Katalog

lctten faal bır taraflılık ıstemektedır Laık kesımde aynı şekılde faaJ bır taraflılık talep etmektedır Yazar Burada Bellını'ye gon derme yapıyor, "marıfct Çoğulcıılıık ıçın de farklilıidarı barındırarak gerçek bır uvı tas, medenı topluluk meydana getırmek tır" (S 17) Bu hususları somut ornelderle gostere bılmek ıçın, yazar ıkı batı Avrupa devletını I ransa ve Itâlya'yı ele alarak ıncelemekte dır Kıtap aslmda, bu ıkı devletın laıklık su recını nasıl yaşadıklarını gostermek amacı nı taşıyan bır denemedır Bu surecın veyaşanan toplumsal deney lenn bılınmesı, Turkıye ıçın onemhdır çun ku ulkemızı son yarım asırdır meşgul eden ve bundan sonra da meşgul edeccğı bellı olan dın ve sıyaset ılışkılenne daha genış açı dan bakmamı/d yardımu olabılır I ransa, anayasal kurumlarını ve hukukı du/enını model aldığımı/ bır ulke olarak, itaJya bır Akdenız toplumu olarak bi7imle paralel toplıım gelışmelen gostermıştır Bu nedenle bu paralellıklere sahıp ıkı ulkenın deneyımlerıne bakarak laıklığın ne gıbı ge lışmeler çerçevesınde uygulandığını dana lyı anlamak olanağı bu kıtapta sunulmak tadır Bu deneme ha/ırlanırken yazar, Pans'te "Bıblotheque des Etudes"de Roma'da Anayasa Mahkemesı Kutuphanesı'nde ça lışmalar yapmıştır Kıtapta gırıs bolumu kuramsal bır çerçe vc nıtcıığındedır Bır dın devletı olarak " Va tıkan Devletı" ıncelenmıştır Daha sonra, la ıklık uygulamasına ornek olarak ele alınan 1 ransa ve ttalya ıncelenmıştır Ozel konu olarak da "Fransa ve ltalya da okul Mese lesı" ayn bolumlerde ele ahnmıştır Bu bo lumlerde, laık okullarda dın eğıtım konusunu ırdelemektedır Fransa deneyı, bızım ıçın son derece onemlıdır Lransi7 ıhtılalınden başlayarak laıklık ılkesının nerelerden geçıp, nasıl Ana yasa maddesı halıne getırıldığı anlatılnıak tadır Cîerek Fransa, gerekse Italya'da kılısenın sozculuğunu yapanlar hala "devlet okulla rırıda o/gur duşuncenın yeşeremeyeeeğını ıddıa etmekte.bu okullarda tek tıp ınsan yaratılmak ıstendığınden şıkayet etmekte dırler' (S 105) Bu konuda en a/ 400 yıllık mucadeleye rağmen kılıse her /aman tek gerçeğı taşıdı ğını hala ısrarla ıddıa etmektedır Kılısenın eoruşu.demokıası ınsdnhakları doğahu Kiıku ve tann hukuku bdğldmında ılerıye surulmektedır Çok ılgınçtır kı, kılıse "ln san haklaı ının ınsanın aklından çıktığını sa vunan Aydınlanmayı her ?aman duşmdn olarak gormektedır " (S 105) ltalya'da laıklık tartışmalan Fransa'ya go re daha hareketlıdır ltâlya'da Aydınlar Par tılerın laıklık konusunda çozumler uretme mesını cıddı bırmesele olarak gormektedır ler Yazar'a gore "Lransa dın ıle devlet ışle ıını daha akıllıca bır şekılde ayırmıştır r a kat şunu da unutmamak eerekır Fransa 400 yıldan berı unıter bır devlet olmasına karşın, ltalya ancak 150 yıllık bır unıter devlet geçmışınc sahıptır" (S 106) Yazar, son so7 bolumunde gunumuzde kılısenın daha saldırgan ve yayumacı oldu ğunu, dcvletlerın Avrupa'da son yıllarda bu konuİarda "odun verır duruma geldıklerı nı" belırtmektedıı (S 107) Yazara gore, Demokrası, Cumhurıyetçı lık ve laıklık terımlerı ıçcnklerını kaybet mekte, kısıı tdrtışmalara konu olmaktadır Kavram karışıklığına zaten yatkın olan bu terımler, karmaşaya neden olmaktadıı (S 107) Yazara gore, "çok kulturluluk, çok dın lılık gıbı kavramlar slogan halıne gelmışse de, otomatık olarak bır toplum yaratma/ lar, yalnız gettolar yaratırlar " (S 107) Dıkkat edıleceğı gıbı, Latma Mansur Co ijdr'ın bu ıkı denemesı okunması ve uzerın de duşunulmcsı gereken yapıtlardır yapıyor Tek Partı Donemı ve C H P adlı kı tabının yanında çeşıtlı bılımsel dergılerde yayınlanmış makdlelerı vardır Bu yazımi7 C\A Prof Uyar'ın son ıkı kıtabını tanıtacağız MAHMUT ESAT BOZKURT (3) Prof Hakkı Uyar'ın tanıtacağımız ılk lu tabı Mahmut Esat Bo/kurt uzerıne Bo/ kurt Ataturk Aydınlanma Devıımının on de gelen kuramcısıdır Sadece kuramcı de ğıl, devrımın en onde gıden uygulayıtılar dan bınsıdır Mahmut Esat Bozkurt Ata turk Aydınlanma Devrımının temel unsur lanndan bınsı olan hukuk devnmının baş mımaııdır Bozkurt 1892 yılında Kuşadası'nda doğ dıı lstanbul Hukuk 1 akultcsını bıtırdık ten sonra, Isvıçre'ye gıttı ve I rıbourg Unı versıtesınde tekrar hukuk okudu Ayrıea orada doktora yaptı Doktora tezını, Os manlı Kapıtulasyonları Re)imı uzennde ver dı Onun, doktora tezı olarak Osmanlı'nın yuzyıllarca başına deı t olan ve Avrupa dev letlerının ayrıcalıklı konumlarını yuruttuk lerı kapıtulasyonları seçmesı ve bu konuda Avrupa'nınortasındatsvıçre'debırtezyap ması da anlamlıdır Mahmut Lsat bu çok onemlı te7inın son bolumunde aşağıdakı sonuca varmıştır " Kapnıılasyonlar ıstcr tek taraflı ıstcr kar sılıklı anlaşma sayılsın, taraflardan bırının hayatı menfaatlerıne aykırı duşerse veya ta bı oldukları şardar değışırse tek tardffı ola rak ılga edılebılırler "Bozkurt tezını 1919 da verdı Izmır'ın Yunanlılar tarafından ışgal edılmesınden hemen sonra bu tezını lsvıç re'de kabul ettırmesı, aslında, uluslararası hukuk açısından, Turk halkj ıçın son dere ce onemlı bır gelışme olarak sayılmalıdır (S 15) Mahmut Lsat Yunan ışgalının başlama sıyla, Isvıçre'de beraber okudukları "jukru Saraçoğlu ve Ka7im Nurı ıle beraber ulke sıne dondu Bu yurtseveı ler hemcn Lge'de kı Kuvayı Mıllıyc hareketıne katıldıldr Mdhmut Lsat, Nazıllı de Denııru Mehnıet Lte nın yanına gıderek dırenış hareketle rınde onemlı rol aldı Mdhmut Lsdt sddeee 51 yıl yaşadığı kısa omrunde çokurun vermıştır Ünundesay gı ıle eğılecek bır Devrımuydı Atdturk'e yurekten bdğlı bır yurtseverdı Mahmut Lsat kıtaplar yazdı (8 adet) bunlardan en onemlısı kuşkusu7, Ataturk lhtılalı adlı kıtabıdır Yuzleıte makale ya/ dı Bozkurt Lotus davasında Furk huku metının avukatı olarak uluslararası Adalet Dıvanında l'urkıye'yı temsıl ettı Bozkurt 1920 yılında 1 cı Meclıs'e gırdı ve yaşamının sonuna kadar (1943) meclıste kaldı Adalet Bakanı olarak başta Medenı Ka nun ve dığer çağdaş yasalan ha/ırlayarak Meclısten geçırdı Mahmut Lsat ın 6 yıllık Adalet Bakanlığı donemınde çıkanlan baş lıca Yasalar şunlardır 1 1 urk Medenı Ka nunu(1926),2 1 u r k ( ezaKanunu (1926) 3 Hukuk Usulu Mahakemelerı Kanunu (1926),4 Ceza Muhakemelen Usulu Kanu nu (1929), 5 lcra lflas Kanunu (1929), 6 Deni7 lıcaretı Kanunu (1929) Bu nedenlerle Ataturk Aydınlanma dev rınılerının en onemlı temel taşı olan 1 lukuk I )evrımının Baş Mıman Mahmut Lsat Boz kurt'tur Onun Yurttaşlar Yasası ıçın yazdığı ge rekçe şu onemlı değerlendırmeyı yapar " Yasalan dıne dayalı devletler kısa Dir id man sonra yurdun ve ulusun ısternlerını karşılayamazlar Çunku dınler değışmez ku rallar kapsarlar Yaşam yurur, gereksınım ler hızla de^ışır dın yasalan her ne olursa ol sun ılerleyen yaşamın karşısında bıçımden ve olu sozcuklerden ılerı bır değer, bır an lam taşıyamazldr Değışmemek dınler ıçın bır zorunluluktur Bu nedenle dınlerın yalruz bır vıcdan ışı olarak kalması çağdaş uygarlığın temellenn den ve eskı uygarlıkla yenı uygarlığın en onemlı ayırıcı nıtelıklerınden bırıdır Prof I lakkı Uyar ın Mahmut Lsat Bo/ kurt'u ele aldıfiı bu bu kıtabı, aslında Mah mut Lsat Bozkurt'un hem otobıyografısı hemde Onun hkırlerıntn ve felsefesının ta nıtılmasıdır Hakkı Uyar kıtabındd Bozkurt'u uçbo lumde ele alıyor l Bolum Boykurt'ıın ya Prof Hakkı Uyar şamı,2 ncı bolum Bozkurt'un Sıyasal Yaşa mı, 3 cu Bolum Mahmut Lsat Bozkurt'un duşuncelerını vermektedır Kıtapta Mahmut Lsat'ın kıtap ve maka lelerının lıstesı ve Bo/kurt'un kımı maka lelerınden alıntılar eklenmıştır Yurtsever sol duşunur vc katıksız Ata turk Devrımcısı Mahmut Lsat'ın kıtaplaş, tırılması bır deger bılırlılıktır (kadırşınas lıktır) Bu nedenle Prof Uyar'ı ve Buke Ya yınlarını kutlarım Kıtabı tum ılgılenenlere ıçtenhklc s.üık verıyorum WfflNC8t€8İ (4) Prof Uyar ın ıkıncı kıtabı Vatan Cephesı bu kıtabın ıkıneı başlığı "Turk Sıyasil Ya şamında Cepheleşmelere Bır Ornek" tır Cjenç okuyucu bu Vatan Cephesı'de ne reden cıktı dıye bır soru sorabılır Ancak, ne ya/ık kı 1957'den sonra D P'nın ıktıda rı /amanında oluşturulan "Vatan C ephesı" ıbretle ıntelenmesı gereken bır konudur C umhurıyet donemınde Mıllıyetçı Cephe, gıbı Sıyasal cepheleşmelerın başlanıcı D P'nın kurduğu Vatan C ephesı hareketı dıı Kıtabın gırış bolumunde, 1 urkıye'dekı sıyasal partılerın kokenlerı geleneksel mo dern toplum kavramları uzerınde durula rak bu konuda bır o/et yapılmaktadır Daha sonrakı bolumler şu şekılde duzen lenmıştır Bırıncı Bolumde, Ikıncı Meşrutıyetten gunumuze kadar geçen suredekı cepheleşmelerın tarıhçesı kısaca verılmıştır tkıncı Bolumde, D P ıktıdann bır sıyasal ıktıdar olarak basın muhalefet partılen ve O7gurlukler konusundakı tarzı ele alınmıyır Ûçuncu Bolumde, Vatan Cephesı hareketı ayrıntılı bır bıcımde ıncelenmıştır Kuruluş nedenlen, ışleyışı, ıktıdara ve muha lcfetın bu oluşum karşısındakı tutumları ele ahnmıştır Dorduncu Bolumde, I urk sıyasal yaşa mında hala guncelhğını koruyan Cepheleşmeler uzerınde durulmuştur Sonuç kısmında farkh bakış açıları verılerek.yazar kendı yorumlarını da eklemıştır 1957 yılında yapılan seçımler D P 'nın ık tıdarının epeyce zayıfladığını ve seçmen nezdınde gucunu kaybettıöını somut ola rak gostermıştı D P ve ozeliıkle Başbakan Adnan Menderes kendısıne karşı çikan muhalefet'ın bır ışbırlığı ıçıne gırdığı kanısına vanyor ve buna karşı "Vatan Cephesı Teş kılı Zarurıdır" dıyordu (S 40) Menderes 1958'de Vatan Cephesını de şoyle tanımlıyordu "Vatan Cephesı memleketın huzur ve emnıyetını bozmak ıktısadı kalkınmasını ve her ıkı teşebbusu kotulemek ısteyenle nn karşısında, ancak bu suretle kurulacak ve bu cephe mılletın hızmetınde hıçbır şey den yılmadan çalışmaların karargahı ola caktır" dıyordu (41) Boylece sıvasal ıktıdarın başı olan Başba kan tarafından ulke cephelere ayrılıyordu Vatan Cephesı Ocaklan kuruldu Iktıdara yakın kışıler, Iktısadı Devlet leşekkullennde çalışanlar kurulmuş olan Vatan Cephe sıne uye yapılıyordu Radyoda okunan ha ber bultenlerının onunde ve sonunda Va tan Cephesıne gırenlerın ısımlerı okunuyordu Bu ış o kadar ılerıye gıttı kı, mezar lıktakı oluler bıle Vatan Cephesıne kaydo lunuyorlar ve bunlann ısımlen devlet rad yosunda okunuyordu, Bu ış bır komedı ha Iını almıştı Yazarın belirttığı gıbı "Sıyasal yaşamda kı cephelesmeler, toplum ıçensınde buvuk duşmanlıklara ve nefretlere yol açmakta dır" (S 125) Bu ıncelemede, genış olarak donemın ga zete ve sıyasal dergılerı taranarak nesnel yargılara vanlmıştır Ayrıca her konuda dıp not verılmıştır Bu konudd yayınlanan kı tapveanılardanyararlanılmıştır 135 sayfa lık ıncelemede 175 adet dıpnot kullanılmış tır kı, buda konunun nasıl nesnel bır bıçım deelealındığınıgosterır Kıtapta aynca ge nış bır kaynakça verılmıştır Demokratık gelısmemi7in emekleyen ık tıdar muhalefet ılışkılennın bıı donıım noktası olan on yıllık D Pdonemının ınte lenmesı son derece onemlıdır Bu donemc, Turk sıyasal yaşamında o/gur, demokratık hukuka ve yargı denetımıne dayalı ılk ge nel seçımın yapılmasıyla gırılmıştır Ancak ne yazıkkı ıktıdarı ele alanlar,, Montesqu eu'nun belirttığı gıbı "ıktıdarı kotuye kul lanmışlar" sonunda "bırıhtılal" ılesıyasıık tıdarı bırakmışlardır O ıhtılale gıden yol da, D P ne yazıkkı yurttdşları " Vatan Cep hesıne katılanlar ve katılmayanlar" dıye ıkı ye ayırmıştır Bu sıyasal olgunun 40 yıl sonra, sosyal bı lımler Metodolo)isı çerçevesınde ve taraf sı? olarak Furk okuyucusuna sunulması son derece onemlıdır Bu nedenle Prof Uyar'ı kutlanm Erdal Inönü Kıtapları ve Ya7arlan ıle Erdal Inonu ad lı bır acgerlendırmemde, Lrdal lnonu'yu şoyle anldtmışım (Cumhunyet Kıtap, Sayı 482 12 05 1999) "Lrdal Inonu bırbılım adamı, I ı/ık pro fesoru, Ankara Unıversıtesı Fen Fakultc sı'nde okuduktan sonra dış ulkelerde fı/ık büım dalı u/erınde lısans ustu eğıtım gor muş, doktorasmı ABD'de unlu Calıfoınıa Unıversıtesı'nde almış daha sonra teorık fı zık uzerınde araştırmaldr yapmış unıversı te hocalığının yanı sıra, dekanlık ve rektor luk gıbı akademık yonetım gorevlennde bulunmuş bır bılım ınsanı Ataturk'un en yakın sılah arkadaşı, ulu sal Kurtuluş Savasımi7in Genelkurmay Başkanı ve Batı Cephesı Komutanı, başba kan cumhurbaşkam, demokratık yaşamı mızın unutulmaz muhalefet lıderı Ismet lnonu'nun oğlu Lrdal înonu bılım dunyası dışında fazla tanınmıyordu Alçakgonullu ve saygın bır aıle yaşamı nedenıyle medyatık değıldı ÇunKU eşı Sevınç Hanım ve kendısı de Doy lesı medyatık ve tantanalı yaşamdan keyıf alma7İardı Ama Erdal Înonu 1983 yılında polıtık yaşama gınnce SODLP Genel Baş kanı, ıkı donem lzmır Mıllervekılı, Başba kan Yardımcısı olunca çok populer oldu, genış kdıtleler tarafından sevgı ve saygı gor du " Erdal înonu, once Anılar ve Duşunceler II Cılt, Daha sonra Kurultay Konuşmaları, sonra Fıkırler ve Lylemler adlı kıtaplarını yayımlandı Bu kez înonu yenı kıtabı Uç Yuzyıllık Gecıkme ıle yıne karşımızda ÜÇYÜZYUJKGECİKME(5) Erdal înonu nun Buke yayınlarından lemmuz 2002 de çıkan kı tabının başlığı Uç Yuz Yıllık Gecıkme kıtabın alt başlığı, Tanh, kultur, Bılım ve Sıyaset U/erıne Konuşmalar Bu kıtap Erdal lnonu'nun son ıkı yıl ıçınde çağrılı olarak gıttığı yerlerdekı yaptığı guncel konuşmaları kapsıyor Înonu, kıtabına Uç Yuz Yıllık Gecıkme adını koyarak Matbaa ıle 300 yıllık bır ge cıkme ıle tanışmamızdan doğan, bugunku temel sorunlarımızı ırdeleme yoluna gıdı yor înonu, aslında, "araştırma, bılgılerı ve ınançları sorgulama" yontemı uzerındekı 300 yıllık gecıkmemızı dıle getırmek ıstı yor 255 sayfalık kıtap ıkı bolume ayrılmış I Bolum'de 8 adet, II Bolumde 4 adet konuş ma, basın açıklaması yada yanıt yer almış tır Aslında kıtap uç bolumde takdım edıle bılırdı I Bolum Ismet tnonu ıle ılgılı ko SAYFA 13 Prof..Dr.JlakkıUyv Genç bır sosyal bılımu olan 1 lakkı Uyar, Dokuz Lylul Ünıversıtesınde ders verıyor Prof Uyar, Turkıye'de l e k Partı Donemın de Iktıdar ve Muhalefet adıyla sunduğu doktora tezı ıle akadcmık karıyere gırdı O7ellıkle yakın ranhunızle ılgılı çalışmalar CUMHURİYET KİTAP SAYI 655