Katalog

İsmet Paşa'nın Ağır Topları isc onca sürükleyici öğcyi barındırdığı halcle bağrında bunlara sırt çevirip anlatma biçimiyle, yoğun emeğiyle kendini belirgin kılan bir roman. I smet Paşa'nın Ağır Topları (Dünya, 2005), Şemsettin Ünlü'nün Yukarışehir, Toprak Kurşun Geçirmez, Yüz Uzun Yıl adlı kitaplarından sonra nehir romanına eklediği yeni yapıtı. Ama terimin tam anlaınıyla "ro man" tsmct Paşa'nın Ağır Topları. Romanda pcrdc, Sakarya Savaşı'nın o öliim kalım günlerine yaklaşıldığı bir zaman diliminde açılır. Yazar, aralıklarla geriye vani işgalc, hatta çok dalıa önce Icre gitlip roman zamanına geri döncr. Baytar Binbaşı Fehim Cezmi, Tabip Yüzbaşı Çobanoğkı Fcyzi, Yukarışehirli ikiz vıizbaşılar Akşit Aşiı aracılığıyla Kurtufıış Savaşı'nı, bu en ağır günleri yansıtır. İsmet Paşa'nın AğırTopları'nda dikkatı çekcn, anlatılanlardan çok yazarın anlatma biçimi ilkin. Yapıtı "roman" kılan da bıı zatcn. Çünkü Kurtuluş Savaşının koıidorlarında gezinirken, anlatma biçimini görmezden gelemiyorsıı nuz. Yazar, nc yapıp edip romanı nasıl öriintülediğıni merak cttiren bir konııma getiriyor sizi. Azdır böylc roman. Anlatılanların peşine takılırsınız çoğunda, roman biter de şaşakalırsmız. Sürüklenmişsinizdir pcşinde, bir solukta dinleyiverdiğiniz dedikodu, birdcn yüz yüze geliverdiği niz hcyccan verici bir anlatı gibi o anda tüketirsiniz, biter. Ismet Paşa'nın Ağır Topları ise onca sürükleyici öğcyi barındırdığı halde bağrında bunlara sırt çevirip anlatma biçi nıiyle, yoğun emeğiyle kendini belirgin kılan bir roman. Evel, "roman". Nedir onu roman yapan, diye sorarsanız, "kişileridir, kahramanlarıdır," de rim hiç duıaksamadan, ardından eklerim; "bıınları anlatma biçimi." Bir ıonıanın gerçektenliğini, olayların birebir yaşanmışlığı değil, kişilerinin bunlarla ilintilenmesindeki doğrudanlık, içtenlik belirler. tlkinde olaylar, bel ki yaşanmıştır ama kahramanlar, yazarın kalıp kişileri olarak roman evrenine ka tıldığından yapaydır, gerçektenlik dııygusııyla karşılaşılmaz. üysa kahraman iarın, kendiferi olarak yer aldığı romanlar, iliskilcndikleri olaylar dış, gerçekliğe uysa ua uymasa da gerçektenlik dııygusu ııyandırabilir. Sırası gelmişken Fethi Naci'nin, konııyla ilintilendirilebilecek kimi sözleri ne kulak vctelim birlikte: "Roman tophımsal gerçekliği 'in san'larda somutlayarak yansıtır. Romanın bıı görevini yerinc getirebilmesi için bıı 'insan'ların gerçekten yaşayan, sahih insanlar olması gerekir: Konuşnıalaııy la, davranışlanyla, düşünceleriyle, özlenıleriyle, cesurhıkları ve korkaklıkla rıyla, umutları ve umutsuzluklarıyla..." (Edebiyat Yazıları, Gerçek, 1976, 140) "Romancıııın anlattığı toplumsal gcrçeklikler, bu gerçeklikleri yaşayan, bu gerçekliklerin tarihi olan bireyler haline dönüştürülemezsc, romanın şematik olması kaçımlmaz olur." (Edebiyat Yazıları, (ierçek, 1976,20) "Gerçekçüik, bi raz da, kişilerdeki hoş olmayan yanları da göstermekle, yazarın sevdiği kisilerin kusıırlarını saklamamasıyla mümkün." (40 Yılda 4ü Roman, Oğlak, 1994,117) Gerçeklikle ilişkisi de dikkat çekici elbette; yazar, romanına dağılmış görünen bir yığın "lıurda teferruat"a, bir filmin çevre düzenini çağrıştırırcasına yer açar ken, bunlara ancak genelde işlev yüklüyor. Çok geniş bir coğrafyaya yayılan kentler, köyler, akarsular, dağlar, bir dö İsmet Paşa'nın Aâıp Tonları' ncmi ele veren araçlar, giyimler, yayınlar, sonra Balkan Savaşı, 1. Dünya Savaşı, ardından gclen Çanakkale, Kanal Savaşları, sonrasında Kurtuluş Savaşı, öteki tarihsel olgular, birer yığma ayrıntı biçiminde "fon" olııştururken, yazarın, ko nusunda tam bir araştirma yaptığını da kanıtlıyor kuşkusuz. Bıınun yanı sıra olup bitenin yerleştirilmesi, kahramanların aynı bir olay için deki cylenı sıralaması hep yoğunlaştırma yöntemi doğrultusunda, sanki bir bilinç akışı vönünde yansıtılıyor. Bilinç akışı, konuşmaların ara yerlerine sızıyor her kezindc. Bunun, romanı bütiın bağlanıında algılanmaktan alıkoyduğu ama algı tamamlandığında benzersiz tatlar sunduğu söylenebilir. Şcmscttin Ünlü, çok sağlıklı bir bakış ve ele alişla Kııvayı Milliyeci subayların toparlayıcılığını yansıtırken halktan çavuşların, onrjaşıların, sıradan erlerin de yörclerinde, çevrelerinde Kurtuluş Savaşı için nasıl katkıda bulundııklarını gösterebiliyor. Iste bütürı bunları eksiksiz yerine getirebildiği için gerçektenlik duygusu yoğun bir roman çıkıyor ortaya. Romanın gercğine uygun kahramanlar seçiyor Ünlü kendisine. Onlara abartıyla vaklaşmıyor, ancak bunları seçerken, bize okuma tadı verccek bir tartım yakalıyor. Sözgelimi dört subaya, farklı iarklı kimlikler verirken, iç boyutlarında apayrı kişilikler yüklüyor onlara. Orneğin Fehim Cezmi'nin annesi Kadriye Hanım'ın tştip'teki çiftlikte neler çckmiş olabileceğini tek sözcükle olsun anlatmıyor, ama bin sözcükle anlat mışçasına bir yananlam döşüyor sırası gelcliğinde. "Çok bir işim kalmadı oralarda," (3î) dedirtiveriyor kadına usulca, bıı da yetiyor. Bir başka yerinde romanın, "... Görevine başladıktan birkaç gün sonra, Fehim Cezmi, gönlünce girip çıkacağı bir otel, olmadı, dayalı döşeli bir oda ara(r), dolaşjır) dur(ur) tzmir'in içindc..." denir. Okıır bilir, Fehim (ezmi'nin aslında durmadan neyi aradığını, ama yazar acemiliğe düşüp dile getirmez bıınıı. Sonra, "Kordon'dan içeriye, Frenk Mahallesi'nin orralanna doğru iki sokak yürüyüp sola döndüğü bir öğleüstü, dıır(ıır) kalır olduöu ycrde! / 'Vrenva Pcnsion!' " (49) Okıır da bir soluk alır böylece, Fehim Ccznıi aradığtnı bıılmuştur çünkü. Sözgelimi yazarın kendi kaiasında biçtiği role göre davranışlara da rastlanmıyor romanda. Rumları anlattığı şu satıra bir göz atalım ilkin: "tşgalciıeri karşılamaya giden Rum hemşerileriydi bunlar Izmirlilerin! Sağa sola koşup dalgalanıyorlar, haykırışlanyla birbirlerini vüreklendiriyorlardı." (99) Ama böylesi bir toptan yargıyla vetinmiyor Ünlü. Fehim Cezmi'ye, şöyle söyletiyor örneğin: "Bak bakalım nasıl, mutlu mu, umııtlu mu bu bizim yurttaşlarr1.. Ne dersin, içi dışı bir mi bunların?" Çobanoğlu Feyzi ikircimlidir:"... Gözü gönlü kararmışsa kalabalıkta..." Fehim Gezmi ekler o zaman: "Sıradan çıkmakkolay değildir..." (101) Yunan işgalciler düsmandır elbet, ama Rumlara hep bıı yuraun insanı gözüyle baktığını görüyoruz Ünlü'nün. Bir başka yerde de şöyle der: "Sevincnleri başka, sevinemeyip neden sevinemedikleri ni bilemeyenİer başka..." (131) Gerçekten bu kahramanlar cok yalın, arındırılmış bir yaklasımla birkaç tiimce içinde tüm ruhsal Katmanlarıyla yer alabiliyor. Orneğin Nallıhanlı asker kaçağı Fîalis'in yüreğinde bir kahraman ta şıdığını; bu arada askcrliği gelmemiş Nuri'yle kaçan genç kız için Yüzbaşı Aşir'in tedirginlik dııydıığunıı, çavuşıın, onbaşının değil ama süvari 1 layri'nin kızın başına iş açabileceğindcn korktuğıınıı scziyoruz. tdris de bunlardan biri dir; "yaman bir dolandirıcı, ele geçirilmcsi çok güç bir serüveııci"dir. (159, 160) Ama Fehim Cezmi'nin tdris'ten yararlanabiltliğini ögrcniriz yinc de. 1 layır, bunların hiçbirıni anlatmıyor Şcmscttin Unlıi, yalnızca sczdiriyoı, deyim yerindeyse okura doğurtuyor. Roman kişilcrini, kalıpların, çizgilerin ötesinde insan olarak yansıtıyor hep Ünlü. Demcm o ki, onun kahramanları, "iyi" ya da "kötü" ayırmaları içinde sıkışıp kalmış, bıı vakasındaıı bakıldığın da öte yakası görünenlerden değil! Orneğin "yaşlı harami" (165) Idris'i bizt salt insan yanıyla, en korunaksız, en çıplak haliyle tanıtıyor. Savaşın uğultusıınu, gümbürtüsiinü yaşanmış, yaşanabilccck her ne varsa tümünü, cephe gerisinde, savaşa katıld katılacak dııran insanlar aracılığıyla, as kerlcrin tek tek durıışlarıyla, tutumlarıyla yansıtmayı ycğliyor Ünlü. Bu açi dan ustalıkla kıııup geliştiriyor romanr nı. Doğmdan çatışmaların yanında bunları da çıkarıyor ortava. Hiçbir kahramanın, hiçbir kişinin şöyle görünüp kaybolanların bilc çizgi seÛeşip kalıplaşmasına izin vcrmiyor. Ünlü, nasıl kalkıyor bu güç işin altııı dan? Romanı, bir şair gibi örcrck... Bir şiirde yer alan öğeler, bulıınmayaı öğeler için de değer üretmez mir1 Şcm settin Ünlü, şair kimliği olan bir yazın cı. İsmet Paşa'nın Ağır Toplan'nda, bı yanını seferber etmiş sanki. Baştan şona şiir gibi örerek geliştiriyo yapıtını. Öyle yoğunlaştırıyorki anlattık larını, bunun açık seçik dile getirilebil mesi için aslında ııpıızun yazması gere keceğini düşünüyorsunuz elinizde olma dan. Ama yazrnıyor. Bıınıı okura tamam latıyor yazar. ()tesinde yapıtın yazarın dönüştürüyor onu. Yalın ama çok katmanlı anlam öbek leri kurarak geliştiriyor anlatısını Ünlt Her sözcüğü, bunların anlam çoğullıığu nu iyiden iyiye ölçüyor. Buna, arındırd mış tümcelerle, seçilmiş sözcüklerle, i§ levsel ayrıntılarla, bunların cn gereklilt rini yerleştircrck ulaşıyor yazar. Kişilerini, kendi dıamlarıyla, yurtlar nın başına gelenler karşısındavsa top lumsal tavırıarıyla ama birer Çenov kar ramanı gibi içlerindc yangmlar büyüts de suskun kişiler olarak yansıtıyor he Şemsettin Unlü. Gerçekten kahramanlarını seyrek kc nuşturarak, daha çok sessiz kılarak ü: telik savaş ortamıyla da birebir ııyıışa bir tutum sergiliyor yazar. Dilin ııcun geleni söylemek yerine dilde bir sakınıı uyguluyor. Şiir işçiliği bıınca yoğun, şairlik bur ca egemen olunca, bölümlerin, böliin celeıin sözcük sözciik okunması gerek yor. Başka türlü yoğunluktan içeriye s zabilmek kimilcyin güçleşiyor çünki Ancak okuma tadı da bıırada çıkıyor o taya. Eylemli okıır için, helc de bunda tat alan okur için bulunmaz bir fırsa dahası şölen tsmet Paşa'nın Ağır To| ları. Ulusal Kurtuluş Savaşı'na bakışıyla c çok iyi bir yerde duruyor roman. Üst lik bunu, yalnız ccphedeki catışmala öne alarak değil, tüm yurdu, bıı topral lar üzerinde köylerde, kasabalard kentlerde yaşayan insanların tutumlaı davranışlarıyıa birlikte harmanlıyor. Sı nuçta doğrudan insanın, insanca du guların aktarıldığı bir "Kurtuluş Sava romanı" olmayı başarıyor yapıt. Gerçektenlik duygusunu bir an olsı yitirmeksizin yüksekliğini sürdürüyı Romanı Şiirle Yazmak Roman Kahramanları Romanda GerçektenHc nep. Semsettin ünlü, şair kimllği olan bir yazıncı. İsmet Pa$a'nın Ağır Toplarında. bu yanını seferber etmiş sanki. İsmet Paşa'nın Ağır Topları'nı ok mamış olmak, eksikJTk bence. • KİTAP ı / ı 1 .ı SAYFA 16 C U M H U R İ Y E T SAYI