Katalog

CeviPi ve çeviri elestirisi Tek bıı ç.evııı anlayışı olmadığı gibı tek ve mutlak bıı çeviıı cle^tırısı anlayı^ından da söz etmek mıimkun değıl Değerlendirmelerimiz eninde sonunda meseleye nereden ve ııasıl baktığımıza bağlıdır, bu nedenle de mutlak dcğıldır. Önemli olan temsil ettiğımi? goi uş değıl, temsil ettiğımı/ yorü^ün tartışılabilir olduğunun farkında olmaktır. Verimli tartışma zeminleri de bu farkındalıktan doğar. Öyle değil midir? ÇAĞLAR TANYERİ* liiğii, "macong"u "Çinlilere mahsus ve 144 tasla oynanan bir çeşit domino" diye tanımladıgı için. Bu yetersiz ve isin kolayına kaçan tanımı goreıı çcvirmcn, besbelli, "Mucong descm kimse anlamaz, domino derim, olur biter!" diye düşıinmü^. Ama hem olmamış hem de bitmemiş! Olmamış, çunkıi çevitmcıı "macong"u "domino" diye çevirince, bu bolumde geçen macong terimlcrinin tümüniı çıkarıp atmak ve bolumu arlaya atlaya, dahası ozetleye özetleye çcvirmek yolunu tutmuş. (...) Bir kere, "Bay Catcr" değil, "Albay Carter". Ustelik, "adam ukulânın biri" değil, (...) Agatha Christie'ye makas atmakla yetinmiyor, "katkı"da da bulunuyor! (...) Kuşkıısu7, bu kadarla kalmıyor. Albay Carter, macong konusundaki bilgisini doktururken, Şanghay Kulübü'ndeki giınlerinden söz açıyor. Masa ba^ındaki konuşmaların arasına sıirekli macong oyunuyla ilgili sözcükler, açıklamalar, deyimleı giriyor. Bunların lıepsi atlanmı^. Kaldı ki, Roger Ackroyd Cinayeti'nin Ingilİ7cesi sık dİ7İlmiş 235 sayfa tutarken, I ürkcesi seyrek dizgili 191 sayfada k.ılmış." Bu saptamalaıdaıı anlaMİacağı u/ı. reeleijtırı u(, kategorı U7erınde temellen mektedır Değışıklıkler, eksıklei/atlama lar ve (("elal Uster'ın yersi7 ve yanlı^ ol dtığunu duijuııduğu) eklemeler/'katkı laı' Bır^evııulcyapılandeğışıklıkler,ek sikler ve eklemelei yeı si/, yanli!} vc ıslev !»ız olduğu geıek(,esıyle eleştırılebılır hiı, kuşkusu/ Ancak \evırnıeıı çeviıı surecirıde kaynak metnı (,eijitlı dıi7İemlerın de (so/cuk, tumce yapısı, anlam, kuıgu vs ) değüjtırmıs, metınde atlamalar yap mış ve metne eklemeler yapmı^tır, bu ne denle boyle bır çevırı ve çevırı anlayışı ka bul edıleme7' onermesı genellenıp <,evı rı eleştırısının mutlak bır normu halıne gclebılır m\> Bu yazının esas sorusu bııdur Oyle suniyoruın ki, bu soıuııun yamlı her bırımı/ın metın ve çevırı olgusuyla ıl gilı tasavvuılaunda, on kabullerınde, <>nyargılarında yatmaktadır Ustelik bu ta savvuılaun, on kabullenn ve onyargıla rın sosyolojık/tarıhsel bır anlamı ve de ğeıı vaıdıı Butun meselc bunıın bılın eintle olmaktıı Eğer bır metın daha da o/cllcstırelım, bıı edebıyat metnmın Leviıisıyle heı du/lenıde mutlak bır eşde ğerlılık sağlamasi gerektığını, tıpkısının avnısını uretınckle yukumlu oldıığıınıı ılusunuyorsak o zaman <,evırnıenı bıı gunahkâı saymak eok kolay olacaktır Çunkıi bıı durıımda tevırmenın yaptığı gerekçelı vadagerekçesı/ herdeöısıklık, her ekleme ve her çıkaıma baska turlu soylersek Levııınenın metne 'mudahale len' dokunulma7İığını baştan kabııl ettı ğımı/ metne bıı ıhanettıı, kaynak metnın ya/arma karşı bırsaygısi7İık vedııyaısı/ lıktıı lam bır eijdeğerlılık beklentısı ^e vırmcn ve ya/ar, orıjınal ve çevırı aıasın i\ı\ ister ıstemez hıyerarşik bır ast ııst ılıskısı kurar, çevırmenı ve onun metınle ılgılı almış olduğu kararları yok sayar Da na da deşecek oltırsak bunıın altından kultuılerara!>ındakıılii,kılerın tarıhselnıtclığı çıkar Boyle bıı çeviıı anlayışının normu çevırının anonım, sadık, sılık ve dılsı/ bır kopya olmasıdıı ()nemlı olan ya7aıın ne soylemış olduğııdur ve bi7 çevırmen kendısınden ıstenenı yapmayı beteııyoısa ya/arın soykdığını eksıksı/ anlayatağımı/dan hıç kuşku duymayı/ Ancak bu tasavvurumu/u değıştırıp, AA ha baştan bır edebıyat metnının çevırısıyle mutlak bır eşdeğerlılık sağlanması nın mıimkun olamayacağını kabul ettiğımı/ anda îbler değışır Çevırmenın met nın farklı dıi7İemlerıne ve ya/arın ama cina bağlı kalarak çevırdığını duşundu ğtı, hıçbır sapma yapmadığına ınandığı bır edebıyat metnını bıle bır 'stıret'ten bır kopyadan ıbaret goremeyız o zaman. Kaldı KI, çevırınenler kımı durumlarda koşııllargcrektırdığı içın bılınçlı değişiklıkieiı hedefleyebılırler Bıı bakış açısıy la eşdeğerlılığı doğal bır gereklılik sayamayı/, çunku bılırı/ kı çevırı sıırecınde c evırmenın orıjınal metınle kurduğu ılış kı pek çok faktorle Mnırlanmıştır ve kar masık bır ılışkıler ağının îçinde yer aJmaktadır Bu anlamoa çevırı bır suru ka çınılma7 engelle kaışı kaışıya kalmaktadır Artık çevırı dılde okuduğumıi7 me tın ıstedığı kadar eşdeğerlılık ıçın çırpınmış olsun kavnak dılde okunan metın değıldır, başka bır metındır. Neden? "Roger Ackroyd Cinayeti"çevirisiyle ilgili bir tartışmaya katkı D aha bırınci cumlede altını çı/e rek soylcyelım Bıı bıı veıgı va da ovgu ya/isi değıldıı, ne Sayın Go nul Suveren'ın çevırısını ne de Sayın Ce lal Usteı'ın çeviıı eleştırısını sıınmak ya dayermekiçın yarılmıştır Ne mutlak bıı taral olınadıı ne tle mutlak bır karşı çı kış Bıı ya7i (elal Usteı'ın 22 Ağustos 2003 taııhınde Radıkal Kıtan'ta çıkan 'AgathaChrıstıe( ınayetı' basjıklı eleştı rısının okunmasından sonra /ıhınde be lırenbırsoruyumağınındişavuıumudur Vaka şııdur Celal Uster, Cionııl Suveren'ın 'Roger Ackroyd Cinayeti' bashklı çevırısını eksık, yanlış ve keyfı olduğıı yolunda eleştırmış, bunıın uzenne Altın Kıtaplar Yayınevı eleştırıyı haklı bularak çevırıyı gerı çekmiştır Herhangı bır çe vırı pek çok nedenden dolayı, sozgelımı daha baştan metm seçimının uygunsu/luğu, çevıımenm altyapısının yetersi7İı ğı, redaksıyondakı aksamalaı vs yıızunden başansı/ olabılır ve çevırı okuruyla beklenen ıletişimı geiçekleştıremeyebılır Çevırıeleştırıferının çevırı uygıılamalaıı nın kalıtesını yukseltnıek, çevırmenı, yayınevını, okurları, redaksıyon gıbı de netım mekanı/ma larını uvaımak an lamında ctkılı olabılmesı gavet olum ludur Celal Uster so7 konusu eleştnı hinde şoyle der "(...) Ebaşi'nin sbzünü ettiği macong bölumiıne gelince, gerçekten de 16. bölümün başlığı "An Evening at MahJong"idi."Bir Macong Akşamı" ya da "Macong Ma»•asında Bir Akşam" diye çevrilebilir. Romanın Tiırkçe çevirisinin 16. bölumiınü açtım; başlığı şöyleydi: "Domino Oyıınu"!..(...) Peki, Altın Kitaplar Yayınevi'nden çıkan bu kitapta, Gönul Suveren adındaki çevirmen, "macong"u neden "domino" diye çevirmiş olabilir. Biiyük olasılıkla, Redhouse Söz8 Çıınku orıjınal metın kendı doğal kııltıırel ortamından kopartılıp farklı bıı kııl tıırcl bağlama taşmmiştıı, bu vcııı bağ lamda çevnmcnın kendısı dt dahıl ol mak U7ere çeviıı okurunun onkosullaıı edebıyat gekneklen, tlılın o/cllıkleıı alımlama sıııeçlerı farklıdıı Bu dıııum LU çevıımeııın kaçmılmaz olaıak gıınah ışleveceğını kabul etleı ı/, ama ışın doğa sı geıeğı bunıı ayıp saymayı/ ışte o /a man da çevıımeııı suçluluk duyguları içindekı\ıandınnamı//orlaşıı Yaıgının yerını, çevıııyı kendı koşullau ıçintle an lama (,abası alır Bıı açulan bıı çevıııdt yapılan değışıklıkleıı, atlamaları, <.kk meleıı bu o/ensı/lık,saygisı/lık veteısı/ lık kabul edebıleceğımı/ gibı aynı mıı dahalelerı çevıınıenm ıletışım amaçlı 'ı^ lemlen' olarak da kabul ıdeİKİm/ pc kâla BuanlaıiKİa 'macong' veııne tlonıı no' demek vanı metnın so/cuk du/evın de bıı değışıklık vapmak sonıa ı.],i bıı dcğışıklığeııvgıın olaıak oyuna ılıskın tı ıımleıı metındcn çıkarmak oldubıttıve getırmek olarak yoıumlanabıleceğı gıbı metne çevırı okurunun ıhrıyaçlaıı ve beklentılerı doğıııltıısunda çevırmenın bılınçlı vc tutarlı mudahalesı olaıak tla yorıımlanabıln 1 ğerCJonulSuvcicngcı çekten Celal Uster'ın tahmınde bıılun dıığu gıbı 'Macong desem kııııse anla ma/ dommoderım.olıırbıteı'' dıvedıı şundııyse bıı duşıınıenın içindc ( elal Uster'ın eleştııısıne konıı olnıasinın va nısıra başka bıı sey dahagı/lklıı.odaçe vırmenın 'macong'u çevırı okımıaçısııı dan bır ıletışım soıunu olaıak algılama sı ve bunıı ço/meyt çalışmasıdıı Çevırmenın kendı kulluıunıın okurıı ııu nıçe sayarak 'macong'u bıı soı ıın ola rak algılamaması, ınacong'a domino de mekten daha lyı ya da daha eıdemlı bıı tlavranış mıdır' (>te yandan ço/umıın uygunluğu her 7aman rartışılabılır hıç kıışkusıi7 Değişiklık, çıkaıma ve ekle me ışlenılerırıı çevın eleştırısının nıeıke 7ine koymak ve karşılabtnmalı bır ıntelenıeden sonra bu ışlemlerı yeterınce oı nekle go7İer onune sermek kımı zaman çok yararlı olabılır Ancak bu çeviıı iş femlcrının ne tur bır edebıvat metnıne, lıangı koijiıllar altında ne kazandırdıöı veya ne kaybettırdığı saydamlaştırılmadığı /aman çevırmenı ıster ısteme/ bır ha m, kımlıksi7 bıı tobot yerıne koynıuş ol nıaz mıyı/'1 Çevırılerın kalıtesı, veteılılık ya da yaraticilık duzeyı daıma tartışma ya açıktır ve açık olmalıdıı Ama eleştı rel goruşlerımuın temelındc de daha ge niştarıhselbırbağlamın.kulturelbıı na radıgmanın o7İerı olduğunu ve bıı yuzden de tasav vıırlarımi7in goıe celeşebıleceğını unutmamak geıek Tek bır çevırı anla yısı olmadığı gıbı tek vc mutlak bır çevırı eleştııısı anla vışından tl.ı so/ et mek mıimkun de ğıl Değerlendırme lerımı/ eninde so nıında meseleye ne ıcden ve nasil bak tığımı/a bağlıdıı, bu nedenle tle mutlak değıldır Onem lı olan temsil ettığı mı/ gorıtş değil temsil ettiğımı/ go ruşıın tartışılabılıı olduğunun farkın da olmaktır Verım lı taıtiMiıa /emınlc rı de bıı farkında lıktaıı doğaı Ovlc değıl mıdır' • ( v )/ \bıı U hak Almanuı Mtıterunı ve Tercu marılıkABD Fdemam SAYFA C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 7 15