /ahıt Akdağ, bır Demokıat Partılı ola rak hıç de Feııt ( elal gıbı du^unme/ / Halkevı'nın beledıveve veıılmesı hkrı yapılan ılk temaslarda kabul edılmeıınş tıı Bana verıkn malumata goıe şu bır kaç gun ıçerısınde Bakanlar Kuıulu na sunulacak olan bu mevzuda kat ı bırkarara vaulacaktıı Kararın khımı/de ol ması kuvvetle muhlenıeldıı Boyle oldııgu takdırde de beledıve bınasını Meıkez Bankası na satacağız () zaman beledıve butçesıne kullıvatlı bır para gırmış ola cak ve heledıvenın ış vapma gucn artmış olacak ' / / Butun bu gelışmeleı 24 îju bat 19iî'te kurulan Adana Halkevı nmsd!jubesı nın dekapısınakılıt vuıul masına neden olur ' (101) Halkevlerinin Işlevi Demokrat Paıtı, kendı kurumlaıını, vanı karşıdevrımı getıımek uzere kolla rını sıvamıştı Ne kı, artık cumhuııve tın kentlerı kurulmuş, bu vonde bır "kent kultuıu ' ottava çıkmıştı Halkev lerı, bu ba&lamda îijlevını verıne getır mış kurumlar olarak, tarıhtekı koşeleıı ne çekılıvordu Nevdı ışlevı Halkevlerinin, başlıklat halınde sıralayalım 1 Halkevleıı ulusalkıılturunateslevı cisı olmııştur, 2 Halkevleıı, bır tarın bı lıncının oluşmasını sağlaınış, belgenın belgelemenın onemını kavıatmıştır 3 Halkevleıı, Anadolıı avdınlanmasının kentlerdekı lokomotıfı olmııştur 4 Hal kevlerı, tıyatıo yolııyla kentlderın sana ta gırmesını saglamıştır, 5 Halkevlerı, Turk tıyatrosu ıun bır dızı arayış getu mıştır, 6 I lalkevleı ı, topluma vurttaşlık kenttaşhk ve bııey olmaklık anlayışı ka zandırmış, kadın ozguıluğunun kurum sallaşması ıçın çaba narcamıştıt 7 Hal kevlerı, tum Anadolu'yu sahne, kentlerı şenlık alanı yapmıştır, 8 Halkevleıı vurttaşlarda dd nılınu oluşması ıçın ça balamıştır, 9 Halkevlerı, yurttaşlara kı tap, yayın sıırefien yavın ızleme ve yavın yapma bdınci kazandırmıştır, 10 Hal kevlerı, vurttaşlarda yuı t sevgısını pekış tırmış, bunun kurumlaşması ıçın çaba gostet mıştır Bunca ış başaıan bır kurumun, kent lerde vaşavan ınsanları, bır biçimde kent lıleştırmemesı duşıınulebılır mi'J Kent kulturunıın var ecnlmesı anlamında ın sanları etkılemedıöı' Sonuçta halkevkrınde tıvatıo vap.ın ınsanlar, kendılerını 'kentlı' vaşadıkları yerleıı 'kent' kılma baölamında buvıık ışler başarmıştıı Denebılır kı cumhuıı yet bıreyını varatmanın altına ım/a at mıştır bu kurumlar Kentlıkştırdıgı kent kultıırııyle voöıırdugu bıtevleı ara cdığıyla, vurttaşlık bdıncını gelıştıren ku rumlan olmuştıır cumhuııvetın îkı hafta once, Cıımhıırivetın kent alanlarından so/ etmıştım Bu alanların ne hale geldıgını Perıde Celal ın Deli Aşk (Can 2002) adlı romanından bır alıntıyla aktaıayım "Kesımlerı hevkellerı eskıyor, meydan açddıkça kuçulen l'aksim'dekı anıtıyla Ataturk kaybolup u/aklaşıvot dıı ustıın den sılgı geçırdmış gıbı soluklaşarak " (39) Bu ınsanları, onlaıın yaptığı va da yap maya çalıştığı tıyatroları anlatan kıtaplar Anadolıı aydınlanmasının rumhunvet uygarlığının da tarıhçesını oluştuıuvor Bu nedenle oncekı hatta, bu hatta çeşıt lı alıntdarla tanıtmaya çalıştıgım kıtaplaı yalnız onemlı bıı boslıığu doldurmuvoı, yurdumuzun uvgarlık volundakı adımla rı doğrıdtLisunda bdgdendırırken bızı, konu uzerıne bılınçlenmemızı de sağlı yor Bu yaz çiçeklenmesınde gençlerin bın renklı duşevı, o guzelım Halkevle rı unutulabdır mı hıçr1 CUMHURİYET KİTAP SAYI 695 Mîllct v< Portı vekilleri muk>f«Iı hazır bulundular bır h»t*b* ie topr»l<iarmd«n çrWilme»mı uiıy ( m hııkuınHnM! b«r nolı» ı (.rnrt .S*ktct«*rl 14 ifrMU yıMoftümunu ViİMf !"JJt!f Halkevleri toplumun en önemli kurumlarından blrlydi Yukarıdaki kupürde 25 Subat 1946 tarihlı Cumhurlyet'in blrlncı sayfasında blr Halkevı naberi yer aiıyor saatınden bır haylı eıken Halkevının salonıı dolmuştuı I akat ut u bu salonda dugumlenen zıncırın bıı tııı lu arkası gelmck bılmıyor Halkevı ıda re memuru telaşa duşmu^ Reısı tekton la evınde bıılmuş trendım, demi'j halk akın cdıyoı, salon doldu, kapılardan ge çılmıvor Bı/ dısj kapıyı kapamak, salo na sıgmayanları çıkarmak ıstedık ( ık madılar îsrar ettık, yangın muslukları nı açtılar Reıs merhum Reşıt Cjalıp bu hadıseyı haber verene aynen şunları soy lemıştır lamam Iştebizmııstedığımız de bundan başka bır şey değıldır, nalkı oıaya akın ettırebılmek Hıç kımseyı yerınden etmeyınız Gorebılenlcr gor sunler Yalnız yangın muslııklarını kapa tını/ " (NurhanKaradag, Halkevleri Tiyatro Çalışmaları (19321951), Kultur Bakanlıgı Yayını, 1998, 169) Kımdır bu gençler? Sayısal verılere de değınelım mı bırazr1 H alkevkn tıyatro kollarında gorev ya panlar amator olduklarından asıl geçım kaynaklan baska alanlarda yoğunlaşı yor 1935 vılında tıyatrokolunda 30avukat, 49 doktor, 1141 o&retmen, 632 te tımcn, 1965 ışçı,245 çıflçı,409guzel sanatlar mensubu, 503 ış yardımcıları ve başka ugraşta olanlar gorev vapıyor Bunlar 716'sı bavan, 4258'ı bav olmak uzere toplam 4974 kışı (Karatfağ, 112, 113) 1935 nufusu, 16 158 018olduğunago re (Yurt Ansiklopedisi, Cılt 11, s 7931), demek kı toplumda, eylemlı tıyatro ya nanların oranı, bınde 3 (yuzde 0 3) gıbı bır duzeye ulaşıyor Bugun70 mılyonluk nuhısumuzun, bınde uçluk toplamı, 21 000 ınsan yapıyor Pekı, tıyatro vapmaya gonul vermış ynmı bın genç ınsanın varlığından soz edılebılır mı bugun Ana dolu'da' îkı kez yasaklandıktan sonra, gunumuzde uçuncu ke/ varlık goster meye etkınlık gertekleştırmeye çalışan Halkevı şubelerınae, tıyatroyla ılgılenen uyelerın sayısı kaçtır dersınızr' Sayısal verılerın ardından, Nurhan l'e kerek'ın şu satırlarını anlamak daha ko lay hale gelıyor " I Ialkevlen, kaynağı gereğı Mvası bır kuruluştu CHP'nın partı programını yaygınlaştırarak kok leştırmek amacıyla kurulmuş bır çeşıt partı kultur orgutuvdu Bu nedenle sureç ıçmde taraf olması ve pohtık çekış menın ıçıne çekdmesı doğaldı Bu sure cı havıetle ve kuskunlııkle kaışdayan temsıl şubesı uyek'rınm bırçoğu, ılk yıllardakı ınanç ve coşkularını bır kenara bırakıp, koşekrıne çekdmeyı tercıh etmışkrdır " (Cumhuriyet Donemi'nde Auana'da Batı Tarzı Tıyatro Yaşamı (19231990), Kultur Bakanhgı Yayını 1997,94) } lalkevlerındekı gençlerin kendderını gerıye çekmesının bır başka nedenını Karadağ'dan ogrenıyoruz "Seyırcının boylesıne ılgı duvduğu tıyatro olayına genelde baktığımızda tıyatro, sevırcının gereksınımı olamıyoı 1941 CHP Kurul tayı'nda, butun ulkeden hemen hemen vabamın her evresıne dıskın 2436 dılek geldığı halde sanata va da nyatroya dış kın tek dılek gelmıyor " (169, 170) Ancak vıne de "Halkevlerı tıyatro kolları tum bu zotluklara karşın buyuk bır O7verıvle ve kapasıtelerının çok uzerınde 19 vıl vurt çapında tıyatro olayını eksiğıyle gedığıyle de olsa artan bır hızla surduıu(r) (Karadag, 182) Gençler Işbaşı Yapıyop lnonu'nun 1935'te Halkevlerı açılış yıldonıımu konuşmasında, bııralarda et kınlıkleıe karılan gençlerı "saygıdeğer" olarak nıtelemesi dıkkat çekıyor " Halkevlerınde gıızel sanatlara sarf edılen bııtun emekler çok verımlıdıı Bu hıısusta emek sarf edenler, vatana hi7 met etmeğe çalışan adamlar gıbı saygı ıkmuamelegormelıdırler " (Ulku, Mart 1935 ( ılt 5, Sayı 25) O gunler.de, Eskışchır Halkevı nden yazan 1 * Yersel'ın satırları doncmın he } yecanınıyansıtıyor 'Ycnı Halkevı bına sına taşındı&ımızm onııncu gunu ıçın deyı/ " "Dana açıldığı gunden berı, mu tevazı bır durumla, Lııçok ışlerı başar mıs bulunan Eskışehır Halkevı yenı ve ıyı taksımatlı bır bına ıçıne gırmekle da ha genıs bıı ınkışaf ve ılerleme sahasına atıJmış bulıınuyor / Uyelerının sayısı uç yuzu geçen bu Ev, açılmış ılık kolları ıle bııtun uyanıkları goksune basmak, bıırun gençlerı bağrında ısıtmak ıstı yor " (Ulku, Şubat 1936, Cdt 6, Sayı 36) Gençleı ışbaşı yapmasaydı, heyecan verıcı sonuçlar derlenebdır mıydı dersı nız? Halkevcı Kcmal Zekı Gençosman'ın anısı, bunu kanıtlıyor bır olçude SAYFA 18 Halkevleri: Gençlerin Diişevi 1 lalkevlerının, ışlevsellık baglamında, butun kesımlerın desteğını aldıgı oylesı ne açiktır kı sozgelımı Adana'da hangı goruşten olursa olsun, I lalkevleıının ka panmasına ve bınanın beledıyeye geç mesıne, eskı l Ialkevcıler o gunleı de bu vuk tepkı gosten(r) Oıneğın, Ferıt Ce lal Guven (Adana Turksozu Gazete sı'nın 2110 1952 tarıhlı sayısında) tep kısını şoyk dıle getırı(r) "Halkevlerını, Halk Paıtısı'nın elınden almak ıçın kı vasıya hareket ettıklerını bde mazur gor duk, eğer bıı muessebeler yenı baştan, hatta Demokrat Partı'nın polıtıkasına uygun olarak nızamlanıp, halkın ve gençlığın emrıne verdmış olsalardı, bu nu da yapamadılar " (Tekerek, s 100) Demokrat Partı, Halkevı yapdarını haraç mezat satışa çıkarmak ısteyen kışderın doluştuğu bır partıydı oysa Bun dan bonrasını Nurhan Tekerek'ten dınleyelım