Katalog

ccliyor, orası kocaman bir soru işarctı. Aklınıa pes, peşe takılan snrulau he meıı kitahın vazarlarından Savın Profesör Zeynep SözcııV' voncltıyoı ıını. Pncııc. Mılct, Ditlııti'ııı ıııuııarlık vc k't'llt Yl/p/U a^lMluldll llglHÇ ytVll HC'Vllİ l'C hıı <>lıı$ın//nıı gjıniııniizdvki yan\ı»ıası cdir d Pricnc, Mılet vc Üidim'in mimarlık ve kent yapısı açısından en dikkalc deerözellikleri geıek yeıles.im, gerck vrin endııme, geıeksc planlama açısındaıı gcçmiş, ııygarhklatm deneyim vc birı Kiınlennin bir özetı olan kriterleıin uv gulanmasıdır. Taıihsel kentler (lyon, Hellenıstik, Roma, Bizans, Selcuklu vc Osmanlı kentlerı de dahil olmak üzere) bıı nedeııle hemetı hcr zaman üst üste yığılırlar: Bclirli bir bölgc içindc cn iyi yer ,en iyi yön, cn sağlıklı arazi seçilmistir. Bu seçimde cski yöntemlere başvurulur. Vitruvius şöyle der: "Atalarımız, bir kent vcya askeri gar nizon inşa edecekleri zaman, öncrilcn arazidc orlayan sığırlardan birkaçını kıırban edcrek, karaciğerlerini incelerlcrdi. îlk kıırbanların cig'crlcri koyu renkJi vcya anormal çıktığında, kusurun bir hastalıktan mı yoksa ycdiklerinden mi kaynaklandığinı anlamak için başka sığırlar kıırban ederlerdi. Ciğeri sağlanı vc diri kıJan iyi su ve besinin varlığını bir çok benzer deney sonııcunda kanıtlamadıkça, savıınma yapılarının yapımına hiçbir zaman başjamazlardı. Ana amaçları saglıklılık olduğundan, anormal ciğerlerle karşılaşınaya dcvam ettikJcri za man yörcnin su ve besin kaynaklarının insan sağlığı için dc zararlı olacağını varsayarak oradan ayrılıp başka bir bölge ye giderlerdi." Günümıizde geçnıiş uygarlıkların deneyiminin reddedilmcsi her yere yerleşilebileccği gibi yanlış bir sonucu bera berindegetirmiştir. Oysa başta depreınlcr olmak üzere doğal afetler her yere ycrleşılemeyeccğini bizc göstermiştir. Pricnc ve Milet'te sözünü ctmemiz ge reken bir diğer özellik, kentlerin "Hippodamos planı" adıyla bilitıen dik açılı ızgara planın uygıılanmış olmasıdır. llk kenı plancısı olaıak taııınan Hippoda mos, Milctlidir. Adıyla anılan dik açih ızgara plan, Yakın Doğu'da daha önce de uygulanmıstır. (Orneğın 'J'ürkiyc'nin dogusıındakı Uıartıı kcnti Zcrnakı Te pe'dc). Bu ızgara belirlı buyutlarda yapı adacıkları oluş,turur. Ana caddeler ve sokaklar birbırlerını tlık açılarla kescrler. Plan, tıcari, dini, kamıısal alanlan ve konut alanlarını bırbırındeıı ayırır. Gerek Prıene, geiekse Milet'te uygulanan plan, kentlerin Hcllenıstik veRoma donemindekı geni^lemesinin dc temelıni olus,lunmış,iur. (îiıııiiınüzdv dv ycnı hetıtlerhıırtılnr kaı kcııtm altyapıu tiçnıııdan örıu^tıı Utanbtd'u clc alalun... hıçbır ayrıntıya a döucnı h.adar dıkhat t'dihf/cdiği ortada Stz bu koııuda nclcr sdyleıneh ntcrsmız? Tarihscl kentlerde, sokaklar he.ni ka mnsal mekân alanlan, hem de ulaşını ar terleıidir. Ayrıca sokaklar, kent planlamanın ve kentsel altyapının tcmcl öge leridir. Priene ve Milet'te meıkezi su şebekcleri buluntnaktadır. Atık su ve yağmur suyu drenaj kanallarıvla yerleşım alanlanndan uzaklastırılmıştır. Pri ene'deki eğimlı araziden kent ieindeki suyun dağıtım için yararlanılmıştır. Pricne'ye bir su kemeriyle uzaktan su getirümekte, bu sııyla kentin yüksek noktalarında yer alan rezervuarlar beslenmekteydi. Su buradan kentin belirli alanlarına yerleştirilmiş sokak çeşmclerine dacıtılınaktaydı. Hcr iki kentte de drenaj kanallarının ve ana yolların profili bozulmadan günümüze kadar gelebilmiştir. Romalılar tarafından yapılmış olan yolların pck çoğu bugün dahi kullanılmaktadır (C)rneğin Via Appia MO 312'de yapılmıştır). Demek ki 2300 yaşındakı yollardan söz ediyoruz. Kalınlığı 2.5 metreyi bıılan bu yollar 300400 U M H U R İ Y E T K İ T A P Kitabın yazarlan: Cürol Sözen, zeynep sözen ve Münir Ekonoml yılda bir bakım yapılmak üzere planlanmıştır. Yolların her iki tarafında ver alan yaya kaldırımları, oturma bankları ve çeşmelerle donatıİmıştır. Çağımızda teknolojiye o denli güveniyoruz ki gcçmis uygarlıkların deneyim lerinden ders almayı ve gelecek nesillcre kalıcı ve 'giizel' bir yapı bırakmayı reddediyoruz. BöylelikJe bugüne dek hiçbir uygarlığın yerleşmediği bataklık lara, sulak alanlara binalar inşa cdiyor, sonra deprenıde bu binaların yıkılmasından korkııyoruz. Maıandıos'un adı, kıvrılarak gelen akjşı yüziinden lonialılar tarafından dile cıolambaçlı konuşmalar, özetle günü miizde çok yayeın olan 'kıvırttırmak' sözcüğii olaıak Kullanılmış! Demek ki, çağımız için geçerli olan bu kavram antik dünyada da vardı. Maiandros'lama, bunun dışında yol kıvrıntısı, mimaride yılanvari moiiflcri anlatan bir sözcük... Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir "Şehri yapan ınimari değil ışıktır, mavi gök ve nıavi dcnızdir. Meltem rüzgârı mavısı, Ege mavisi. İnsan, acaba deniz mi ^elırin güzelliğını süslüyor, yoksa sehir mi kıyisiyla denizi süsliiyor dive dü^üııüp şaşırıyor" diyor. Meiıdercs kıvrımların da geceleyen dolıınayı gören ustalar da boş durmayıp ıneandr motifini yarat mı^laı. Menderes Nehıi va da Maiandros sanatın bir simgesi haline gelmiş. Kıvrımlar, Antik Yunan ve Roma sanatının vazgeçilmez iigesi olarak, toprak kaplar, ağaç ve nıermer işçiliginde yer almış, Karya'lı ustalann usanmadan i§lediği, sonsuzluğu çağrıştıran geometrik simgeyi oluşturmuş. Menderes Deltası bir ııygarlık... Bu ıızıın yolculuk sanatın da simgesi olmuş. ve kitaptaki simgeler için şimdi de sözii kitabın yazarlanndan Gürol Sözen'e bı rakalım... "Su , yeryüzü toprağında her zaman uygarlıkların kaynağı olmustuı. Tıızlu stıların ve nehiılerin kıyısıncia kent ku ranlar bu gerçegı goz ardı etmediler binlerce yıl önce... Ayrıca, göz arılı da ede mezlerdi çünkıı su hayatın kendisivdi. Karşılaştırma yapıııak içimden gclmiyoı ama aenc de yureğim elvernıiyor. 20. yüzyılı ileri bir çağ olarak adlandıranlaı yanılıyorlar. Çağımız savurgan, umarsız. Savurganlıktan da öte yok cdici, belkı de gündelik çıkarlar adına bencil. üysa çok tanrılı dönemlerde, örncğin Persler gibi savaşçı ıılııslar da bile su kutsaldı ve akan suya tükürmenin cezası büyüktü. Belki dc bu yüzden o çağlarda yaşayanlar denizler için Poseidon'u, ırmaklar için Maiandros'u tanrı olarak yarattılar. îşte bu nedenle kitabımıza konu olan Maiandros ya da Biiyük Menderes nehri birçok açıdan imgelerlc dolu. Anado lu topraklannda geze dolaşa ya da kıvrıla kıvrıla yol alırken yarattığı coğrafya ise baijlı başına bir gizem. Bizler adına, gündelik yaşamın kirlili^i ve iki yüzlülü ğünden kısa bir süre bile olsa kaçmak için tam bir gerekçcydi Menderes del Antik dünyadan günümüze kadar 96hnjş bir tanım: Maiandros'lama tası... Ayrıca çok konuşulan ve bilincnin ötesıne biraz bile olsa geçip bu gizemin kapılarını aralamak gerekiyordu. AJtı yüz kılometreye yaklasan yolculufiun elbettc sovlu bir yanı olacaktı ve elbettc masalcıları, minıarları, heykeltıraşlan, bilgeleri suyun kıyısında hünerlerini göstereceklerdi. Kıvrıla kıvrda akan nehre bakıp meandr motifini düşlcyip yaratanlar kuşkusuz kendilerinden sonraki çagları da etkılediler: Mimarlığın ve mcrmer sanatının vazgeçilmez simgesi oldu meandr; çeşıtli biçimlere bürüncrek... Yalnız, bir ııygarlık penceresini dc açık tutalım : Bu simge Eslti Tunç çağı Anado lu'sunda da vardı ve hayatın simgesiydi. Alacahöyük'te... Bir hatırlatma daha. Günümüz, ne yazık ki bu simgeyi Nazi Almanya'sının gamalı haçı olarak hatırlıyor... Hani, Karadenizlinin "Güzelliği mi tercih edersin aptallığı mir1" sorusu na, "Aptallığı, çünkügüzellik geçicidir" yanıtı gibi ner şey. Yani Anadolu'nun her toprak parçasında ve bir kazma bo Î yunda, on bin vıl öncesinden beıi siiregcleıı Livgarlıkl.ır yatıvoı, bizler ise kendi toprağmıızın kültürel birıkımıni tam nıadığımız ıçm bir pulıı görünee el ka pısında göbek atıvoruz.... C )vs.ı bmleıcc yılın Anadolu hafkı, yıkınıın ve savaşjarın ıçınde gü/clligi ve^ledı. Şıııı, masa lı, heykeli, kılımı, bezemeyi va^amının bir parçası olaıak scçti. Acaba çağımız aplallığı mı scçti de topıağınıızcfaki ııy garlıkları hatırlamak istcmivor!.. Tiinı bu kargaşada Biiyük Mendercs nehri, altıvyonlan ilc bir kentı yok cttı. Bugüıı ise Söke ovası tarımın en verimli toprak ları. Yani, uygarlıöı yaratıp vok edeıken verimli bir ovayı da günümüze arnıag'an etti Büyük Menderes. Ama en öneıııli armağanı Pricnc, Milet ve Didim çevre sinde varolan taş ustaları, mımarlaı, bil geler, destan yazıcıları, masalcılar, yargıçlar, heykeltıraşlar... Bıına o çağlaıın niç susmayan dedikoducularını da ekle yelim!.. Kültürsüzlügün egcmen oldu ğu, 'kifayetsiz muhterislerin' kol gezdi;i, bizi yönetmeye çahşanların buyrukarsavurduğu birortamda vaşamayı scçtiğimiz, Büyük Mendercs deltası, yalnızca durak ycrimiz... Ama asknda varolan, binlerce yıldan beri, yılmadan ayakta duran uygarlıkların destanı: Suç bizim değil, Herodot vc Homcros'un yalancılarıyız yalnızca!.. " Kitabın sonıına yaklaştıkça Didim Apollon rapınağı'na doğru yeni bilgilerle yürürkcn, Miletli rahipler olan Brankhos'ların heykellcri ve Medıısa ile daha da yakınlaşıyorsunuz. Yolculuk hiç bitmiyor. Çünkü bazen geçtiğimizi san dığımız yer aslında hiç geçmediğimiz oluveriyor!" [email protected] Büyük Mendcres'in Sularında Priene, Didim, Milet / Gürol SözenZeyncp Sözen Müntr Ekonomi / Ydjar Eğıtım ve Kiillür Vakfı Yaytnlan ŞÜKRAN KURDAKUL'UN YENİ KÎTABI CEZAEVINDEN BABIALÎ'YE BABIALÎ'DEN T İ P ' E A n ı 1 ar C E Z A E V İ N D E N BABIALJ'YE 5ABIALt'Dl N TÎP'E Anılur 1940lardan dO'lunıı sununa kadar Türkiye'nin edebi^al vc toplumKal hayatına ilişkin anılar... Onyargıdan uzak degerlendırrnder. 60 yılın yaşanmıi/hğından suzulmuş dersler, çarpın gozlemveandar, edebival ınsanlanna vepolıtik savaşımcılara aıt. canlı portreler . Tilrkiye Sosyalist Lnıekçi vc Köylü Partisi, BüyükTKPtevkifatı ve IİP'li yıllar... Edebiyat Hareketleri, Dergiler Fikirlcr, Yığın, Kaynak, Ycryüzü, Varlık, Yaprak, Berabrr, Kurtuluş, Ataç, Eylcm, Devrim... dergılen Turk Edebıyatçılar Bırliği'nde degışım ve uç yazarın kovuluşu... Edebiyatçı Portrelerı AbdiilhakŞinasi, Orhan Kenıal, Melih Cevdet, Rılat Ilgay... Politik savaşımcı portrt'lcrı Şcfik Hüsnü, Reşat Fuat, Boz Mehmet, BehiceBoran, M. AliAybar, Sadun Aren... EVRENSEL BASIM YAYIN y ıı r ı n c ı l ı ğ ı n t o p l u m c u d a m a r ı 1" 0212 361 09 07 f 0212 361 09 0/. www evrenselbdsım hılqıffiovtfnsclbabim S AY I 7 17 SAYFA 13