Katalog

Gün Ağarmasa A. ÖMER TÜRKEŞ T urkıve de geçmisın belleklerden sılınmesı çok hı/lı oluyor Ironık bıçımdc Havatd Donus' oldrak adlandırılan opeı asvonda dovıılerek ya kılarak va da Kiırşunlanarak oldurulen mahkumların tuyler urpertıcı goruntu lerının unutulması ıçın bırkaç ay yettı de arttı bıle, P tıplenne karsı açlık grevı başlatan tutııklu va da tutuklu yakınla rından olcnlerın sayısı ıse 50'ye ulaştı, ama olumlere medyada bırkaç satırdan ote yer venlmıyor artık Son yırmı yılın toplumsal bılançosunda on bınlerce ın sanın havatını yıtırdıöı çok daha fazla sının evını baıkını terk edıp goçe zorlan dığı, gencecık ınsanların cezaevlerınde, yargısız ınrazlat da katledıldığı çetelerın en ust dıızey vetkılılerce korunduğu, yoksul kesımlerın gıderek daha yoksul la^tığı apaçık gorulurken, edebıyatın boyle bıı toplıımsal yaşama ayak ııydur masını olııp bıtenlerın romana yansı mamasını kabııllenmek çok zor 12 Eylul daıbesı ıle muhalır/sol hare ketler ezıldıkten sonra, edebıyat urunle rının sivasal deöıl butunuyle yazınsal dıı/lemde elc alınması gerektığı savu nulmus, metınlerde ıdeolo)i ve polıtıka okuması yapılmasının modası geçtığı ınanu yaygınla^mıi5tı Solun eleştırısı ıse 'ne ıdeolojık ne polıtıktı" yenı anlayışa gore' Kımı vazarlar da geçmış donem de yaijananlarla bır ' hesaplaşma"ya gır dıler ama her nedense hesapla^ılan nep solcular ve sol ıçı ılışkıler oldu 12 Eylul sonrasında yazılmış romanla rın sayısı a değüse de edebıyat tarıhın de derın ızler bırakacak, hıç değılse bel leklerde ver edecek bır " 12 Eylul roma nı" kullıyatından soz edemeyız Bunun nedcnlerı, darbenın muhalıflık duvgu suııu zıhınlerden sokup atmasında ve 80'lerın kulturel ıklımının solun değer ve kavramlarını dıslamasında aranmalı dır Hâlâ muhalıf ltalan ya da sosyalıst bır dunva goruşunden vazgeçmeyenle ıın vazdıkları ıse edebı açıdan doyuru LLI olmamıştır Çoğunlukla bıçım ıhmal edıkıek polıtık iç" sorunlara ve dev tımulerın savunusuna ağırlık verılmış, va/arların sıyasal hareketlenn ıçınden gelmısjıklerı emnıyettekı ışkencelerı ve askerı hapıshanelerdekı akıldışı uygula maları bı/zat yaşamışlıkları, metınlerın romandan çok tanıklıklara donuşmesı ne yol açmış, dahası, zaten tanıklık amaçlanmıştır Gerçeklerı anlamak, ta rıhe tanıklık etmek ınsanhk suçlarını tes,hır etmek ve belleklen tazelemek kus, kusuz yabana atılır şeyler değıl, ama bunları edebı ya da sanatsal alanlar ıçe usınde yapmak ıçın, kalem, kâğıt, fırça, kamera, tanıklık ve polıtık perspektıf ye terlı olmuyor, sanat ve edebıyatın kendı îç dınamıklerı ve estetık duzeyı unutu lup, guzel olan ısjevsel olana feda edılın ce, ortaya çıkan urunlerın kendılerı de sanat/edebıyat tarıhıne duşulen bırer madde bıçımınde kaybolup gıdıyorlar Osman Akınhay da kendı yaşam hıkâ yesıne yaslanarak kurguladığı ılk roma nıGun Ağarmasa'da, 1970'lerden "Ha yata Donuş" operasyonu gecesıne kadar bır zaman dılımını ele alırken hem bır ta nıklık hem de bır hesaplaşma peşınde Ancak yukarıda vurguladığım natalara duşmeden, edebı bır anlatının kuralla rını çiğnemeden kurgulamış hıkâve sını Konuya duvarlı bırçok ınsan gıbı ( elalde bırgeceya rısı televızyon ızler kenhaberalır FTı pı" cezaevlerınekar sı basjatılan dırenıs,ı bastırmak amacı ta sıyan operasyonu Bır ış makınesı, dev bır kepçe, eezaevı duvarlarını yıkmak uzeredır ve bu duvar Celal ın gençlığını geçırdıöı cezaevının ıçınde altı yıl kaldığı Kendı koğus.unun duvarıdır Llbettebovlesı operasvonla ra yabancı olmayanlar ıçın Dellıdır so nuç, pek çok tutuklu olduruleeek yuz lercesi omurlerı boyuıua ı/lerını tas,ıva caklaıı darplaıa maruz kalacak ve med vanın desteğını aıkasına alan hukumet vıne hıçbıı sorumluluk ııstlenme11 eıck tır Benzu sureçleı den geçmış bıt ı ola rakC elal elındenhıçbu sey gelmtmtnın çaresızlığıyle once teletona sarılıı ardııı dan belleğıne canlılıklarını vıtıtmeven kanavan bu vaıa va da dolu bıı sılah gı bı vureklerde saklanan o gunleıe daır anılarsavrukbn bıçımdeuçıışmavabas, layaeak sonra daeesatetle savasja, aş,k la geçmıs; gunlerden kopup gelen bır ha yaletleı ordusıı kuşatataktır geceyı Sadece ıçerdekıler ıçın değıl, dışarda kıler ıçın de çok uzun suren o gecede ço cukluğundan ılk gençlık gunlerıne, unı versıte yıllarından mapusluk hatıraları na kadar uzun bır tarıhsel donemı bır so luktayenıdenyaşayanCelal'ıngorduğu, "olıımun kırbacıyla terbıye edılen bır ul kenın resmıdır Herkaybın s,ehıtlık mer tebesıne çıkarıldığı, şıddetten soluk A maya fırsat bulamayan bır ulkenın to toğrafı " Dıbe vurmuş acılar, ıçe atılmış ofkeleı, unutturulmaya çalışılan eskı gu zel gunler ve bır zamanlar hayatı donuş turmeye, tarıhe yon vermeye curet et mı%, şımdılerdeyse hayattakı ve tarıhte kı yerunı arayan bır kuşak, bır an bıle pış manlığa ve ınkâra duşmeyen bır anlatım ıçınde çıkarlar karşımıza Osman Akın hay yalnızca geçmışı değıl, hapısten çık tıktan sonra 90'lardakı nayata ayak uy durmakta zorlanan, geçmışını şımdıye nasıl taşıvacağını bılemeyen 78'lılerın bugununu de yansıtıyor • Gun Ağarmasa/ Osman Akınhay/ Everest Yayınlan/ 207 s f 78'lilerin bugiinü Devekusu Rosa ALİ MERT Y Alacakananlık kuşağında usut /ıya Bahadınlı nın geçcn mart avında delcnek KUIUIILVI Dı/ı sı ndcn uçuntubaskısı \ayimlanan W\eku^u Rosa adlı romanı 1980 ltrın or tasmdan ıtıbartn ulkenın sıyası kulturtl du^un ortamında merkezı bır yer ı^gal eden ve' kadın ozgurluk bırev ' ka\ ramla rı çerçevcsınde donen tartışmayı roman sanatının anlatım gucunu kullanarak yenı dtn gundeme getıren onemlı bır çalısma Kadının ozgurleijmti>ı olarak da adlan dırılan bu ' sorun alanı' nı, bır crkeğın ka lemınden ama kadın erkek aynmını a^an bır butunlukte tum yonlere eğılen, mum kun olduğunca kapsamlı bır bakı^la sergı leyen roman, ço?umu ınsanı duyarlılığın harckete geçınlmesmde arıvor Sorun 'ço/um gıbı kavramları kııl lanırken bır roman ıçın ta/la ıddıalı ya da kuranısal olacak bıı kapsamı ve tozumle me gut.ıınu kastetmıvorum tabıı kı butun anlatılanlaı ınsan ılı^kılerının ıçinden ge çtrck sı\dava daıı bıı dunva nasıl kuru ıabılır dıye du^uncıck tle alınıvor Ve ta bıı kı edcbıyatın le//ctıylc Dcvcku^u Rosa da ıkı ınsan arasında vasanan en dolaysı/ ve yoğun ılı^kının so lularla dolu dunvasına Metın le, Cıul un ula dunv ısınamısatırolııvoru/ Hepımızın ay nı /ınıanda mısahı \t LV sahıbı olabıldı ;ı lıtm korun ıklı IKIII de koiavta vıkıla MILII o sıgınakt ı\ı/ kısatası Bır ue hep dı^ ırıda kalan /otunlu nıısafır' Sevınç \ ır roruanda Rom m bu uç kı^ının ağ/ın dan bıııntı tckıl ^ahıstan tanıklıklarla gı deıek yoğunla^aıı duygu, ı/leııım vt uu ^uncclerle akın gıdıvor Uç ağı/dan ayrı avn ınlatılandtneyımltı aynı\olculuğun stvda volcıılu^unun kılometıe ta^ları ola rak yol kcnarın ı dı/ılnıcvt b ışlıvor ZOPIU yolculuk k ıdınlacrkckaı ısıtıda kadının dunya sından hareket ıdıltn ve bıı çok soruyla vııruncbılen 701 lıı bır volculuğun ortasıy dayı/ kadının sevgıyı dostlukla bırlıkte nasıl vaı^avabılece^ını sorgulavan tııtku nıın ınsanı bo>utun dı^ına nasıl taş,abıldı gını anlatan cınsellıgm sev ı>le bırlıkte ya samasının anahtaıını arayan bıı volculuk bu Hem ıkı ıiısanın bıılıktelıöıne donuk vcnı bırkavıa\i!)la h<nı deayııııklasonuç lınıhıliNoı Daha dofrusu her bırlıktelık kı.ndı ıçınde bır ayıılık da banndınyor ^ı oll ıı ın avııldıgı va dakesmığıdonemeç l(.ıc n ısıl varıldığını kcstımıtkıst guç Ote v ınd ın h(ı hırıvınılı^kıU.ıın ^ıfnsını ken du epİKsındcnço/cbılmesı ıçın buyolcu Uığu ılla kı v t^aması gerekıvor Dtvıkıiiju Rosa da ijifrtlerıçozmekiçin aıalanan kapılaıdan bırındt ıklının se sını dmlcyen erkekle, duvgulaıını dınlc vtn kadın arasındakı gerılımlı ılışkılcr kar^mıi/M çıkıvor Fchlıkelı bır genelıeme ama o/ellıkle krıtık karar anlarında gerı len bu hat nıantık sezgı ve duygu arasın da sıkı^an ılışkılerı bır yonuyle ço/ııyor Yınt de ço7uınun mantığa kaçmakta mı duygulara teshm olmakta mı olduğu hıç bır zaman tam anlamıyla ço/ulemıyor Ustelıkbu topraklaıdayadabu toprak ların ınsanlarında ' ço/um u guçleştıren farklı olgu ve değtrlerle de karşılaşıyoı u/ Geleneksel değeıleıın baskın olduğu bır ortamda feodal bır kulturk yetısjrnış kı^ı ler hayatlarının onemlı donemeçlerındc bu değcrlerden kurtulup devrımtı bır kımlık lcazansalar da kışılıklerındekı kımı tortuları atmaları epey guç oluyor, Baha dınlı nın romanı hu toıtuların ıliijkılcrı na sıl tıkayabıldıgını de gosterıyor O?ellıkle(jurıın Metın'le bırlıktelığın den once kocasıyla ya^adıfı ılışkıler ılerı eı devnmcı du^uncedekıkıi}iler arasınası /an geı ıcı değerleı ı anlatıyor sevınç'ın on te daha geleneksel aıle yapısı ıçınde son ı adan Almanya dakı 1 urk cemaatının bas kıyı çe^ıtlı s,tkıllerde hıssettıren dunyasın da, en sonunda d.\ nıodern şchır ya^amı nın oıtasında nıarıı/ kaldıfı VL ttcavuzc kadıı u/anaıı baskılaı bu toıtunun kolay kolav atıl ımavacajSını gosterıyor Yıne de baskı bır taıattan kaçı^ın ama bır taıat tan da daha butıınluklu bır kurtulup çab ı sının ve uvanı^ın basjangıu olabılıvor Devekusu Rosa da Doğulu kadın a da ır bır genellemt var baba ya da koca far ketme/ erkeğı olmadan "yalnız yaşaya maz denıvor Genellemenın sonuçları da tartı^ılıvor yalnı/ yaşayamayan benlığını bulamıyor vetkınleşemıyor o/gurle^emı yor "()zgurlei(me' kentlı yas,amın kırmaya ba^ladıgı ama kentleşme surecının sanciları dolayısıvla tam kmlamayan daha ote sındc mulk edınme ıdeolo|isı tahakkumu nu surdurdukçe ınsanların u/erıne aban maya dcvam eden ek olarak atomızasyon ya da yabancıla^nıa gıbı yenı sorunları da Deraberındc getırtn nır 'sorun alanı" ola rak kaışımızda duruyor delışen, muca dele eden seven sevgısını çoğaltan ınsa nın çozum uyle bırlıkte Tabıı her şey "çozurrT'e kavuşamıyor Mttın ın salt cmsellığc davanan eskı ılı^kı lerıne Cıul t açmak ıstLmemesı suıgun deyken memlekctten gclen orgutsel çagııv la bırlıkte ya^adığı duraksama Sevınç ın s,ıddetle dolu kaderınden ozguree çıkı^ arayışlarının sonuçsu/ kalması romanda kuıulan ılı^kıkrm çozulemeyen yonlerı olarak ortada dutuyor Bu anlatılanlaı dan lıaıcketk Bahadın lı nın romanı ıçın kmmıstıoman turun den kategotık bır değcıkndırnu yapma nın doğıu olmavatağını du^unu\orum Kadınta bır uyanisi da baıındıran ama ılış kıkrın daha gtnel anlamda ınsını bovut laıını ço/mevı. çılıijin o/guılu^u\ı tijit lığı ınsan ılı^kıkıınden haıeketk kuını ıv ı çalı^an bır vapıt bıı kadının dunv ısııı ı donuk O/LI bır bakıs, tırlattı^ı ıçın dopıl dıı kı kmırıı/ ın yanlar da banndınvoı Ama ıst takısını /orl lyan bır t u ılı ıılı ğı yok Dığeı v ından Bahadınlı nın lonıamnda surgun psıkolo)isını anlamak da ontm k ı /anıyoı \uıtdı>ında olmanın yarattığı va banalık butun ılı^kılerc bıı ^ckıldesıznor Almanva da yasavan I urkler ın gelentk stl aıle yapısını koruvan ılı^kılerıylc onl ı rınyanında 80 lı vıllarda yeılesmek /orıın da kalan devnmcı sıyası kı^ılıkkıın saıuı lı arayiijlaıı ıç ıçegeçıyoı Metın ın suıgun dekı dunyasında açildı^ı arkadaşlaı ından Lkrem e soyledıklerı bu psıkoloııvı o/ctlı yor Almanya da yalnı/ kalan bır Iuık memlekctındekı hapısahaneyı bıle ozleye bılıyor Daha uzun yıllar Almanva da yasjayan v e Metın'ın donu^ kararına rağmen oı ada ka lan CJIII ıın ya^adıklan ıse taıklı bo\utlarıy la kar^ımı/ı çıkıyoı Onct Alm ınya dakı I urkıyc ıçınde baskılardan bunalıvoı sonıa Ros ı lakabına kavu^tuğu sıyası bır çevredc kLndını bulduğunu sanıyor ama ılışkıkrınıbu çevıcıledt donu^tuıemcme sı onunc vtnı soııınlar çıkaııyor ardından bır anlamda Almanla^ıyoı venıha\etın deulusalkımlıgını ck ınkarttmcvtnbıı ın sanıksmeyı yı^amıva ç ılı^ıvor kıs.ıcası en/orluyolculuk Rosa nın cephtsındeya şanıyor Bu aıada romanda Almanva dakı ne ona/ıkrın l u ı k k r t donuk salduılarıyla kadına donuk bedcnsel saldırılaı vc tacız ler arasında kurulan paıalellıöın ıltmuvtl lıkle çızmek gciekıyoı Sokaktakı taşı/mle ınsan ılıskıkrıne sı/an ta^ı/an şıddet huı dunya dadayaijasak ınsanın \c kadının nc derece ozgurle^cbıleceğl soıusunu tum kı^kırtıcılığıyla onumıi7e serıvoı Bıtırmcden romanın anlatımına daır bırkaç not da aktarmak geıekırse htr s.ev den once Devekusu Rosa nın ıçıne gırılme sı guç bır roman olduğu soylenmelı Bıı nun en onemlı nedenı kurgusunun bır an lamda 'ttısten kurıılması Rom ının ılk bnlumıı olayların akı^ı ıtıbaııyle son bo lumune denk duşuyor Her okuma dcnt yımı elbette farklıdır ancak kendı deneyı mımduı hareketk ılk bolumıı bıtııdığı nızdt ba^adonup nedenmı^tı dıvekont rol etniL ıhtıvatıhısstdcbıkcı.ğını/1 btlırt melıyım llkbolumkrdt Metın ın CıiılunvcSc vınç ın aklından gtçcnkrın parça paıça akıiji htnu/ bığlantılatı kuracak bıı bu tunluğc kavu^am ıdığını/ ıçın t ıkıptc guç luk vaıatıvoı Anuık sonıasında y ı^anan olavlarl ı hıılıktı bu ınsanların iç dunvası na gırnuvt baijl ıdığmı/d ı bas,t ı takıldığı nı/tutuklukbıı ıkıcılığadonu^uvoı Lvtt ıçıne gırılmcsı guç bıı loman ama ılk adımları atmaya başladığını/da gıderek hızlanmaya sonunda koşturmaya başlıyor sunu/ Bahadınlı nın kalıplara klı^eye du^me nın son duccc elVLiıslı olduğu bıı konu da dılıiKkkı kıvı ıklıkla bıı soruıuın ııs tundcn ^LIDILSI sıımkkyıulıgın bıı dı/>n nedenı Son olarak Bahadınlı nın bu scvda ro manına hayata kavgaya \e ınsanlara daır tum sevdasıyla bırlıkte ya/ma sevdasını da kattığını sovleyebılırım Stvdayı payla^ma sını bılenlere ıyı okumalar • Devekusu Rosa/ Yusuj/ıya BahaJınlı/ iıdtntk Yayınıvı Kulturevı Dızısı/ Mart 2001/ 210 sayja CUMHURİYET KİTAP SAYI 637 SaMırılar ve tacider o SAYFA 16