Katalog

Gürol Sözen, Zeynep Sözen, Münir Ekonomi Priene, Didim ve Milet'te Büyük Menderes'in Sularında cesi avnı anda Yaşar Eğitım ve Kültür Vakfı'nın katkılanyla yayımlandı. Kitabın yazarlarının bir ortak nokiası da îyonya'da, l'riene ve Milet aıa sıııda, hem kentsel hem de doğa olarak koruma kapsamına alınmasına katkıda bulundukları "Eski Doğanbcy" köyünde yaşamaları. Kitabın fo toğrafları Ali Konyalı'ya, tasarımı da Erkal Yavi'ye ait. Bu kitap bir Ege seyahati dönüşü eli nıe gectiğinde o bölgcyc yolculuğum yeniden başladı. Milet Müzesi'nin niye kapalı olduğu, Milet Didim ara.sındaki kııtsal ya da tören yolunda niye kazı çalışması yapılmadığı, bu yolun kültür tıırizmi için ne kadar önemli olduğu gibi konular aklımdan geçerken belleğimde taze taze, zeytin ağaçları, Söke'deki devckuşu çiftliklerinden anayola fırlayan devekuşları, lyonyalı Agav bitkisi, Didim'deki Apollon tapınağının büyük sü tunlarının kenarındaki mcandr motifinin imgclcri bir görünüp bir kaybolu yordu. Pricne, Milet, Didim kitabının sayfalarında gezinirken kendıme aldı ğım notlar da çoğalıverdi. Işte birkaçı... Anaksimandros'un " Tanık olduğumuz herşeyinözüsonsuzluktur." sözü. lyonvalı düşünürlcrin kcndilerine filozof de meyip kendilerine Eusiologos (Fusis: doğa; logos: bilgi) demeleri.. Logos, söz ya da söz eden. Günümüz anlamında edcbiyat ya da yazının tyonya'da başla ması... FUozofos'un Helenlerce, "hikmet sevcr" yani toplumlardan uzak ve toplumlara birazcık bile faydası dokunmaya, bulutların üzcrinde otıınıp aşağılık yeryüzüne boyuna moral ve metafizik inciler saçan adam demeleri... Mi let'in en büyük zenginlik kaynağının mor kumaşlar ve en sevdiğim mor ren gi keşfedenin Truvalı Helcn olduğıı, bu rengin eskiden murex adlı dikenli salyangozdan eldc edildiği, ama renk zavallı hayvanın damarından elde edıldiği ıçin canlısmın toplandığmı, bir döncm mor rengı yalnızca kralların gıytliğı, Maiand roslamak sözcüğünün, lyon halkı tarafından bııgiinkü anlamıyla 'kıvırttırnıak' olaıak kullanılması, Yunan ve Roma tiyatrolarının farkı, Tarihsel çağlarda da bir tanrı kabul cdilcn ve tapınılan Menderes'e karşı Mi let (Miletos) halkının ayaklandığı vc tarlalarını bataklık, limanlarını da ova ha line getiren bu insafsız tanrıya karşı dava açtığı... vebıınlar eibi niceilginçnot lar...Düşünün siz, halk tanrıyı uava ediyor ve tanrı yargılanıyor! Davayabakan yargıç suçlamayı ycrinde bulup, tanrıyı Milet halkına ceza ödemeye mankum et rniş. Cezayı rahipler tanrı adına ödemişler ve koca ırmak limanları millerle boğ mayı sürdürmeye devam etmiş. Sanki doğanın gücüne karşı koymak miim künnıüş gibi... Cîünümüzde bile Büyük Menderes Dcltası her yıl 10 metre denize doğru ilerliyor. Büyük Menderes ırmağının getirdiği alüvyonlar özellikle ilkçağda hızla biri kerek ve pck derin olmayan bu körfezi doldurmuş. Bııgün Bafa Gölü'nün bu lunduğu ycrde Latmos Körfezi adlı bir koy varmış ve Herakleia kenti, koyun dogu luyısındaymış. Ege'de yol üstutıde bir heykel edasıyla duran tyonyalı Agav bitkisi hep ilgimi çeker. Kitapta da karşıma çıkıverdı. Bulııtlara doğru boy ve ren, kolları şanıdanı veya avuç içlerini göge doğru açmış gibi duran, sarı çanaklı çiçekleriyle Agav'ın va.şam adına bir ilkesi var. Bazen lOyılda, bazeıı 15 vıl sonra çiçek açıyor ve bu görkemli doğum, ölümün başlangıcı. Çünku oliırkcn çiçeklerıni açar açmaz, gü neşle beslencn gövdesinin toprakla bırleştiği yerden yeni oğullar veriyor. Agav gibi yaşam, doğada ve kül türlerde de devam ediyor. Ama çağımızda kimse bunlara aldınnıyor. Aceleci toplumlar kuşağı olan bizler, her şeyi yok edip tüketerek bundan adeta övünç duyuyoruz. Prof. Dr. Münir Ekonomi'ye bu kitabın oluşumunu anlatmasını istedik... "Uzmanlık alanlarıınız farkJı olmasına karşın, arkeoloji ve sanat tarihine yakın ilgimiz bu üçlü yazımı oluşturdu. Zaten günümüzün büyük kesimi sanat konuları... Bunun dışında Ege'de Priene yakınındaki Eski Doğanbey köyünde cvlerimiz var. Bu mekânları eski dokusu ve çevresindeki eski kentler nedeniyle seçmiçtik. Yıllarca yaşadığımız, gezdiğimiz ve konuştuğumuz Büyük Menderes Nchri deltasındaki Priene, Milet ve Didim'i yazmak bir görevdi bizler için. Aynı köyde yeni bir mekân edinen Yaşaı Eğitim ve Kültür Vakiı idare heyeti başkan yardımcısı sayın Feyhan Kalpaklıoğlu da işin içinde olunca, kitabmıız bu vakfm yayınları içinde yer aldı." Bu bnlgeden sıze yamıyan etkiler neler uldu? "Büyük Menderes Deltası'ndan bize yansıyan diğer önemli öğe de o çağdaki yönetim biçimi, iş ilişkileri ve günümüzde de varolan uyuşmazlıklardı. Orneğin Milet tiyatrosunun yapımında çalışanlar iş uyuşmazlığının, modenı anlamda toplu iş uyuşmazlığı ve çözüm yollarına oenzerliği, kurunıların taıilıi gelişiminde dikkat cekici bir örnekti. Bunun yazıtı tiyatroua bir mermcr üzcrinde yer alıyor. Bu ve birçok örnekte va rolan benzerlikler doğrusu çok hoştu." Ege Denızı'ne bakan kıyı şerıdınde Foça ve Milet arasında kalan bolge îyon toprakları olarak biliniyor. 12 kentten oluşan birliğin içinde,Priene (Turunçlar), Miletos (Milet), Tcos (Sığacık körfezi ve çevresi), Myus (Alşartepe), Epheso:; (Efes), Kolophon (Değirmcndcre), Lebedos (Scferhisar Selçıık arası), Klazomenai (Urla), Erythari (lldır), Phokaia (Foça), Samos (Sisam) ve Khios (Sakız) kentleri yer alıyor. Bu kentlerde MO 8 yüzyıla kadar siyasal ve kultürel yaşam o zanıana kadar görülmemiş ilcrlcmclcr kaydetmış, şehır devletı kavrami ilk kez burada ortaya çıkmış. Bu bölgede bilim, fclscfc, kültür, sanat ve ticaret, altın çağını yaşamış. Perslerle savaşan lyon kuvvetleri Lade Adası önünde bozguna uğramışlar. Büyük Menderes Dcltası Priene, Milet, Didim'in en rimli ovası. Daölık yörelerde doğan, Uşak kentinin yukarısındaki Mu rat Dağı'ndan Afyon'un güneyinden başlayan 584 kilometrelik gorkemlı bir yolculuk Maıandros, yanı Büyük Men deres'in ünlüleri siivmakl.ı bıtmıvor Tarıh yazarı Hekataıos, güneş tulıılnıa sını günümüzden ikibın altı vuz yıl on ce hesaplayan bilge Thales, kent plan cısı, ideal anavasa üzerıne gönişler ortaya koyan Hıppodamos Miletli. MÖ 620550 yılları arasında yaşamış, kanun koyııcu, devlet adamı ve filozof Bias Pri ene'li.. llkçağ yazınında adı en çok geçen ve MC) 90 20 yılları arasında yaşadığı söylenen mimar ve mühendis Vıtruvius, "Mimarlık Üzerine On Kitap"ta çok sağlıklı bir arazinin seçımini şöyle tanım lıyor. (s 16) " Arazi yüksek olmalı.sıs ve kırağı yap mamalı, ne fazla sıcak, ne fazla soğuk ılımlı bir iklimi bulıınmalıdır. Ayrıca çev resinde bataklık olrnamalıdır. Çünkü gün doğarken kent yönünde esen sabah esintileri batakiıklardan getirdikleri sislerin içerisine karışan bataklık yaratıkla rının zehirli nefeslerini kent sakinlerinin vücuduna taşırlarsa, bunlar araziyi sağlıksız kılar. Kent sahil kıyısında güneye veya kuzeye bakıyorsa yine sağlıklı ol mayacaktır. Çünkü yazm güney semaları gün doğarken ısınır ve ve gün oıtasında kızgın bir ısıya ulaşır. Batı eephelcri de güneş doğduktan sonra ısınmaya başlar, gün ortasmda sıcak olur, aksam saatlerinde de alev alev yanar. Geleceğin kentinin sağlıklı olabilmesini bu ilkclcrle güvence altına alıp, to|ilumıı besleye cek bol miklarda gıda maddclcri sağlayabilecek ve kolay ulaşım ıçin iyi yolları, uygun ırmak veya deniz limanları bulunan bir yöreyi seçtikten sonra yapılacak iş, kulelerin ve kent duvarlarının temellerini atmaktır. Duvara kalıcı bir da yanıklılık vermek için, duvarın kalınlığı içerisine, duvarın iki yüziinü bağlayan ve kümürleşmiş zeytin kerestesindcn yapılmış birbırine çok yalan bağlar yerleş tirilmclidir. Çünkü bu nc çürıımcnin, ne iklimin ne de zamamn zarar verebileceği bir malzemedir. Toprağa gömülü veya sııda bile olsa her zanıan sağlamlığını ve etkinliğini korur." Vitruviııs'un bilgiye, dcıieye, ve doğaya sağlıklı bakışından kaynaklanan bu gözlemleri güniimiiz mimaılığı için de geçerli ama kim ncvc ne kauar ılikkat Bir Kent Kurarken... Büyük Menderes'in sularında Priene, Milet, Didim, Gürol Sözcn, Zeynep Sözen ve Münir Ekonomi'nin ortak çalışması. Kitabın hem Türkçesi hem Ingilizcesi aynı anda Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı'nın katkılanyla yayımlandı. Kitabın yazarlarının bir ortak noktası tla, îyonya'da, Priene ve Milet arasında, hem kentsel hem de doğa olarak koruma kapsamına alınmasına katkıda bulundukları "Eski Doğanbcy" köyünde yaşamaları. Kitabın iotoğrafları Ali Konyalı'ya, tasarımı da Erkal Yavi'ye ait. NUR ARIOGUL B üyük Menderes, Anadolu'nun derinliklerindcn kıvrılarak Ege'nin tuzlıı sıılarına karışırken, çevresindc kcntlcrin, kültürlerin oluşmasına katkıda bıılunmuş ve uygarlıklara önciilük etnıiş Anadolu coğrafyasının öncmli sularından biri... lyon kentlerinden Pricnc, Milet, Didim, btı coğrafyada varlığını siirdiirmüş, olağanüstü eserler üretmiş, dcstanları, masalları, anıtlan ve şiirleriyle önüniüze serilen zengin bir uygarlıklar sofrası... Bıı bölgc aynı zamanda Anadolu'nun ilk denizci beyliklerin dcn Menteşoğullan'nın yaşadığı, Büyük tskender'ın konakladığı toprakiar... Büyük Menderes'in sularında Priene, Milet, Didim, Gürol Sözen, Zeynep Sö zen ve Münir Ekonomi'nin ortak çalışması. Kitabın hem Türkçesi hem lngiliz 12 SAYFA C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 7 17